Святлана Ціханоўская: Замежнікам цяжка зразумець сапраўдныя маштабы жаху
Дэмакратычная лідарка Беларусі ў артыкуле на euobserver.com расказала пра сітуацыю з правамі чалавека ў Беларусі і заклікала свабодныя краіны дапамагчы нам.
Святлана Ціханоўская
Падтрымка дэмакратыі ў сённяшняй Беларусі — рызыкоўная справа. Замежнікам цяжка зразумець сапраўдныя маштабы жаху.
Уявіце, што аднойчы раніцай вы прачынаецеся, а ў ваш дом ўрываецца таемная паліцыя. Яны збіваюць вас і руйнуюць ваш дом, а потым змяшчаюць вас у камеру СІЗА КДБ. Там яны катуюць вас, пакуль вы не «прызнаецеся» на відэа, якое потым будзе апублікавана на YouTube. Прыкладна праз два тыдні вас асудзяць у марыянетачным судзе да турэмнага зняволення тэрмінам на 15 гадоў.
Вы ўтрымліваецеся ў адзіночнай камеры, памечанай жоўтым значком, што азначае: нікому не дазваляецца размаўляць з вамі, а катаванні могуць адбыцца ў любы час. Кантакты са знешнім светам строга забаронены. Любыя спробы самагубства прыводзяць толькі да новых катаванняў.
Тым часам за межамі турмы яны пераследуюць вашу жонку і дзяцей і канфіскуюць вашу кватэру па сфабрыкаваных абвінавачаннях у «тэрарызме».
Ахвярай такога маральнага і фізічнага знішчэння стаў Алесь Бяляцкі, літаратуразнаўца, чалавек, які пяшчотна любіць хадзіць у грыбы. Чалавек, чыя прыхільнасць да правоў чалавека на маёй радзіме прынесла яму некалькі турэмных тэрмінаў запар.
Яго апошні 10-гадовы прысуд быў вынесены ў сакавіку мінулага года, праз пяць месяцаў пасля таго, як ён быў уганараваны Нобелеўскай прэміяй міру за 2022 год. Міжнародная амністыя ахарактарызавала судовае разбіральніцтва як «абуральны акт несправядлівасці» і «ганебную імітацыю судовага разбіральніцтва».
Ёсць таксама Марыя Калеснікава, прафесійная флейтыстка, якая стала мастацкім кіраўніком культурнага цэнтра «OK16» у Мінску. Перад прэзідэнцкімі выбарамі ў траўні 2020 года яна далучылася да перадвыбарчай каманды Віктара Бабарыкі, самага папулярнага кандыдата ад апазіцыі. Калі Бабарыку арыштавалі па надуманых абвінавачаннях, яна адмовілася змоўкнуць, і апошні раз яе бачылі на публіцы праз месяц пасля выбараў, калі група людзей у масках заштурхала яе на задняе сядзенне чорнага мікрааўтобуса.
Праз некалькі месяцаў пасля выкрадання Марыі было прад'яўлена абвінавачанне ў «змове з мэтай захопу дзяржаўнай улады неканстытуцыйным шляхам», і з тых часоў яна знаходзіцца ў турме — на доўгі час змешчана ў ізалятар. Не так даўно ёй спатрэбілася тэрміновае лячэнне ў бальніцы з-за прабадной язвы.
Акрамя таго, ёсць мой муж, Сяргей Ціханоўскі, які паставіў на кон паспяховую кар'еру відэапрадзюсара і блогера, каб стаць у апазіцыю да чалавека, які чапляецца за ўладу ў Беларусі з 1994 года. Аляксандр Лукашэнка — самы стары кіраўнік Еўропы, і гэты тытул ён набыў шмат у чым дзякуючы ігнараванню жаданняў і дабрабыту народа Беларусі.
Сяргей таксама знаходзіцца ў турме, яго рашэнне балаціравацца ў якасці незалежнага кандыдата ў прэзідэнты скончылася хуткім арыштам і, у рэшце рэшт, 18-гадовым турэмным тэрмінам. У Беларусі шырока распаўсюджана меркаванне: калі я вырашыла балаціравацца ў прэзідэнты замест Сяргея, адзіная прычына, па якой мяне таксама не арыштавалі, заключаецца ў тым, што Лукашэнка быў упэўнены, што яго не зможа перамагчы жанчына. Мне пагражалі, і я была вымушана ўцякаць з краіны пасля таго, як ён зразумеў, наколькі памыляўся.
Усё гэта дапамагае растлумачыць, чаму на гэтым тыдні я наведала Вену для ўдзелу ў першым буйным мерапрыемстве ў год 75-й гадавіны прыняцця Арганізацыяй Аб'яднаных Нацый у 1948 годзе Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека. Ініцыятыва «Правы чалавека 75» накіравана на актывізацыю глабальнай салідарнасці ў абарону грамадзян, якім адмоўлена ў іх асноўных правах на свабоду, роўнасць і справядлівасць.
Як абраная лідарка Беларусі і жонка палітвязня я шмат чаго ведаю пра патэнцыйную сілу ўніверсальнасці ў прасоўванні правоў і каштоўнасцей, якія многія з нас страцілі. Мы былі больш чым удзячныя за падтрымку з боку міжнароднай супольнасці — не ў апошнюю чаргу з боку Камітэта па прысуджэнні Нобелеўскай прэміі. Як выказаліся арганізатары ініцыятывы ААН, «калі калі-небудзь і быў момант адрадзіць надзею на захаванне правоў чалавека для кожнага, то гэта цяпер».
Мы былі рады азнаёміцца з нядаўняй заявай Упраўлення камісара ААН па правах чалавека, у якой ясна гаворыцца, што сітуацыя ў Беларусі застаецца прадметам іх сур'ёзнай заклапочанасці. Праваабарончы цэнтр «Вясна» — група актывістаў, сузаснавальнікам якой з'яўляецца Бяляцкі, — нядаўна паведаміў, што 1511 чалавек былі затрыманы па палітычна матываваных абвінавачаннях з моманту, калі Лукашэнка сарваў выбары 2020 года. Праўдзівая лічба, хутчэй за ўсё, будзе ў некалькі разоў вышэйшай.
Эксперты таксама ўстанавілі, што вядомым палітвязням, сярод якіх — Віктар Бабарыка, Марыя Калеснікава, мой муж Сяргей і Максім Знак, вядомы адвакат — было «адмоўлена ў доступе да своечасовых і належных медыцынскіх аглядаў і лячэння, адэкватнага юрыдычнага прадстаўніцтва і магчымасці звязацца са сваімі сем'ямі».
Эксперты прыйшлі да высновы: «Утрыманне пад вартай без сувязі са знешнім светам — з рызыкай гвалтоўнага знікнення — сведчыць пра стратэгію пакарання палітычных апанентаў і ўтойвання доказаў жорсткага абыходжання з імі і катаванняў з боку праваахоўных органаў і турэмных улад... Беспрэцэдэнтны ўзровень рэпрэсій павінен спыніцца».
Улічваючы, што так шмат лідараў апазіцыі заключаны ў турму або, як і я, вымушаныя адправіцца ў выгнанне, мы спадзяемся на салідарнасць міжнароднай супольнасці ў нашай спробе аказаць значны ціск і дамагчыся перамен у Беларусі.
Можна было б зрабіць значна больш. Генеральная асамблея ААН магла б прыняць рэзалюцыю, якая асуджае сістэматычныя злачынствы Лукашэнкі супраць чалавечнасці. «Вялікая сямёрка» магла б узяць прыклад з Польшчы і ўвесці разбуральныя санкцыі супраць так званых суддзяў, пракурораў і турэмнага персаналу, якія падтрымліваюць гэты таталітарны кашмар. Міжнародны крымінальны суд мог бы прызнаць Лукашэнку ваенным злачынцам.
Толькі належная падсправаздачнасць можа спыніць тэрор і пакласці канец гэтай гуманітарнай катастрофе.
Людзі паміраюць. Міжнародныя інстытуты павінны дзейнічаць цяпер, а не чакаць і назіраць. Нам патрэбна дапамога ўсяго свету, каб аднавіць павагу да правоў чалавека ў Беларусі.