«Кагнітыўная вайна», або Як Кітай шпіёніць за Захадам праз студэнтаў

У свядомасці прафесараў універсітэтаў студэнцкія і культурныя арганізацыі — гэта часткі грамадзянскай супольнасці, і яны не прывязаныя да кітайскай дзяржавы. Але з кітайскага боку гэта выглядае не так.

Амерыканская адукацыя — адна з найлепшых у свеце. Гэта разумеюць і ў аўтарытарных дзяржавах. Заможныя людзі з гэтых краін, паўтараючы антыамерыканскую рыторыку і нават афіцыйна праводзячы антызаходнюю палітыку, адпраўляюць сваіх дзяцей вучыцца ў лепшыя амерыканскія ўніверсітэты.

Лідарам па колькасці адпраўленых на вучобу ў Амерыку грамадзян з'яўляецца Кітай, выхадцы з якога складаюць траціну ад усіх замежных студэнтаў, якія праходзяць навучанне ў ЗША ў 2023 годзе. Расія нават не ўваходзіць у лік 25 краін, з якіх у Амерыку прыбыла большасць замежных студэнтаў.

Кітай жа не проста лідзіруе ў гэтым працэсе. Неспакой некаторых прадстаўнікоў амерыканскага грамадства выклікае тое, што КНР кантралявала і працягвае выкарыстоўваць кітайскіх студэнтаў і кафедры кітайскай мовы, культуры і гісторыі Кітая ў якасці платформ для дасягнення сваіх мэт, піша «Голас Амерыкі».

Эксперты Гудзонаўскага інстытута адзначаюць, што ў гэтым навучальным годзе Камуністычная партыя Кітая зноў будзе праводзіць ідэалагічную апрацоўку студэнтаў і шпіёніць за імі на кампусах амерыканскіх каледжаў у рамках арганізаваных намаганняў, вядомых як «кагнітыўная вайна».

Галоўная мэта КНР у студэнцкім асяроддзі Амерыкі, паводле версіі экспертаў Гудзонаўскага інстытута — душыць нарастаючую крытыку дзеянняў старшыні КНР Сі Цзіньпіна і яго палітыкі, прасоўваць прапаганду КПК, сачыць за кітайскімі студэнтамі, якія прыехалі па абмене ў ЗША, і запалохваць іх, фармаваць погляды амерыканцаў на Кітай і спрабаваць нелегальна атрымаць доступ да навуковых, тэхналагічных і ваенных даследаванняў ЗША.

Ен Оксневад, старшы навуковы супрацоўнік па замежных справах і даследаваннях у галіне бяспекі з Нацыянальнай асацыяцыі навукоўцаў, расказаў падчас дыскусіі ў Гудзонаўскім інстытуце ў Вашынгтоне, што «для гэтых мэт урад КНР выкарыстоўвае адразу некалькі "інструментаў"».

Адзін з іх — гэта глабальная сетка Інстытутаў Канфуцыя — культурна-адукацыйных міжнародных цэнтраў, якія ствараюцца дзяржаўнай канцылярыяй Кітая па распаўсюджанні кітайскай мовы за мяжой, якую называюць скарочана Ханьбань.

Ханьбань, паводле слоў эксперта, падпарадкоўваецца Міністэрству адукацыі КНР і працуе сумесна з замежнымі сіналагічнымі цэнтрамі. Акрамя «інстытутаў», засноўваюцца і «класы» Канфуцыя.

Гэтыя цэнтры кітайскі ўрад распаўсюдзіў па ўсім свеце, выкладчыкі для гэтых праграм выбіраюцца урадам КНР.

Што Кітай шукае ў Беларусі?

Калісьці ў ЗША налічвалася больш за 100 Інстытутаў Канфуцыя, але цяпер, пасля таго, як урад ЗША асудзіў гэтую праграму, у кампусах амерыканскіх універсітэтаў засталося крыху больш за 10 «культурна-лінгвістычных цэнтраў» КНР.

Ен Оксневад пералічыў мэты, якія пераследвала і пераследуе кіраўніцтва КНР: «Перш за ўсё, гэта, вядома, дэманстрацыя "мяккай сілы" і фармаванне ўяўленняў пра Кітай, асабліва пра КПК, — адзначыў даследчык, — але, акрамя гэтага, Інстытуты Канфуцыя дазвалялі Кітаю сачыць за сваімі дысідэнтамі за мяжой. Безумоўна, Пекін выкарыстаў гэтыя арганізацыі і для доступу да фундаментальных даследаванняў Амерыкі, што дапамагала КНР атрымліваць тэхналогіі падвойнага прызначэння. Была і застаецца яшчэ адна мэта — уплыў на фармаванне поглядаў уплывовых палітыкаў і ключавых асоб у Амерыцы ў будучыні праз фармаванне поглядаў цяперашніх студэнтаў».

На думку аналітыка, амерыканскія ўніверсітэты маюць разгалінаваную сетку сувязей з навучальнымі ўстановамі КНР, у выніку чаго, на «паралельную дзейнасць» Інстытутаў Канфуцыя амерыканскае грамадства «звярнула ўвагу не адразу».

Оксневад кажа, што «кантракты паміж амерыканскімі універсітэтамі і Інстытутамі Канфуцыя былі непразрыстымі». І адмова ў прадастаўленні пляцовак для іх адбылася ў большасці выпадкаў «не па ініцыятыве прадстаўнікоў адукацыйнай сістэмы Амерыкі, а па прычыне змены грамадскай думкі ў адносінах да таго, як і што выкладалася ў іх».

«Асабліва ўзрасло супрацьдзеянне Інстытутам Канфуцыя пасля COVID-19, — падкрэсліў эксперт. — Пры гэтым Інстытуты Канфуцыя былі ўсяго толькі адным з этапаў для дасягнення мэт КНР».

У кастрычніку 2021 года кітайская дзяржаўная газета «Global Times» апублікавала артыкул, у якім са спасылкай на прадстаўніка ўрада Кітая ў Германіі гаварылася, што «Кітай рашуча выступае супраць палітызацыі дзейнасці па акадэмічным і культурным абмене».

«Кітайская асацыяцыя студэнтаў і навукоўцаў» (КАСН), якая дзейнічае ў ЗША больш за 20 гадоў, а таксама іншыя тыпы арганізацый «культурнага ўплыву Кітая» працягнулі кампанію кітайскай «кагнітыўнай вайны».

Дзяржаўны дэпартамент ЗША паведаміў, што «КПК стварыла КАСН для назірання за кітайскімі студэнтамі і мабілізацыі іх супраць поглядаў, якія разыходзяцца з пазіцыяй КПК».

Ніна Шы, дырэктарка «Цэнтра рэлігійнай свабоды» пры Гудзонаўскім інстытуце, назвала намаганні ўрада КНР «кітайскімі транснацыянальнымі рэпрэсіямі».

Яна лічыць абуральным не толькі тое, што «гэта адбываецца на тэрыторыі ЗША» з кітайскімі студэнтамі. Паводле яе слоў, «гэта закранае і амерыканскіх студэнтаў, асабліва тых, хто з'яўляецца амерыканцамі кітайскага паходжання або тых, хто абраў сферай сваіх інтарэсаў і будучай спецыяльнасцю Кітай».

Азбука паліталогіі: Мір, дружба, жуйка, Кітай

«Гэта не новая праблема, — патлумачыла Ніна Шы, — мы чулі пра гэта ў навінах ужо некалькі гадоў, але гэта працягваецца».

У 2021 годзе ва ўніверсітэце Перд'ю кітайскія актары наўпрост пагражалі аспіранту і запалохвалі яго сям'ю ў Кітаі — інцыдэнт тады афіцыйна асудзіў прэзідэнт універсітэта Мітч Дэніэлс.

У праграмах вывучэння кітайскай мовы ў некаторых кампусах універсітэтаў «Лігі плюшчу» (група самых прэстыжных універсітэтаў ЗША, якая ўключае, напрыклад, Гарвард і Ель. — Заўв. рэд.) амерыканскія студэнты дэкламуюць тэксты з падручнікаў, у якіх пэўныя рэлігійныя абшчыны называюцца «злом».

Гэта тычыцца, перш за ўсё, вучэння Фалуньгун (Fǎlún Gōng — «духоўная энергія кола закону», «руплівая праца з колам вучэння» або Фалунь Дафа — «практыка кола дхармы», «вялікі метад кола дхармы»), у аснове якога ляжыць традыцыйная кітайская гімнастыка «цыгун» у спалучэнні з элементамі будызму, даасізму, канфуцыянства і кітайскіх народных вераванняў.

Фалуньгун паўстала на пачатку 1990-х гадоў у КНР і пасля атрымала распаўсюджванне па-за межамі краіны. Гэтае вучэнне практыкуюць студэнты ў 45 універсітэтах ЗША. Трыма галоўнымі каштоўнасцямі ў Фалуньгун выступаюць канфуцыянскія прынцыпы «ісціна», «спачуванне» і «цярпенне».

Дзейнасць руху Фалуньгун ў Кітаі з 1999 года цалкам забароненая і крымінальна пераследуецца. Тагачасны кіраўнік КНР Цзян Цзэмін пакляўся і знішчыў гэты рух у Кітаі.

«Такія групы людзей у таталітарных рэжымах павінны абавязкова нейкім чынам кантралявацца ўладамі, гэта ж не сакрэт, гэта ўсё ведаюць. А тут група людзей, якія імкнуцца быць добрымі (бо асноўны прынцып практыкі — сапраўдная дабрыня і ц»ярпенне), увогуле,кантролю не паддавалася», — расказала ў інтэрв'ю «Радыё Свабода» Ірына Макеева, актыўная паслядоўніца руху Фалуньгун у Расіі.

Рэпрэсіі пачаліся ў 1999 годзе, пасля таго, як у 1996 годзе выйшла кніга стваральніка вучэння Лі Хунчжы і стала ў Кітаі бэстсэлерам. Яе сталі чытаць шмат людзей, і многія сталі практыкаваць вучэнне. «Настаўнік» — Лі Хунчжы — лічыў, што «практыка для павышэння маральнасці» павінна быць бясплатнай.

Падчас афіцыйнага перапісу насельніцтва ў КНР тады высветлілася, што паслядоўнікаў вучэння больш, чым членаў Кампартыі Кітая. «Стала вядома, што вельмі многія, з розных слаёў кітайскага грамадства, практыкавалі гэтае вучэнне: у тым ліку, многія члены КПК», — расказала Ірына Макеева. Пасля Расія, хутчэй за ўсё, пад ціскам Кітая, таксама забараніла рух Фалуньгун у краіне.

Сінція Сан, даследчыца інфармацыйнага цэнтра Фалунь Дафа (Фалуньгун) і аўтарка нядаўняй справаздачы пра ўплыў КПК на ўніверсітэцкія гарадкі ў ЗША, расказала, што «многія студэнты, выкладчыкі, прафесары і проста аматары, якія далучыліся да руху Фалуньгун у ЗША, не абавязкова кітайскага паходжання, сталі падвяргацца ціску пад уплывам "Кітайскага студэнцкага таварыства"».

Кітай рыхтуецца пачаць вайну?

«Некалькі гадоў таму ў Чыкага быў студэнт, які быў зарэгістраваны ў "Кітайскім студэнцкім таварыстве", таму што быў замежным студэнтам з Кітая. Але так здарылася, што ён таксама практыкаваў Фалуньгун. Яго сябар быў у той час прэзідэнтам таварыства, які атрымаў указанне ад консульства КНР у Чыкага выключыць аспіранта, практыкуючага Фалуньгун, з рэестра, — расказала Сінція Сан. — А ва ўніверсітэце Джорджа Вашынгтона праходзіла выстава палітычных пратэсных плакатаў аднаго вядомага мастака. І нейкія кітайскія студэнты і іх сябры, а таксама іх саюзнікі на кампусе запатрабавалі, каб выставу прыбралі, і прэзідэнт спачатку падпарадкаваўся, але затым ён выслухаў іншы бок і, да яго гонару, перадумаў, вярнуўшы плакаты супраць КПК».

Многія амерыканскія ўніверсітэты ўжо паспрабавалі паставіць пад кантроль дзейнасць арганізацый, звязаных з урадам КНР. Аднак некаторыя навучальныя ўстановы ЗША могуць не ведаць, што кітайскія універсітэты, з якімі яны супрацоўнічаюць, не з'яўляюцца прыватнымі ўстановамі, а знаходзяцца пад наглядам і кантролем КПК.

Ен Оксневад заявіў, што, на вялікі жаль, многія школы ў ЗША «фармуюць шырокія двухбаковыя сувязі з кітайскімі ўніверсітэтамі», якія маюць нават ваенныя сувязі з кітайскай арміяй.

«Часцяком, паводле "дзіўнага супадзення", гэта амерыканскія ўніверсітэты, якія маюць нейкае дачыненне да абароны ЗША», — адзначыў Оксневад і прывёў у прыклад скандальную гісторыю з універсітэтам Алфрэда ў штаце Нью-Ёрк, які нядаўна быў вымушаны закрыць свой Інстытут Канфуцыя пасля таго, як «сутыкнуўся з пільнай увагай з боку члена палаты прадстаўнікоў Майка Галахера, старшыні Спецыяльнага камітэта па стратэгічным суперніцтве паміж Злучанымі Штатамі і Камуністычнай партыяй Кітая».

Інстытут Канфуцыя — гэта толькі адзін інструмент у наборы інструментаў КПК. Яна будзе выкарыстоўваць даследчыя сродкі, праграмы талентаў і іншыя інструменты, якія дапамогуць дасягнуць поспеху дзякуючы важным даследаванням і тэхналогіям, якія падтрымліваюць прасоўванне [нацыянальна-вызваленчай арміі]», — упэўненае выданне «The Daily Signal».

Раней Галахер накіраваў ліст прэзідэнту ўніверсітэта Альфрэда Марку Зупану і пачаў расследаванне ў дачыненні да ВНУ.

«У 2022 годзе вы атрымалі грант Міністэрства абароны ЗША на даследаванні гіпергукавой зброі ў памеры 13,5 млн долараў, адначасова размяшчаючы ў сябе Інстытут Канфуцыя і супрацоўнічаючы з кітайскім універсітэтам, што "актыўна ўдзельнічаюць у абаронных даследаваннях" ад імя Народна-вызваленчай арміі Кітая, — напісаў Галахер. — Прасцей кажучы, вы праводзіце перадавыя даследаванні, звязаныя з гіпергукавой зброяй, актыўна супрацоўнічаючы з кітайскім універсітэтам, які праводзіць аналагічныя даследаванні для НВАК!».

Ен Оксневад мяркуе, што ідэалагічную экспансію Кітая няправільна разумеюць у ЗША і ў цэлым на Захадзе і таму недаацэньваюць яе пагрозу.

«У свядомасці прафесараў універсітэтаў студэнцкія і культурныя арганізацыі — гэта часткі грамадзянскай супольнасці, і яны не прывязаныя да кітайскай дзяржавы. Але з кітайскага боку гэта выглядае не так. Яны пашыраюць уплыў "ідэалагічных пасярэднікаў" кітайскай дзяржавы. І нават, калі яны не знаходзяцца пад непасрэдным поўным кантролем кітайскай дзяржавы, яны, безумоўна, знаходзяцца пад яго уплывам», — адзначыў эксперт.

Оксневад выказаў здагадку, што для таго, каб прыняць сур'ёзныя меры супраць «кагнітыўнай вайны» Кітая ў ЗША, могуць нават «спатрэбіцца крокі на заканадаўчым федэральным і мясцовым узроўнях», а гэтая «дыскусія — толькі пачатак доўгай і важнай размовы».