Пра Пушкіна і «русафоба» Гілевіча
Толькі вялікі паэт у старасці, калі кнігі распрадаюць, будзе траціць сваю невялікую заначку на кнігі. На Пушкіна. На ажыццяўленне дзіцячай мары, прыгадвае Аляксандр Фядута на «Свабодзе».
Ніл Гілевіч, архіўнае фота 2016 году
Зіма. Іду па вуліцы Карла Маркса. Каля авіякасаў заўважаю наперадзе высокую постаць пажылога чалавека ў старамодным балонневым плашчы ды інтэлігенцкім берэце такога ж сіняга колеру.
Хто бачыў Гілевіча, той пагодзіцца, што ягоную постаць — не каралеўскую, дык вялікакняжацкую — зблытаць ні з чыёй іншай немагчыма. Прывык чалавек трымаць спіну — куды там вашым балерынам!
Але цяпер з’явілася дзіўная сутуласць. Ніл Сымонавіч нясе ў руках нейкія пакеты, і ты разумееш, што цяжар жахлівы. Кніжнікі ведаюць, што цяжэйшая за цагліну толькі кніга.
І ў Ніла ў руках — пакеты з кнігамі.
Абганяю.
— Прабачце, Ніл Сымонавіч, дазвольце паднесці.
Ніл велічна, як і належыць чалавеку з імем найстаражытнейшай гістарычнай ракі свету, акідвае мяне позіркам. Хто я, ён ведае. Узважвае: дазволіць ці не? Паўза зацягваецца.
Урэшце працягвае адзін пакет:
— Калі ласка...
Ідзём моўчкі з ім да «Паліткнігі» — дома з мемарыяльнай дошкай у памяць пра Караткевіча. Не даходзім да прыступак, што вядуць у кнігарню, толькі да аркі.
— Дзякуй, — кажа. — Прыйшлі.
Яшчэ раз акідвае мяне позіркам і ідзе ў арку.
У 2005 годзе сустракаемся з ім на прыёме з нагоды Дня нямецкага адзінства, наладжанага амбасадай Нямеччыны. Мы размаўляем з Генадзем Бураўкіным, падыходзіць Ніл Сымонавіч. У яго добры настрой, келіх з шампанскім у руцэ, усмешка (я прывык бачыць яго пераважна пахмурным):
— Аляксандр... Забыўся на вашае імя па бацьку...
— Язэпавіч...
— I добра. Памятаеце, быў такі выпадак...
— Як жа, памятаю, Ніл Сымонавiч...
Гілевіч дабрадушна пераказвае тую нашу кароткую сустрэчу Бураўкіну.
— А вы ведаеце, што там былі за кнігі? Пушкін! Поўны збор твораў! Сямнаццаць тамоў! А яны мяне — і кіўнуў кудысьці ўбок, як зубр, адмахваючыся ад надакучлівага шчанюка, што імкнецца ўхапіць за шыю — яны мяне русафобам клічуць! Які я ім русафоб! Яны проста не рускія! Пушкiн — рускі! А яны — дурні! А дурань нацыянальнасці не мае!
І расказаў — проста там, з келіхам шампанскага, перагарадзіўшы выхад і Бураўкіну, і мне — пра тое, хто для яго ПУШКІН!
— Я з дзяцінства марыў мець поўнага Пушкіна. I не было магчымасці. То грошай не было, то кніг у кнігарні. А цяпер сябры падказалі з Масквы: ёсць! Я грошай назбіраў, каб Ніна Iванаўна не ведала, паслаў у Маскву. I атрымаў поўнага Пушкіна. Але ж цяжкія тамы... Памятаеце?
Вось вам і русафоб!
Не русафоб. Паэт. Толькі вялікі паэт у старасці, калі кнігі распрадаюць, будзе траціць сваю невялікую заначку на кнігі. На Пушкіна. На ажыццяўленне дзіцячай мары. І хмурым снежаньскім днём будзе несці гэты цяжкі груз сямнаццаці тамоў, дваццаці чатырох цаглін факсімільнага вялікага акадэмічнага Пушкіна дамоў, каб там перачытваць радкі чарнавікоў, недарасшыфраваныя даследчыкамі, атрымліваючы асалоду з таго, як геній шукаў дакладнае слова, а сам ён — стары Чытач-Паэт — сочыць за палётам ягонай думкі і вучыцца майстэрству ў гэтага генія, які назаўсёды застаўся для яго лёгкім і гарэзлівым — хлапчуком Пушкіным.