Суд над Дзмітрыевым як «канец гісторыі» па-лукашэнкаўску
Сёння, 5 красавіка, пачынаецца працэс па справе кандыдата ў прэзідэнты на выбарах 2020 года. Крымінальны пераслед Андрэя Дзмітрыева, на думку аглядальніка «Салідарнасці» Васіля Вераса, сімвалізуе новы этап у гісторыі беларускай палітыкі.
Калі б за ўдзел у выбарах давалі «Оскара», то лідар руху «Гавары праўду» (цяпер ужо пазбаўленага рэгістрацыі) атрымаў бы прыз за найлепшую ролю другога плана. Дзмітрыеў здолеў стаць адной з самых цікавых беларускіх палітычных фігур, якую ў выніку вырашылі прыбраць з дошкі (прынамсі, на час). Зрэшты, гэта не першы круты паварот у лёсе палітыка.
...Канец 2010 года выдаўся шакавальным. Пасля жорсткага падаўлення акцыі пратэсту ў дзень прэзідэнцкіх выбараў за кратамі аказаліся многія. Пераважнай большасці з іх спачувалі, але не Андрэю Дзмітрыеву — з-за запісанага сілавікамі і выдадзенага ў эфір дзяржаўнага тэлебачання кароткага відэа.
Аказаўшыся пасля вызвалення ў ролі ізгоя «вышэйшага дэмакратычнага грамадства», Дзмітрыеў не апусціў рукі, а працягнуў абгрунтоўвацца ў нішы цэнтрыста. Не надта ўдзячная доля ў палярызаваным грамадстве.
Доўгі час справы ішлі сяк-так. Але паступова ў «Гавары праўду» пашыраліся аргструктуры ў рэгіёнах, што рабіла рух цікавым праектам на перспектыву. Улічваючы, што да пенсіі Дзмітрыеву далёка, ён мог дазволіць сабе раскошу чакаць зручны момант, каб стрэліць...
2020 год змяшаў карты. Дзмітрыеў заявіўся ў якасці кандыдата ў прэзідэнты відавочна не ў разліку на перамогу, а пераследуючы лакальныя мэты, у прыватнасці, павысіць пазнавальнасць сярод шырокай аўдыторыі. Яго ўзважаная і ў той жа час крытычная ў адносінах да ўлады пазіцыя імпанавала частцы электарату.
Фаварытам глядацкіх сімпатый Дзмітрыеў не стаў, але яго ўспрыманне сярод прыхільнікаў перамен змянілася з відавочна адмоўнага на стрымана станоўчае. З гэтага пункту гледжання перадвыбарная кампанія прайшла для палітыка вельмі паспяхова. Дзмітрыеву ўдалося стварыць добры зачын на будучыню.
А потым наступіў момант ісціны, калі ўсім прыйшлося выбіраць бок дабра ці зла. Дзмітрыеў адназначна падтрымаў пратэст.
І нават калі зачыстка ішла ўжо поўным ходам, лідар «Гавары праўду» заставаўся адным з тых, хто не залёг на дно. Працягваць палітычную дзейнасць і пры гэтым заставацца на волі было падобна мастацтву праслізнуць паміж кроплямі дажджу. Дзмітрыеву гэта ўдавалася больш за два гады. Але потым кандыдату ў прэзідэнты ўзгадалі старое...
Чаму за Дзмітрыевым прыйшлі менавіта ў студзені 2023-га? Адказ на гэта пытанне вядомы толькі тым, хто прымаў рашэнне аб арышце. Мы толькі можам будаваць версіі і прапануем наступную.
Больш за трыццаць гадоў таму Фрэнсіс Фукуяма выпусціў сваю знакамітую кнігу пра «канец гісторыі» як стагоддзя ідэалагічных супрацьстаянняў і глабальных войнаў. Папулярны філасофскі трактат аказаўся эталонам наіўнасці.
Але ў Фукуямы знайшліся нечаканыя паслядоўнікі, якія захацелі, калі не скончыць гісторыю, то, прынамсі, паставіць на паўзу. Стварыць сваю «ідэальную карціну свету» ў асобна ўзятай краіне.
Але нават Лукашэнка лічыць, што гэта магчыма толькі ва ўмовах поўнай стэрыльнасці. Таму працягваюцца рэпрэсіі на ўсіх узроўнях. Маскі скінуты: прама цяпер можна забыцца нават пра імітацыю дэмакратыі. Наадварот, улады даюць зразумець, што з гэтага часу крытыка ў іх адрас, нават спакойная і канструктыўная, прыраўноўваецца да злачынства.
І, каб зрабіць пасланне аб новым этапе «будаўніцтва камунізму» максімальна ясным, арыштавалі палітыка, які вядомы як умераны апанент.
Дзмітрыеў, верагодна, не атрымае на ўсю катушку. Але яго хочуць пазбавіць нават тэарэтычнай магчымасці вылучацца на любых выбарах у агляднай будучыні. Справа, вядома, не ў тым, што экс-кандыдата ў прэзідэнты баяцца: у атмасферы жаху і пры дзеючай сістэме падліку галасоў сюрпрызы для ўлады практычна выключаны. Але яна імкнецца да ўсеагульнага «одобрямсу», цалкам выключае любое публічнае апаніраванне.
Таму суд на Дзмітрыевым праходзіць у рамках канцэпцыі «канца гісторыі па-лукашэнкаўску». Маўляў, «не чакайце ніякіх перамен, гэты рэжым назаўжды».
«Фукуямы ў пагонах» спрабуюць спыніць час. Гэты фокус хацелі ажыццявіць многія. Але ні ў каго не атрымалася.
* * *
Нагадаем, працэс будзе праходзіць у судзе Маскоўскага раёна, справу будзе разглядаць суддзя Кацярына Мурашка. Былы кандыдат у прэзідэнты абвінавачваецца паводле ч.1 арт. 342 («Арганізацыя і падрыхтоўка дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак, або актыўны ўдзел у іх»). Андрэй Дзмітрыеў быў затрыманы ў студзені гэтага года. У паведамленні СК у якасці «доказаў» прыводзілася фатаграфія палітыка з Хілары Клінтан, а таксама інфармацыя пра тое, што ён 599 разоў перасякаў мяжу.