Экс-палітвязень: Калі б усяго гэтага са мной не здарылася, я б не змог раскрыць свой патэнцыял

Часцей за ўсё, трапіўшы пад каток рэпрэсій, людзі выходзяць на волю зламанымі, у цяжкім стане і не могуць адаптавацца да новай рэальнасці. Вельмі рэдка для кагосьці перажыты досвед абарочваецца ў лепшы бок. Гісторыя Дзмітрыя Анісімава — якраз з такіх.

Вясной 2022 года Дзмітрыю Анісімаву за ўдзел у пратэстах далі 2,5 гады «хіміі», але ён вырашыў не чакаць выканання прысуду. Палітвязень уцёк за мяжу, цяпер жыве ў Варшаве і змог наладзіць сваё жыццё. Яго гісторыю расказвае «Зеркало».

«Дзверы выламаныя, я на падлозе, у кватэру ўлятае табар людзей»

Дзмітрыю 30 гадоў, мужчына родам з Мінска. Да падзей 2020 года сумяшчаў працу дызайнера і барысты. Палітыкай асабліва не цікавіўся. Пры гэтым доўгі час адчуваў сябе не на сваім месцы і не мог зразумець чаму.

— Мне здавалася, што я як быццам брыдкае качаня. Не адчуваў сваю прыналежнасць да гэтай краіны, хацеў быць карысным, але не ведаў як і навошта. Я не разумеў, чаму так. А вось у 2020 годзе знайшоў адказ, напэўна, як і многія, — дзеліцца ён. — Тыя падзеі сталі як быццам пунктам адліку ўсведамлення сябе, у тым ліку як беларуса. І як толькі пачалася перадвыбарчая гонка, стаў актыўна ўключацца ў гэтыя падзеі, камунікаваць з таварышамі, якія таксама зацікавіліся тым, што адбываецца. І вось на гэтым фоне ўсвядоміў сваю беларускасць, зразумеў, што ёсць блізкія мне па духу людзі і што я зусім не брыдкае качаня. У пратэстах як быццам адчуў сваю значнасць, магчымасць нешта зрабіць для гэтай краіны. І стаў маляваць плакаты, стыкеры, выходзіць на акцыі.

«І тады інспектар прашыпела: "Засуньце сабе свае правы ў…"»

Калі пратэсты пачалі заціхаць, Дзмітрый таксама «залег на дно». Стыкеры часам раздаваў знаёмым, працягваў працаваць у кавярні і выконваць замовы як дызайнер. Пра ад'езд не думаў, хоць разумеў: могуць прыйсці.

— Я як быццам усімі сіламі стараўся ігнараваць гэты факт, — прызнаецца мужчына. — Такіх выпадкаў было шмат, нават у атачэнні: напрыклад, у дзяўчынкі, з якой працаваў, забралі маму. І, напэўна, калі б я ставіўся інакш да рызык, усяго гэтага можна было пазбегнуць. Тым больш да 2020-га не раз думаў пра тое, каб з'ехаць з Беларусі. Але пасля пратэстаў гэтае жаданне знікла, я хацеў быць там, далей праяўляць сваю пазіцыю, няхай не заўсёды адкрыта. Думкі заставацца ўбаку або ўцячы проста не ўзнікала. Я вельмі суперажываў людзям, якія моцна пацярпелі, асабліва 9 жніўня. І было нейкае дзіўнае адчуванне — маўляў, чаму людзі пакутуюць, а я не. З-за гэтага, мне здаецца, усё і здарылася.

«Лукашэнка — толькі ахоўнік». У чыёй кішэні ключ ад камер палітвязняў

Дзмітрыя затрымалі ў снежні 2021 года. Як і многія экс-палітвязні, тое, што адбывалася тады, ён дагэтуль памятае ва ўсіх дэталях.

— Быў звычайны дзень. Я збіраўся на працу, прачнуўся а восьмай раніцы па будзільніку. І вось ён грае, і адначасова тэлефануюць у дзверы. Прычым жорстка, настойліва, не спыняючы, — апісвае беларус падзеі таго дня. — Я не разумеў, што адбываецца. Жыў тады з суседам, а ён мог часам на працу праспаць — офіс быў побач з домам, і па яго тады прыходзілі калегі і будзілі. І я падумаў, што зноў яны. Гэта значыць, наогул нішто не прадвяшчала. Устаю з ложка, іду адчыняць дзверы і чую: «Міліцыя». Спрасонку думаю, якая міліцыя, што за прыколы? І не адчыняю. Пара секунд — чую: «Ламай». У выніку дзверы выламаныя, я на падлозе, у кватэру ўлятае табар людзей, восем чалавек. Ужо потым даведаўся, што гэта былі супрацоўнікі САХРа з ГУБАЗіКам на чале. Хуценька прайшліся па пакоях. Я ляжаў, наогул не разумеў, што адбываецца, — думаў, можа сусед чаго нарабіў. Толькі калі мне сказалі пра план «Перамога», я зразумеў, што адбываецца.

Далей усё было стандартна, расказвае суразмоўца «Зеркала»: пратакол, арышт маёмасці і тэхнікі. Сілавікі паводзілі сябе абуральна, спрабавалі зачапіць Дзмітрыя. Толькі адзін з іх, наадварот, здаваўся мужчыну прыязным, размаўляў спакойна і не пагражаў.

— Калі я ўжо зразумеў, хто гэта і навошта яны прыйшлі, трошкі раззлаваўся і «быкаваў», калі можна так сказаць. Прычым сам не ўсведамляў, гэта было праз стрэс, неразуменне і такі ўнутраны пратэст, — дзеліцца ён.

«Я б назваў СІЗА "мужчынскім дзіцячым лагерам"»

Адразу пасля затрымання Дзмітрый трапіў на Акрэсціна, дзе правёў 10 сутак. У камеры было дзевяць чалавек, і ўсе — «палітычныя».

— Умовы былі дастаткова жорсткімі, — згадвае ён. — Мы спалі на бетоне, а гэта зіма, снежань, маразы. Пасля гэтага зарабіў сабе праблемы з лёгкімі — не ведаю, запаленне ці, але яшчэ тры месяцы было цяжка дыхаць. У ізалятары мне нават рабілі здымкі, але наогул нічога не сказалі — гэта значыць, што нібыта ўсё нармальна. Я ўвесь час прасіў дапамагчы, але ніхто так і не патлумачыў, чаму цяжка дыхаць. Яшчэ потым «карону» падчапіў. Але калі параўноўваць Акрэсціна і Валадарскага, я б назваў СІЗА «мужчынскім дзіцячым лагерам». Усё-ткі там па ўмовах і па стаўленні ўсё было значна лаяльней. А вось у ІЧУ нам самі супрацоўнікі гаварылі: «Вы тут для таго, каб пакутаваць. Калі мы захочам, вы можаце наогул дадому не даехаць».

У СІЗА на Валадарскага камера Дзмітрыя была разлічана на 12 чалавек, але потым туды даставілі ложкі — і ў ёй утрымлівалі 16-18 чалавек. Такое перанасяленне ў СІЗА захоўвалася ўвесь час, пакуль мужчына знаходзіўся ў зняволенні.

— Спачатку было дзесьці адсоткаў 40 «палітычных», а да канца — ужо прыкладна 70, — тлумачыць мужчына. — Нягледзячы на больш лайтовыя ўмовы, знаходжанне на «Валадарцы» далося цяжка. Трэба было прыняць, што ўсё: ты ўжо ў турме. І з гэтым жыць. Атрымалася справіцца дзякуючы хлопцам, якія там былі: людзі аказаліся досыць розныя, але разумеюць, канфліктаў не ўзнікала. Сур'ёзных праблем я там не сустрэў, акрамя медыцынскай дапамогі і ўмоў утрымання.

Гуманітарны спіс: палітвязні, якіх трэба вызваляць тут і цяпер

Следства па справе Дзмітрыя ішло крыху больш за тры месяцы, і потым пачаўся суд. Нягледзячы на словы пра план «Перамога», у выніку мужчыну абвінавацілі паводле арт.342 КК («Актыўны ўдзел у дзеяннях, якія груба парушаюць грамадскі парадак»). Беларус згадвае: перад пачаткам працэсу хваляваўся, а пачуцці былі неадназначныя.

— З разраду: верыць у лепшае, чакаць горшага, — тлумачыць ён. — Я вельмі хацеў дадому, але рыхтаваўся да калоніі. І маральна настройваўся на гэта, каб было прасцей у выпадку адпраўкі. Хоць мне ўсе гаварылі, маўляў, ды чаго ты, паедзеш дадому. Але я глядзеў на гісторыі іншых (нават больш мяккія выпадкі, чым у мяне), і зыход заўсёды быў розным. Прычым аднолькавыя кейсы маглі заканчвацца па-рознаму: камусьці «хімія», камусьці — калонія. Таму чаканне было хвалюючым. Да майго здзіўлення, у матэрыялы справы не ўвайшлі ўсе стыкеры і плакаты, якія я рабіў, хоць следчая іх відавочна бачыла. Калі прагучаў прысуд і сказалі, што «хімія», — я, вядома, трошкі афігеў. Ужо потым зразумеў, калі аналізаваў сітуацыю, што прасцей бы ўспрыняў зняволенне ў турме, чым вось гэтую нібыта свабоду, якая насамрэч не свабода. У моманце было нейкае спусташэнне, пачуццё бяссілля, калі ты нічога не можаш зрабіць і адчуваеш сябе настолькі нікчэмным.

«Калі апынуўся ў Варшаве, проста выдыхнуў і стала лёгка»

Ужо слухаючы прысуд у залі суда, Дзмітрый адразу вырашыў для сябе: адбываць «хімію» ён не паедзе. Занадта не падабалася ідэя добраахвотна падпісвацца пад пакаранне — да таго ж, з рызыкай трапіць у калонію за парушэнне.

— Перш за ўсё я абскардзіў пастанову суду, — расказвае мужчына. — Калі падаваў апеляцыю, выдатна разумеў, што прысуд не адменяць. Але рабіў гэта, каб выйграць час перад ад'ездам. Трэба было падрыхтаваць родных, закрыць нейкія моманты. Настроіцца маральна, што ўжо назад дарогі няма: альбо застаешся і прымаеш ўдары лёсу, альбо спрабуеш узяць сябе ў рукі. Як ні дзіўна, пасля вызвалення менавіта ў Беларусі мне было дастаткова камфортна, стаўленне да краіны ніяк не змянілася. Але вось пачуццё страху перад сілавікамі стала вельмі моцным: калі я быў дома і чуў любы шум за акном, пастаянна вызіраў на вуліцу. Нават дзіўна, як можна настолькі запалохаць, настолькі прымусіць расчаравацца ва ўсім. З'явілася пачуццё, што мой лёс можа вырашацца без майго ведама і я ніяк не змагу паўплываць.

З Беларусі Дзмітрый з'ехаў у красавіку 2022-га. Эвакуяваўся ён з дапамогай «BYSOL», а сам ад'езд заняў цэлыя суткі. Спачатку Дзмітрый паляцеў у Грузію — і там прыходзіў у сябе. Паралельна рабіў візу, каб перабрацца ў Польшчу.

— Калі апынуўся ў Варшаве, проста выдыхнуў. Гэта адчувалася на ўсіх узроўнях: і цела, і акружэння, і ў цэлым горада. Стала лёгка, — дзеліцца экс-палітвязень. — Наогул гэтая лёгкасць з'явілася яшчэ ў Грузіі, але ўсё роўна прысутнічаў страх, што могуць выдаць, я заставаўся ў напружанні. А ўжо з пераездам у Польшчу зразумеў, што магу супакоіцца і паспрабаваць перазагрузіцца.

Сяброў і родных у польскай сталіцы ў беларуса не было, выбудоўваць жыццё давялося з нуля. Жыллё ён знайшоў хутка: убачыў аб'яву ў рускамоўнай суполцы, што людзі з'язджаюць і шукаюць сабе замену, — і тут жа звязаўся. Праз два тыдні ўжо жыў у асобнай кватэры. Да таго ж, у адаптацыі вельмі дапамаглі беларусы, з якімі Дзмітрый пазнаёміўся, перадаўшы пасылку ад іх таварыша з Грузіі.

«Мяне дагэтуль не адпусціла». Рэпрэсіі і псіхічны разлад — як сабе дапамагчы

— Яны расказалі, дзе што, як усё ўладкавана, дапамаглі перавезці рэчы. Быццам няшмат, але для мяне гэта было важна, практычна неабходна, таму што ўсё, што адбываецца, успрымалася як досыць вялікі стрэс, — дзеліцца суразмоўца «Зеркала». — Але агулам адаптавацца, зразумець адрозненні ў менталітэце, знайсці сяброў і знаёмых атрымалася толькі праз паўтара года.

Пачынаючы шукаць працу ў Польшчы, Дзмітрый хацеў паўнавартасна сысці ў дызайн. Першы час арыентаваўся толькі на мясцовы рынак: здавалася, так правільна, трэба ж інтэгравацца. Але справы ішлі не вельмі гладка, і, каб сябе забяспечыць, давялося ўладкавацца кур'ерам.

— З часам я адчуў, што проста б'юся галавой аб сцяну, — апісвае ён. — Я не ведаў так добра польскую, не разумеў, як мець зносіны з мясцовымі, хто яны, чаго хочуць. Спрабаваў у гэтым разбірацца, стараўся размаўляць, нават запісаўся на курсы польскай мовы. Але нічога не мянялася. У адзін момант я зразумеў, што магу быць карысны «сваім». Пачаў размяшчаць свае паслугі ўжо на беларускіх платформах, прапаноўваць супрацоўніцтва розным брэндам. Было цікава і важна займацца гэтым, з часам сысці ад падзаробкаў і цалкам сканцэнтравацца на дызайне.

«Адчуваю сябе карысным, магу самарэалізоўвацца і дапамагаць»

Першы час, пакуль замоваў было няшмат, а пастаянных кліентаў і зусім адзінкі, Дзмітрый сумяшчаў дызайн з дастаўкай. Але з пачатку 2024 года канчаткова пазбавіўся падпрацовак.

— Вядома, хацелася б больш пастаянных кліентаў. Таму што ёсць праекты, якія ты робіш адзін раз — і ўсё, а ёсць кампаніі, якія потым з табой застаюцца, — расказвае ён. — Ты можаш выконваць меншы аб'ём працы, але яна будзе стабільнай. І калі такіх праектаў збіраецца дастатковая колькасць, можна ўжо не шукаць новыя і адчуваць сябе камфортна.

Цяпер суразмоўца супрацоўнічае з шэрагам беларускіх кампаній у Польшчы. Адна з іх, напрыклад, займаецца клінінгам — з імі Дзмітрый працуе з самага заснавання.

— Цяпер ужо задач паменей, але агулам я застаюся іх дзеючым дызайнерам, пастаянна супрацоўнічаем, — расказвае ён. — Некаторыя хлопцы працуюць у Беларусі, таму назвы я агучваць не магу. Але гэта брэнд адзення і арт-майстэрня. Яшчэ мне падабаецца ствараць фірмовы стыль для стартапаў і рамеснікаў, таму што так ты адчуваеш прыналежнасць да гэтага працэсу, укладаеш у яго часцінку сябе.

Акрамя камерцыйных праектаў ёсць і праца для душы: плакаты на сацыяльныя тэмы (кшталту забароны абортаў у Польшчы), супрацоўніцтва з НДА.

— Нядаўна браў удзел у праекце ад «Free Belarus Center», пазнаёміўся з класнымі хлопцамі, актывістамі і дагэтуль з імі працую. Зразумеў, што магу быць карысны і рабіць нешта важнае, — дзеліцца ён. — За кошт гэтага адчуваю цяпер сябе нашмат больш упэўнена, чым у Беларусі. Атрымліваю зваротную сувязь, падтрымку маёй працы. Адчуваю сябе патрэбным, магу самарэалізоўвацца і дапамагаць тым, хто робіць класныя праекты. Дадае ўпэўненасці і тое, што цяпер ёсць магчымасць прыкладаць дастаткова намаганняў да сваёй працы, значна больш, чым у Беларусі. І стала мацней жаданне ўдасканальвацца.

«Сынок, я прыеду ў суботу». Сям'я аб'ядналася пасля затрымання хлопца, а цяпер жыве на тры краіны

З-за праектнага фармату даход у Дзмітрыя кожны месяц розны. Часам працы няшмат — і заробак адпаведны. А часам звальваецца шмат задач — і даход расце ў разы. Але фінансавае пытанне ў мужчыны закрытае.

— Вядома, пакуль не магу аднесці сябе да сярэднестатыстычнага паляка — у іх сярэдні заробак крыху большы за 8000 злотых (сярэдні заробак у першым квартале гэтага года склаў 8147 злотых, або 6584 рублі паводле курсу Нацбанка на 10 чэрвеня 2024 года. — Заўв. рэд.). Для гэтага мне трэба было б узяць стартап з нуля, распрацаваць лагатып цяпер, усю брэндавую лінейку. Такіх замоваў у мяне пакуль няма, — канстатуе ён. — Але агулам я жыву дастаткова добра, у фінансавым плане ніякіх праблем. Магу дазволіць сабе здымаць жыллё, схадзіць у кавярню, нейкія забавы.

Але для беларуса значна важней адчуваць задавальненне ад працы, сваю запатрабаванасць і ўклад у агульную справу, адзначае ён. У гэтым плане Дзмітрый дамогся таго, чаго хацеў: да многіх праектаў ставіцца з цікавасцю і нават трапятаннем, прачынаецца ў прадчуванні цікавага занятку, з галавой пагружаны ў любімую справу.

«Калі б гэтага не здарылася, я не змог бы раскрыць свой патэнцыял»

Жывучы ў эміграцыі ў Польшчы, Дзмітрый стаў значна бліжэй да Беларусі і беларускай культуры і наогул стаў інакш успрымаць свет вакол.

— Я змог паглядзець на гэтую краіну трошкі пад іншым вуглом, пазнаць яе лепей. І дзякуючы Польшчы, мясцовай культурнай палітыцы я зразумеў, што мне цікава вывучаць нашу гісторыю, культуру, фальклор, — разважае ён. — Напрыклад, пачаў паглыбляцца ў гісторыю беларускага плаката, і ёсць ідэя стварыць такую платформу, каб прадстаўнікі плакатнага мастацтва і актывізму маглі самавыяўляцца. Наогул хацелася б сфармаваць цэлае кам'юніці. Цяпер большая частка майго атачэння — гэта беларусы. І мне гэта прыносіць сапраўднае задавальненне.

Як усё склалася і праз што давялося прайсці, мужчына не шкадуе. Нягледзячы на час у СІЗА і вымушаны ад'езд, упэўнены: калі б застаўся ў Беларусі, не знайшоў бы сябе.

— Вядома, сама сітуацыя сумная. Мне вельмі цяжка даўся ад'езд, я перажываў, што не змагу яшчэ доўга ўбачыць блізкіх і родных. Вельмі сумую па Мінску, пастаянна думаю, калі можна будзе вярнуцца. Заўсёды з'яўляюцца нейкія навіны, таму складана пра гэта не думаць. Але як рэаліст я разумею, што ў бліжэйшыя два-тры гады не вярнуся. Хоць, вядома, хочацца, каб скончылася вайна ва Украіне, кіраванне рэжыму Лукашэнкі і з'явіўся пробліск святла. Але калі б усяго гэтага са мной не здарылася, напэўна, я б не змог раскрыць свой патэнцыял, паглядзець на сябе крыху з іншага боку. Таму з пункту гледжання таго, як усё склалася, лічу, што ў мяне ўсё вельмі крута, — заключае ён.