Стрыжак: Не разумею, чаму вызваленне некалькіх дзясяткаў чалавек можа паўплываць на палітыку Захаду
Захад не ўводзіў істотных санкцый супраць рэжыму Лукашэнкі за палітычны пераслед апанентаў. Санкцыйны ціск працягваецца, пакуль Лукашэнка — саўдзельнік Пуціна ў вайне супраць Украіны, лічыць праваабаронца Андрэй Стрыжак. І вызваленне палітвязняў — калі толькі яно не поўнае і не суправаджаецца спыненнем рэпрэсій — ніяк не паўплывае на (не)легітымнасць дыктатара.
16 верасня, напярэдадні так званага «Дня народнага адзінства», Аляксандр Лукашэнка падпісаў указ аб памілаванні яшчэ 37 чалавек, асуджаных за «злачынствы экстрэмісцкай скіраванасці». Сярод іх — шэсць жанчын, а таксама людзі з інваліднасцю і пенсіянеры. Пра гэта паведаміла яго прэс-служба. Імёны палітвязняў агучыў у сваім тэлеграм-канале былы рэдактар тэлеграм-канала «NEXTA» Раман Пратасевіч.
Гэта ўжо чацвёртая хваля памілаванняў палітвязняў за апошні час. 4 верасня стала вядома, што на волю выйшлі 30 чалавек, асуджаных паводле палітычных артыкулаў. Сярод іх — 7 жанчын і 23 мужчыны, большасць з якіх з'яўляюцца бацькамі непаўналетніх дзяцей.
Раней, 16 жніўня, Лукашэнка памілаваў 30 чалавек, асуджаных за ўдзел у пратэстах. У іх ліку — 14 жанчын і 16 мужчын, некаторыя з якіх пакутуюць на сур'ёзныя захворванні. 3 ліпеня на волю выйшлі 18 палітвязняў, сярод якіх было 4 жанчыны і 14 мужчын.
Праваабаронцы, заходнія дыпламаты і беларускія дэмакратычныя сілы неаднаразова адзначалі, што такія акцыі не мяняюць сутнасці рэжыму Лукашэнкі — больш за 1400 чалавек па-ранейшаму застаюцца ў турмах, піша «Літоўскае радыё і тэлебачанне».
«Гэтыя вызваленні, нягледзячы на радасць для саміх людзей і іх сем'яў, носяць хутчэй дэкаратыўны характар, чым сведчаць пра якую-небудзь стратэгічную змену палітыкі Лукашэнкі ў дачыненні да яго апанентаў», – сказаў у інтэрв'ю ltr.lt заснавальнік фонду салідарнасці «BYSOL» Андрэй Стрыжак.
Глядзіце таксама
— Андрэй, як вам падаецца, з чым звязаная такая «гуманнасць» рэжыму Лукашэнкі? Якія прычыны і матывы стаяць за гэтым?
— Гэта па-ранейшаму для нас таямніца, пакрытая цемрай, аднак у гэтай цемры ёсць некаторыя прамяні святла. Цалкам ясна, што Аляксандр Лукашэнка рухаецца да чарговай для сябе электаральнай кампаніі. Я не магу назваць гэта выбарамі, таму што выбары, у якіх адсутнічае выбар, — гэта не выбары. Электаральная кампанія яму патрэбная, каб зацвердзіцца ў сваёй пазіцыі, якую ён займае ўжо чацвёрты дзясятак гадоў. Ён раз за разам праводзіць такія акцыі, каб паказаць сябе з лепшага боку — як таго, хто прабачае, можа быць міласэрным і гэтак далей
Аднак калі глядзець на бягучую практыку, мы бачым, што дзясяткі людзей былі вызваленыя апошнім часам, і гэта, безумоўна, пазітыўная гісторыя. Для кожнага з гэтых людзей і іх сем'яў гэта магчымасць абняць родных, убачыць іх і быць разам. Але паралельна з гэтым мы назіраем, што рэпрэсіўныя практыкі не толькі не слабеюць, а ў некаторых момантах нават узмацняюцца. З'яўляюцца новыя метады рэпрэсій у дачыненні да людзей, якія палітычна актыўныя і былі вымушаныя пакінуць краіну.
— Пра якія новыя метады рэпрэсій мы можам гаварыць?
— Адна з мадэляў, якія цяпер пачалі ўжываць, — гэта выкарыстанне маёмасных правоў людзей для іх рэпрэсій. У нас ёсць выпадкі, калі чальцы сем'яў палітвязняў, канкрэтна тых, хто цяпер сядзяць у турмах, спрабуюць прадаць сваю маёмасць, напрыклад, нерухомасць або кватэры. Мы ведаем некалькі выпадкаў, калі дамовы куплі-продажу былі прызнаныя несапраўднымі, таму што ўлады лічаць, што гэтая маёмасць належыць не толькі членам сям'і, але і самому палітвязню. Такім чынам, гэтыя здзелкі скасоўваюцца.
Раней было прынята рашэнне, што даверанасці не будуць прымацца для заключэння здзелак куплі-продажу. Гэта значыць, што чалавек, які выехаў з краіны і аформіў даверанасць, не можа прадаць сваю кватэру з-за мяжы. А вярнуцца назад ён не можа, бо яго адразу пасадзяць.
Акрамя таго, з пачатку года вядома пра 55 выпадкаў арыштаў людзей проста на мяжы. Многія прыязджалі ў Беларусь з розных прычын, уключаючы неабходнасць замены пашпартоў. Бо цяпер замяніць пашпарт можна толькі на тэрыторыі Беларусі. Калі дакумент скончыўся за мяжой, а чалавек лічыцца палітычным апанентам рэжыму, ён не можа зрабіць гэта па-за межамі краіны.
У выпадку з Літвой і Польшчай ёсць магчымасць атрымаць спецыяльны дакумент — пашпарт замежнага грамадзяніна, але ў іншых краінах сітуацыя нашмат складаней. Таму хваля рэпрэсій нікуды не падзелася і ніяк не змяншаецца. Гэтыя вызваленні, нягледзячы на радасць для саміх людзей і іх сем'яў, носяць хутчэй дэкаратыўны характар, чым сведчаць пра якую-небудзь стратэгічную змену палітыкі Лукашэнкі ў дачыненні да яго апанентаў.
Глядзіце таксама
— Дзіўным фактам стала тое, што імёны палітвязняў, якіх памілавалі, агучыў у сваім тэлеграм-канале экс-рэдактар тэлеграм-канала «NEXTA» Раман Пратасевіч, самалёт з якім у 2021 годзе беларускія ўлады гвалтоўна пасадзілі ў Мінску. Якая яго роля ў гэтым працэсе?
— Раман Пратасевіч — чалавек складанага лёсу. Тое, што зараз з ім адбываецца, — адна з праяў майго тэзіса. Справа ў тым, што ён прайшоў вельмі цікавы шлях: ад адназначнай ахвяры рэжыму, захопленай, па сутнасці, у выніку пірацкага акта, да рупара, вяшчальніка рэжыму. Але я не ўпэўнены, наколькі ён шчыры ў сваіх учынках цяпер, ці знаходзіцца ён пад ціскам ці не. Вядома, гісторыя рассудзіць, як гэта ўсё адбывалася ў яго ў галаве.
Калі паглядзець на факты, то цалкам зразумела, што змены ў ідэалагічным і прапагандысцкім падыходзе пачаліся пасля таго, як Лукашэнка прыцягнуў у сваю каманду двух «маладых ваўкоў», калі можна так сказаць, — Максіма Рыжанкова і Наталлю Пяткевіч. Гэта двое досыць маладых бюракратаў, якія відавочна выкарыстоўваюць у сваіх дзеяннях больш агрэсіўныя метады і тактыкі. Цяпер гэта міністр замежных спраў і кіраўніца Адміністрацыі.
Наталля Пяткевіч ужо вядомая тым, што яшчэ падчас свайго папярэдняга тэрміну паўнамоцтваў 10 гадоў таму выкарыстала гібрыдныя метады. Цяпер мы бачым цікавыя прыёмы — напрыклад, калі былому апазіцыянеру даюць у рукі рупар і праз яго транслююцца пэўныя ідэі. Таму менавіта ад імя Пратасевіча зараз гучаць гэтыя даныя.
Глядзіце таксама
Хачу падкрэсліць: яму далі ролю простага зваршчыка на заводзе, і я не думаю, што ў любой дзяржаўнай сістэме, будзь яна дэмакратычнай або аўтарытарнай, зваршчык можа прымаць рашэнні аб памілаванні людзей, асуджаных па палітычных артыкулах. Безумоўна, гэта проста інфармацыйная гульня, прапагандысцкая акцыя. Я б не стаў надаваць вялікага значэння ролі асабіста Рамана Пратасевіча ў вызваленні гэтых людзей — ён проста выконвае тую ролю, якую яму прызначыла ўлада.
— Ці можам мы гаварыць пра тое, што Лукашэнка такім чынам спрабуе даказаць сваю легітымнасць таму ж Захаду?
— Я думаю, што пытанне яго легітымнасці на Захадзе вынікае не з наяўнасці або адсутнасці палітвязняў у краіне, а з таго, наколькі глыбока Лукашэнка ўцягнуты ў падтрымку Расіі ў яе агрэсіі супраць Украіны. Гэта асноўны фактар. Мы як дэмакратычныя сілы часта ўспрымаем тое, што адбываецца вакол Беларусі, праз сваю ўласную прызму. Для нас важна, каб не было палітвязняў, каб прайшлі свабодныя дэмакратычныя выбары і адбылася мірная перадача ўлады. Гэта наш інтарэс. У Лукашэнкі іншы інтарэс: каб у краіне было цалкам падпарадкаванае яму насельніцтва, якое нічога не хоча мяняць, плаціць падаткі і зарабляе грошы ў казну — і ўсё.
Мы часта глядзім на дзеянні нашых заходніх партнёраў і суседзяў праз сваю прызму. Аднак заходнія партнёры і суседзі дзейнічаюць, зыходзячы са сваіх уласных інтарэсаў. Нагадаю, што два буйныя пакеты санкцый супраць Беларусі былі ўведзеныя не праз жорсткі разгон акцый пратэсту супраць фальсіфікацыі выбараў. Санкцыі былі ўведзеныя ў сувязі з пірацкім актам, які паставіў пад пагрозу жыццё і здароўе еўрапейскіх грамадзян, а таксама праз гібрыдныя атакі на мяжы Польшчы, Літвы і Латвіі з выкарыстаннем мігрантаў.
Глядзіце таксама
Цяпер мы можам бачыць, што спробы «абяліць» сябе праз вызваленне палітвязняў і такім чынам дамагчыся легітымнасці абсалютна бессэнсоўныя, пакуль для Еўропы асноўнай праблемай застаецца пытанне бяспекі. А пытанне бяспекі наўпрост звязанае з удзелам або няўдзелам Беларусі ў той ці іншай форме ў агрэсіі. Нават калі гэта гібрыдны ўдзел, проста выказванне або вучэнні на тэрыторыі Беларусі — усё гэта з'яўляецца галоўным фокусам увагі еўрапейскіх дзяржаў.
Пакуль гэта працягваецца, Лукашэнка не будзе ні рукападаваны, ні запрошаны ў рэгіянальныя фарматы. Я не кажу пра розныя мерапрыемствы ААН, але менавіта ўдзел у рэгіянальных фарматах для яго немагчымы. Яго прызнанне застаецца немагчымым, пакуль ён з'яўляецца саўдзельнікам ваеннай агрэсіі. У гэтым заключаецца яго галоўная праблема. Не разумею, чаму ён лічыць, што вызваленне некалькіх дзясяткаў чалавек можа неяк паўплываць на рашэнне Захаду. Так, ёсць Орбан, які падтрымлівае яго палітыку ў Еўрасаюзе, але яны відавочна ў меншасці і на перыферыі. Гэта відавочна ўсім.