Аляксей Дудараў — апошні з плеяды савецкіх гігантаў
Аляксей Дудараў яшчэ пры жыцці нёс цяжар класіка. У савецкія часы, калі існавала дакладная іерархія, ён быў «драматургам № 1» у Беларусі 1980-х, пераняўшы эстафету ў Кандрата Крапівы і Андрэя Макаёнка.
Фота Івана Ждановіча
Пайшоў адзін са слынных беларускіх літаратараў – драматург Аляксей Дудараў. Быў час – яго ставілі ва ўсім Савецкім Саюзе. Затым славы паменела, але напісанае – застаецца.
І як здараецца з кожным сімвалам эпохі, застаюцца розныя, часам супярэчлівыя, успаміны і ацэнкі. Прыводзім вытрымкі з некалькіх пастоў у фэйсбуку.
Андрэй Курэйчык: Ён спрабаваў пры жыцці несці цяжар класіка
У мяне супярэчлівае стаўленне да Аляксея Дударава. Ён геній беларускай драматургіі — гэта абсалютны факт. Апошні з плеяды савецкіх гігантаў: Колас, Крапіва, Макаёнак, Дудараў. Добры чалавек. Сумленны.
Але пры гэтым, часта паступаў не па сумленні. Так бывае. Пачынаючы беларускае Адраджэнне з Быкавым, Гілевічам, Вольскім, Барадуліным, Мазынскім.
Але ў 2000-х здрадзіў ім і вырашыў стаць афіцыйным лукашэнкаўскім чыноўнікам. З таго часу Муза яго пакінула. Але нават будучы на службе Лукашэнкі, ён не быў нягоднікам і ніколі не імкнуўся падлізацца, улезці ў тэлеэкран.
Ён спрабаваў пры жыцці несці цяжар класіка. Я адпрацаваў з ім побач год у СТД Беларусі. Дудараў пераклаў маю п'есу на беларускую мову, узяўшы за гэта больш, чым атрымаў я як драматург. Фактычна роялці шлі яму. Але я не быў у крыўдзе. Бо зараз я магу сказаць, што маім першым перакладчыкам быў вялікі Дудараў, класік і вечны кіраўнік Саюза Тэатральных дзеячаў Беларусі. Хай ён знойдзе свой Згублены рай.
Дзяніс Марціновіч: Шмат мог, але далёка не ўсё зрабіў
Я ведаў – натуральна завочна – (пра) двух розных Аляксеяў Дударавых.
Чуў пра першага – маладога талента, ледзь не жывога класіка, што ярка, ліха ўварваўся ў прастору беларускага тэатра і кіно. Сцэнарыем для «Белых Росаў», што сталі сапраўды народным кіно. П'есамі «Радавыя» і «Вечар», што прагрымелі па ўсім Савецкім Саюзе.
…У савецкія часы, калі існавала дакладная іерархія, ён быў «драматургам № 1» у Беларусі 1980-х, пераняўшы эстафету ў Кандрата Крапівы і Андрэя Макаёнка.
У дзяцінстве я глядзеў спектаклі па яго асветніцкім п'есам «Чорная панна Нясвіжа» і «Вітаўт».
Ужо пазней даведаўся пра яго п'есу «Прынц Мамабук» з відавочнымі алюзіямі на ўсім вядомую ў Беларусі персону – тады пастаноўка па ёй стала нагодай для звальнення рэжысёра Валерыя Мазынскага і закрыцця «Вольнай сцэны» – створаны на яе месцы РТБД давялося будаваць ледзь не наноў.
Магчыма, гэта гісторыя з забаронай і звальненнямі стала вырашальнай. Бо ў нулявыя і дзясятыя я ведаў ужо другога, іншага Дударава – без бляску ў вачах. Куды знікае гэты бляск, куды хаваюцца з узростам (патэнцыйныя) маладыя геніі – вось, бадай, адна з галоўных таямніц творчасці ды і, скажу глабальней, жыцця. У Дударава гэтае ўнутранае пераўтварэнне адчувалася асабліва відавочна. Калі ён выходзіў на сцэну падчас афіцыйных імпрэзаў (кшталту Нацыянальнай тэатральнай прэміі), то ўспрымаўся як сімвалам тэатральнага афіцыёзу. Чыноўнікам, росквіт творчасці якога застаўся ў мінулым. І ў гэтым мелася вялікая доля праўды – нездарма крытык Павел Руднеў называў яго ў адным з тэкстаў «драматургам васьмідзясятых».
…Зараз ён застаецца ў гісторыі выбітным драматургам свайго часу (ці будуць ставіць яго п'есы – пакажа час, хоць «Вечар» безумоўна таго варты). Гэта шмат для іншых, але, бадай, мала для яго самога.
А ў маім асабістым успрыманні пануе жаль ад яго сыходу. Бо Дудараў успрымаецца чалавекам, які шмат мог, але далёка не ўсё зрабіў.
Уладзімір Някляеў: Ёсць што ўспомніць. Як ёсць і тое, чаго нельга забыць
…Доўгія гады мы сябравалі – ён быў адным з найблізкіх маіх сяброў. І здавалася – на ўсё жыццё.
Нас развёў год 2010-ы, у які, як сказаў ён, адзін з найблізкіх маіх сяброў, я заняўся «не Божай справай».
Сярод усіх маіх страчаных сяброўстваў, якіх пасля 2010 года парвалася, парушылася нямала, ці не найбольш я шкадую пра гэтае…
Цяпер я, можа быць, спытаў бы: «Ляксей, спроба павярнуць Беларусь да Беларусі не Божая справа? Ты пра што?..»
Але тады пытаць не стаў.
Аднойчы выпадкова сустрэліся каля кінастудыі. Ён быў так прычасаны (ці, магчыма, гэта быў парык для якіх-небудзь здымкаў), што я не адразу пазнаў яго. Спытаў (бо прычоска ягоная праз усе гады была аднолькавая): «Ты перастрыгся?» – і ён гэта так зразумеў, што ўскіпеў.
Зноў жа цяпер я думаю, што чалавечыя адносіны мусяць быць над палітычнымі дачыненнямі, перакананнямі, над любой, якую б хто ні спавядаў, верай ці ідэалогіяй, але думанне гэтае натыкаецца на рэаліі, якія сведчаць, што так не было, не ёсць і ніколі не будзе…
І ўсё ж: якое ў нас права (ясна, што не Божае) патрабаваць ад некага быць такімі ж, якімі ёсць мы? Несці гэткі самы, які мы нясем, сцяг? І я не пра (ці не толькі пра) чырвона-зялёны і бел-чырвона-белы.
Але гэта (зноў жа) праз гады. А тады: «Якое можа быць сяброўства пад рознымі сцягамі?!»
Чаму не?..
Чаму не збылося тое, пра што мы некалі дамаўляліся: пасяліцца ў розных дамах, але ў адным двары, у якім пад старой таполяй будзе стаяць старая лава, на якой мы, калі станем дзядамі, будзем сядзець вечарамі, як у ягонай п'есе «Вечар», і ўспамінаць…
Ёсць што ўспомніць. Як ёсць і тое, чаго нельга забыць. І гэтымі нажніцамі перастрыгаюцца лёсы.
Бывай, Аляксей.
Паводле СНплюс