Настольная кніга дыктатараў: уплыў Макіявелі на аўтарытарныя рэжымы сёньня
Паколькі сьвет назірае адраджэньне аўтакратый і заняпад дэмакратый, вельмі важна вывучыць патэнцыйныя фактары гэтай тэндэнцыі. Адным з такіх уплываў зьяўляецца трывалая спадчына ідэй Макіявелі, які нарадзіўся 3 траўня 1469 года. Яны працягваюць фармаваць тактыку і стратэгію сучасных аўтакратаў.
Ідэі Нікало Макіявелі, італьянскага палітычнага філёзафа XVI ст., даўно захапляюць розумы палітычных лідэраў і навукоўцаў. Яго асноўная праца «Гаспадар» была асабліва ўплывовай, і многія разглядалі яе як дапаможнік па палітычным выжываньні і посьпеху. Нягледзячы на тое, што ідэі Макіявелі выкарыстоўваліся ў розных палітычных кантэкстах, іх дачыненьне да дыктатур асабліва ўражвае.
Макіявелі лічыў, што канчатковай мэтай кіраўніка павінна быць захаваньне палітычнай улады любым коштам. Ён сьцьвярджаў, што лідэр павінен быць гатовы зрабіць усё неабходнае для дасягненьня гэтай мэты, нават калі гэта азначае выкарыстаньне бязьлітасных і неэтычных тактык, такіх як падман, гвалт і маніпуляцыі. Ён лічыў, што мэты апраўдваюць сродкі і што посьпех лідэра павінен вымярацца выключна яго здольнасьцю ўтрымліваць уладу і кантролем над сваімі падданымі.
Ідэі Макіявелі ў кантэксце дыктатур
Хоць сам Макіявелі не выступаў за дыктатуру, прынцыпы, выкладзеныя ў яго праграмнай кнізе, знайшлі рэзананс сярод аўтарытарных лідэраў. Ключавыя аспэкты макіявелісцкай думкі, якія прывабліваюць дыктатараў, уключаюць:
- Дынаміка ўлады: Макіявелі падкрэсьліваў істотнасьць разуменьня і арыентацыі ў дынаміцы ўлады для дасягненьня і захаваньня палітычнай улады. Дыктатары, чые рэжымы грунтуюцца на кансалідацыі ўлады, лічаць гэты асьпект асабліва прывабным.
- Прагматызм і амаралізм: Філязофія Макіявелі характарызуецца прагматычным і амаральным падыходам да палітыкі. Яго сьцьвярджэнне, што «мэты апраўдваюць сродкі», дае дыктатарам абгрунтаваньне для выкарыстаньня бязьлітаснай і маральна сумніўнай тактыкі для дасягненьня сваіх мэтаў.
- Прымат страху: Макіявелі лічыў, што кіраўніка лепш баяцца, чым любіць, бо страх зьяўляецца больш надзейным сродкам утрыманьня кантролю. Гэтая ідэя пераклікаецца з дыктатарамі, якія часта абапіраюцца на страх і рэпрэсіі, каб задушыць іншадумства і забясьпечыць сваё праўленьне.
Дыктатары выкарыстоўвалі прынцыпы Макіявелі для цэнтралізацыі ўлады, ліквідацыі патэнцыйных пагрозаў і захаваньня кантролю над ключавымі інстытутамі, такімі як армія, спецслужбы і СМІ.
Прапаганда, цэнзура і маніпуляцыі інфармацыяй зьяўляюцца звычайнымі інструмэнтамі, якія выкарыстоўваюцца аўтарытарнымі рэжымамі для фармаваньня грамадзкай думкі і легітымізацыі свайго кіраваньня. Макіявелійская думка выкарыстоўваецца, каб апраўдаць падаўленьне іншадумства, прымусіць замаўчаць апазыцыю і выкарыстоўваць страх як сродак кантролю. Дыктатары часта выкарыстоўваюць гвалт, сачэньне і запалохваньне, каб стварыць суцэльную атмасфэру страху і захаваць уладу.
Дыктатары перанялі парады Макіявелі аб стварэнні стратэгічных альянсаў як унутры краіны, так і на міжнародным узроўні. Наладжваючы партнэрскія адносіны з іншымі аўтарытарнымі рэжымамі або міжнароднымі арганізацыямі, дыктатары могуць падмацаваць сваю легітымнасьць і ўмацаваць свае пазыцыі. У ХХІ ст. мы бачым тэндэнцыю аўтакратаў ствараць хаўрусы адзін з адным, падтрымліваючы і легітымізуючы рэжымы адзін аднаго.
Нягледзячы на тое, што безумоўна даказаць, што канкрэтны сучасны дыктатар сьвядома выкарыстоўвае ідэі Макіявелі, складана, мы можам вызначыць некалькі прыкладаў аўтарытарных лідэраў, чые дзеяньні і тактыка ашаламляльна падобныя на прынцыпы, выкладзеныя ў «Гаспадары».
Чатыры такія прыклады з XXI ст.
Пуцін
Як прэзідэнт Расеі Пуцін дэманстраваў некалькі макіявельскіх рысаў на працягу ўсяго свайго кіраваньня. Ён цэнтралізаваў уладу шляхам маргіналізацыі палітычных апанэнтаў, кантролю над СМІ і задушэньня іншадумства. Пуцін выкарыстаў тактыку страху і запалохваньня, якая ўключала мэтаскіраваныя забойствы крытыкаў і апазыцыйных дзеячаў. Акрамя таго, ён стварыў стратэгічныя альянсы з іншымі аўтарытарнымі рэжымамі, такімі як Кітай і Сірыя, каб умацаваць сусьветную пазыцыю Расеі. Урэшце гэта яму не дапамагло, але…
Рэджэп Таіп Эрдаган
Прэзыдэнт Турцыі з моманту прыходу да ўлады ўсё часьцей дэманструе макіявельскія схільнасьці. Эрдаган расправіўся з іншадумствам, саджаў у турму журналістаў і лідэраў апазыцыі, умацаваў уладу шляхам пашырэньня паўнамоцтваў прэзыдэнта. Ён маніпуляваў інфармацыяй праз кантроль над СМІ і ствараў стратэгічныя альянсы з такімі краінамі, як Расея, Іран і Катар, каб адстойваць рэгіянальныя інтарэсы Турцыі.
Сі Цзыньпін
Пад яго кіраваньнем Кітай узмацніў цэнзуру, сачэньне і задушэньне іншадумства, надаючы асаблівую ўвагу этнічным і рэлігійным меншасьцям, такім як уйгуры. Сі Цзыньпін таксама цэнтралізаваў уладу, адмяніўшы абмежаваньне тэрмінаў і замацаваўшы сваё імя і ідэалёгію ў кітайскай канстытуцыі. Кітай стварыў стратэгічныя альянсы з такімі краінамі, як Расея, Іран і КНДР, а таксама з міжнароднымі арганізацыямі, каб умацаваць сваё глябальнае становішча.
Нікалас Мадура
Прэзыдэнт Венэсуэлы прадэманстраваў тактыку Макіявелі ў сваіх намаганьнях утрымаць уладу ва ўмовах страшэннага эканамічнага крызісу і масавых беспарадкаў. Мадура расправіўся з іншадумствам, саджаў у турму лідэраў апазыцыі і пратэстоўцаў, а таксама кантраляваў СМІ, каб падтрымліваць пазытыўны імідж. Ён таксама стварыў стратэгічныя саюзы з такімі краінамі, як Расея, Кітай і Куба, атрымліваючы фінансавую і ваенную падтрымку для ўмацаваньня свайго рэжыму.
Ведаць, як рабіць зло, калі гэта неабходна
Адным з найбольш супярэчлівых асьпектаў філязофіі Макіявелі зьяўляецца яго ўхвала падману і маніпуляцыі. Макіявелі лічыў, што пасьпяховы лідэр павінны быць гатовы падмануць сваіх ворагаў, саюзьнікаў і нават уласны народ, калі гэта азначае дасягненьне сваіх мэтаў. Ён напісаў, што
, і што лідэр павінен «ведаць, як рабіць зло, калі гэта неабходна».
Наступствы макіявелізму
Калі палітыкі аддаюць прыярытэт уласным інтарэсам над грамадзкім дабрабытам, дэмакратычныя інстытуты пакутуюць, а вяршэнства закона знаходзіцца пад пагрозай. Распаўсюджанасьць тактыкі Макіявелі спрыяла ўсюдыіснаму недаверу да палітычных інстытутаў і лідэраў. Грамадзяне ўсё больш расчароўваюцца ў палітыцы, што ўскладняе вырашэньню сацыяльных праблемаў.
Некаторыя сьцьвярджаюць, што гэтыя прынцыпы зьяўляюцца проста прагматычнымі інструмэнтамі для навігацыі ў складанасьцях палітычнай улады, іншыя кажуць, што іх выкарыстаньне можа падарваць дэмакратычныя каштоўнасьці.
Фота: Vanity Fair
Паколькі сьвет сутыкаецца з праблемамі, зьвязанымі з уздымам аўтакратыі і размываньнем дэмакратыі, вельмі істотна крытычна вывучыць ролю ідэй Макіявелі ў фармаваньні стратэгіі і тактыкі сучасных дыктатараў.