Кныровіч: Што ўлады хаваюць у беларускім IT-сектары?
Ці выратуе Парк высокіх тэхналогій новы ўказ Лукашэнкі? Колькі айцішнікаў насамрэч з’ехала з Беларусі? Ці сапраўды гіне перспектыўная галіна эканомікі? Ва ўсім гэтым спрабуе разабрацца эканаміст і блогер Аляксандр Кныровіч.
Флта з director.by
Яшчэ ў лістападзе 2022 года дырэктар Парку высокіх тэхналогій Усевалад Янчэўскі рапартаваў аб поспехах у IT-галіне, аднак праз пяць месяцаў Аляксандр Лукашэнка падпісаў указ «аб развіцці Парку высокіх тэхналогій», напярэдадні прызнаўшы, што «пэўныя людзі пабеглі за мяжу».
— У 2022 годзе за дзевяць месяцаў падзенне ў IT-галіне складала прыкладна 14% да папярэдняга года, але тады яно было замазана першымі двума даваеннымі месяцамі. Кампаніі, якія сыходзілі з ПВТ — рабілі гэта досыць павольна, дый рэлакацыя людзей няхуткая, — кажа эксперт у сваім новым выпуску на канале «Кныровіч». — Экспарт цалкам за 2022 год склаў 2,5 мільярда даляраў. У параўнанні з 2021 годам, дзе было 3,2 млрд — падзенне толькі 22%.
Але трэба ўважліва прыгледзецца да чацвёртага кварталу мінулага года. Калі прытрымлівацца гэтых лічбаў: 2,5 і 2 мільярды, то экспарт ПВТ склаў 500 мільёнаў. У 2021 годзе за тыя ж чатыры месяцы экспарт ПВТ складаў 800 мільёнаў. Розніца ў 300 мільёнаў — гэта 37% падзення, адмоўнага росту або проста абвал экспарту ў ПВТ.
Што адбываецца? Вядома, санкцыі. Гвалт у адносінах да людзей, які адбыўся ў 2020 годзе і працягваецца да гэтага часу, не мог не адбіцца на дачыненні да самай адукаванай і пісьменнай часткі айцішнікаў. Яны рванулі на Захад, некаторыя — на Усход. Асабліва гэты працэс узмацніўся, калі пачалася вайна.
Колькасць тых, хто з'ехаў за мяжу, цяжка паддаецца падліку, дадае эксперт. Паводле афіцыйных звестак, гэта 16,5 тысяч чалавек — менавіта на гэтую суму зменшылася колькасць занятых у IT-галіне.
— Але афіцыйная статыстыка скажоная: яна паказвае агульную колькасць занятых у IT-сектары крыху менш за 60 тысяч чалавек, што, вядома, няпраўда, агульная колькасць занятых была прыкладна 120-130 тысяч чалавек. Таму рэальна з'ехала значна больш. Улічваючы, што ў Беларусі ў асноўным аўтсорсінгавая мадэль праграмавання, думаю, гэта лічба карэлюе з 37% падзення ў чацвёртым квартале.
Калі б нейкі сектар пакінулі 16,5 тысяч чалавек, там бы ўтварылася шмат свабодных вакансій, раслі заробкі і попыт на гэтых спецыялістаў быў бы вельмі высокі. У рэальнасці ў IT-сектары колькасць вакансій зменшылася ўдвая. Ён стаў непрывабным сектарам з пункту гледжання адкрытых вакансій, сёння айцішнікі шукаюць працу некалькі месяцаў, у адрозненне ад таго, як гэта было раней.
Вядома, гэта адбілася на заробках. Калі мы зноў паглядзім на статыстыку, высветліцца, што ў гэтым сектары падзенне заробкаў за мінулы год склала 13%, і гэта калі лічыць у беларускіх рублях.
Такая сітуацыя ў IT-сектары, як адзначае Кныровіч, не чыста беларуская. Напрыклад, рэзкае скарачэнне працоўных месцаў для айцішнікаў сёння назіраецца і ў Кітаі. Каб зазірнуць у сусветную статыстыку, эксперт належыць на прагнозы і статыстыку кампаніі Garden.
— З яе пункту гледжання, у 2021 годзе сусветны IT-сектар вырас на 9,5% — гэта быў аднаўленчы рост пасля каронавіруса. Аднак ужо ў 2022 годзе ўжыўся на 0,2%. І калі ўвесь аб'ём сусветнага ВУП расце, асобна сектар сціскаецца. Паводле прагнозу на 2023 год ёсць невялікі рост на 2,3%, але ён зноў меншы, чым меркаваны рост ВУП усяго свету.
З IT-сектарам адбываецца тое, што адбывалася раней у многіх іншых сектарах: спачатку бум, вялікі прыбытак, вялікая колькасць удзельнікаў, а потым надыходзіць нейкае плато. У спецыялістаў у гэтым сектары ёсць вялікае падазрэнне, што ў цэлым у свеце мы выйшлі на тое самае плато і далей такога росту не будзе.
Гэта значыць, у цэлым той попыт, які раней прад'яўляла гэтая галіна на рынку спецыялістаў, ужо больш-менш збалансаваны.
Аляксандр Лукашэнка і Усевалад Янчэўскі прапануюць свае рашэнні для аднаўлення IT-сектара ў Беларусі. Напрыклад, Лукашэнка заявіў, што трэба зноў паварушыць айцішнікаў, каб яны выдавалі больш рашэнняў для народнай гаспадаркі Беларусі.
— Думка можа быць і слушная, але ўнутры народнай гаспадаркі Беларусі магчыма заняць прыкладна адну пятую частку ад усіх беларускіх айцішнікаў, і гэта я яшчэ накінуў.
Другое рашэнне — прыцягненне інвестыцый з Азіі. Тут у мяне ўзнікае вялікае пытанне. Асаблівых інвестыцый з пункту гледжання грошай, станкоў і збудаванняў для IT не трэба. Тут аснова — інтэлектуальная ўласнасць, таму якая-небудзь буйная кампанія тыпу Microsoft, якая прыходзіла ў Беларусь і прыносіла свае веды і тэхналогіі, значыла значна больш, чым любая з азіяцкіх кампаній, якая прынясе грошы. Таму, мне здаецца, гэта наўрад ці эфектыўны шлях.
Трэцяе — паварот на Усход. Янчэўскі заявіў, што беларускія кампаніі паспяхова выйдуць на ўсходнія рынкі. У мяне пытанне — на якія? Самы наш буйны рынак — Кітай, але там цяпер адбываецца крызіс перавытворчасці. Калі не Кітай, то якія рынкі? Магчыма, гэта Зімбабвэ або Іран.
12 красавіка беларускі кіраўнік падпісаў указ «аб развіцці Парку высокіх тэхнолагі». Па словах Кныровіча, ён на 90% прысвечаны перабудове кіравання ПВТ.
— Вылучаецца кіраўнік кампаніі, які павінен займацца прасоўваннем ПВТ і яго рэзідэнтаў у іншых краінах, вылучаецца сакратарыят назіральнага савета, на які таксама ўскладаюцца нейкія функцыі. Рэч, напэўна, карысная, але ў рэальнасці наўрад ці дастасоўная.
Па ўскосных прыкметах можна меркаваць, што кіраўнік кампаніяй будзе займацца адкрыццём прадстаўніцтваў у іншых краінах свету. У мяне ёсць фантазія, што яны такім чынам задумалі абыходзіць санкцыі. Не здзіўлюся, калі менавіта так і адбудзецца, аднак сумняваюся, што гэта будзе мець нейкі эфект.
Самае цікавае ў гэтым указе — восем пунктаў для службовага карыстання. Што яны там могуць хаваць? Думаю, выдзяленне грошай на нейкія канкрэтныя праекты, прызначэнне канкрэтных людзей, нешта звязанае з ваенпрамам і супрацоўніцтвам з Зімбабвэ. Увогуле, нешта такое, што наўрад ці паўплывае на вынік, — заключае Кныровіч.