Арцём Шрайбман: Атрымалася Канстытуцыя максімальна адкладзенага дзеяння

Палітычны аглядальнік — аб страхоўках, дэталях і перспектывах новай Канстытуцыі Беларусі.

Публікацыя пад канец мінулага года абноўленага тэксту Канстытуцыі аказала дэпрэсіўнае ўздзеянне на тых, хто ўсё ж чакаў ад гэтага дакумента рэальных рэформаў у палітычнай сістэме Беларусі. Такое меркаванне выказаў палітычны аглядальнік Арцём Шрайбман у эфіры «Эха Москвы».

— Атрымалася не тое каб касметычная, але, хутчэй, Канстытуцыя максімальна адкладзенага дзеяння, — мяркуе аналітык. — Гэта значыць, калі Лукашэнка захоча ўвесці яе па важным палажэнням, тады і ўвядзе.

Важныя пункты — пра пераразмеркаванне паўнамоцтваў, пра сыход Лукашэнкі на іншую пазіцыю. Але ў тэксце няма канкрэтных дат, і ў яго ёсць магчымасць дасядзець да 2025 года і выбрацца яшчэ на два тэрміны, сумяшчаючы пры гэтым ужо дзве галоўныя пасады ў краіне. Па сутнасці, гэта мэсэдж: «Калі захачу, тады і пайду».

Але пры тым, калі паглядзець на канфігурацыю, якая ствараецца — гэта шматэшалаваная абарона Лукашэнкі пасля транзіту ўлады. Прапісаныя мноства гарантый, якія, па ідэі, павінны яго з розных бакоў абараняць і ад пераследу, і ад таго, што апазіцыя прыйдзе да ўлады, і ад таго, што пераемнік выйдзе з-пад кантролю.

Не ўсе гэтыя страхоўкі, адзначае аналітык, будуць эфектыўныя, калі кіраўнік сапраўды дойдзе да пераходу на іншую пасаду.

Аднак сам факт закладання падобных ахоўных механізмаў наводзіць на яшчэ адну думку:

— Калі твая задача — «абнуліцца» і сядзець (ва ўладзе) бясконца, то ты не прымаеш Канстытуцыю пра тое, як цябе абараніць пасля пераходу на іншую пасаду, — адзначае Арцём Шрайбман.

Хто ў канчатковым выніку будзе больш галоўны: прэзідэнт або Усебеларускі народны сход?

— Думаю, гэта ключавы пытанне. Фармальна (хоць мы пакуль не бачылі закона аб УНС, павінен быць прыняты на працягу наступнага года) гэты орган будзе мець магчымасць даваць абавязковыя для выканання ўказанні ўсім астатнім дзяржорганам і адмяняць рашэнні ўсіх дзяржорганаў, акрамя судовых рашэнняў. Па сутнасці, гэта вярхоўная ўлада.

Але далей пачынаюцца дэталі, якія важныя: гэты орган не працуе пастаянна, і каб яго сабраць, трэба ў адным месцы сабраць больш за 1000 чалавек. А ў прэзідэнта ў гэты час — пастаянная, штодзённая ўлада над сілавікамі, урадам, мясцовай вертыкаллю і гэтак далей. Таму хоць на паперы галоўны Усебеларускі сход, ён можа нават абвясціць імпічмент прэзідэнту, але дэ-факта чалавек, у якога ў руках сілавікі, мне здаецца, мае вялікую ўладу.

Знікненне з тэксту Канстытуцыі пункта аб нейтралітэце, кажа аналітык, больш падобна на сігнал Крамлю, чым на знак сур'ёзных пераменаў:

— Не трэба гэта чытаць больш, чым рыторыку. Лукашэнка можа заадно паехаць у Сочы і расказаць, які ён брат Пуціну. Ліквідацыю нормы аб нейтральнасці — прыкладна такі ж пацалунак у бок Масквы. Мы як бы сігналізуем, што больш не гуляемся ў шматвектарнасць, максімум, што пакідаем — пункт, што агрэсіі з нашага боку не будзе. Але па факце — было б жаданне і інстытуцыйныя ўмовы, гэта б не перашкаджала Лукашэнку балансаваць зноў.

Рыхтуючыся да рэферэндуму, беларускія ўлады паралельна працягваюць разбірацца са сваімі супернікамі, абвяшчаючы ўсё новыя тэрміны палітвязням. Ці сфармаваны ўжо ў кіраўніка «пул закладнікаў» і калі можа пачацца гандаль?

— Са значных палітыкаў, напэўна, застаўся толькі сын Віктара Бабарыка — яму яшчэ не прад'явілі нават канчатковае абвінавачванне, чалавек проста паўтара года сядзіць, мабыць, як закладнік, каб паўплываць на яго бацьку. Яшчэ топавыя журналісты — усе журналісцкія справы, галоўныя рэдактары якіх у зняволенні, яшчэ не даведзеныя да суда, — пералічвае аналітык. —  Напэўна, колькасць і суровасць прысудаў у гэтым годзе можа быць ніжэй, чым у мінулым — проста таму, што шмат важных, значных фігур ужо пасадзілі.

Справа не толькі ў наборы закладнікаў — гэта яшчэ і помста за атрыманую псіхалагічную і палітычную траўму, і «перавыхаванне». Лукашэнка хоча правесці нейкія чырвоныя лініі: нельга так паступаць, нельга рабіць, як ён лічыць, «мецяжы». Прычым гэта тычыцца не столькі «арганізатараў», колькі тых, хто натхняў — Сяргей Ціханоўскі сеў за тры месяцы да пачатку галоўных падзей, але яму далі максімальны тэрмін менавіта за тое, што ён стаў першапрычынай, адным з тых, хто пачаў хвалю.

...На жаль, па ключавым постацям па факце гандлю можа і не здарыцца. Лукашэнка занёс планку так далёка, што незразумела: што Еўрасаюз ці вялікі Захад можа зрабіць, што прапанаваць Лукашэнку, каб скасціць такія вялікія тэрміны. А на адмену ўсіх санкцый ЕС не пойдзе, бо ў санкцый шмат іншых прычын — і самалёт, і мігранцкі крызіс.

Гэта чымсьці мне нагадвае логіку, з якой расійскі МЗС выкаціў ультыматум Захаду. Ён заяўлены ў такой фармулёўцы, што ўсім зразумела: Пуціну няма куды адступаць, але, з іншага боку, гэтая форма не дазваляе Захаду яго прыняць, гандаль ускладнены першапачаткова. Так і для Лукашэнкі, мне здаецца, матывацыя гандлю другасная.

Паводле «Салідарнасці».