«Фармаваць абменны фонд з журналістаў — цалкам непрымальная практыка»
Цяперашнія негатыўныя тэндэнцыі ў сусветнай журналістыцы — сведчанне хвалі аўтарытарызацыі палітычных сістэм.
Ілюстрацыйная выява: Stable Diffusion
Камітэт абароны журналістаў (CPJ) зафіксаваў 320 выпадкаў затрымання журналістаў, паводле звестак на 1 снежня 2023 года. Гэты паказчык — другі па значэнні, які быў зафіксаваны камітэтам з моманту пачатку правядзення падлікаў у 1992 годзе. Ён сведчыць аб укаранёным аўтарытарызме і падаўленні незалежных СМІ, адзначае CPJ.
Некаторыя ўрады пераследуюць журналістаў нават па-за межамі сваіх краін. У ліку практыкі запалохвання, якая ўжываецца Масквой, — выдача ордэраў на арышт расійскіх журналістаў, якія пражываюць у іншых краінах, піша «Голас Амерыкі».
Даследаванне, праведзенае праваабаронцамі, сведчыць пра тое, што больш за палову асоб, уключаных у перапіс (168 чалавек), сутыкнуліся з абвінавачаннямі ў распаўсюдзе фэйкаў, тэрарызме і іншых пагрозах дзяржаве ў адплату за журналісцкую дзейнасць.
У 66 выпадках затрыманым дагэтуль не паведамілі пра прад'яўленыя ім абвінавачанні. Яны часта ўтрымліваюцца ў неапраўдана жорсткіх умовах, належная прававая працэдура часта парушаецца, паколькі ўлады падаўжаюць тэрміны папярэдняга зняволення журналістаў, і нават адвакаты журналістаў сутыкаюцца з мерамі адплаты ў глабальным маштабе.
Глядзіце таксама
У Беларусі большасць рэпрэсаваных журналістаў (71%) абвінавачваецца ў «антыдзяржаўнай дзейнасці»; амаль палова адбывае пакаранне тэрмінам ад пяці гадоў і больш.
Часцей за ўсё беларускія ўлады выкарыстоўваюць законы аб экстрэмізме для заключэння журналістаў у турму ў адплату за іх працу. Пяць з сямі новых беларускіх зняволеных у перапісе CPJ 2023 года абвінавачваюцца ў «стварэнні або ўдзеле ў экстрэмісцкіх групах», а таксама ў «садзейнічанні экстрэмісцкай дзейнасці».
Расія таксама актывізавала намаганні па падаўленні свабоднай журналістыкі. Пасля пачатку поўнамаштабнага ўварвання ва Украіну ў лютым 2022 года Масква імкнецца крыміналізаваць журналістыку па-за межамі краіны, выдаўшы ордэры на арышт і выносячы завочныя турэмныя прысуды некалькім вядомым журналістам, якія працуюць у выгнанні.
Расія таксама трымае ў турмах непрапарцыйна вялікую колькасць замежных журналістаў. 12 з 17 замежных журналістаў, якія ўтрымліваюцца ў турмах, знаходзяцца ў Расіі. Двое, Эван Гершковіч і Алсу Курмашава, з'яўляюцца грамадзянамі ЗША, якія знаходзяцца ў папярэднім зняволенні. Сярод дзесяці затрыманых з Украіны — пяць крымскіх татараў. Чацвёра з іх адбываюць пакаранне ад 12 да 19 гадоў па абвінавачанні ў «тэрарызме».
У некаторых краінах умовы ўтрымання журналістаў у турмах вельмі цяжкія. У дакладах па краінах, апублікаваных Дзярждэпартаментам на пачатку 2023 года, гаворыцца пра факты прымянення да зняволеных у Кітаі, Бірме, Беларусі, Расіі і В'етнаме фізічнага і сэксуальнага гвалту, недахоп ежы і вады, а таксама неадэкватнае медыцынскае абслугоўванне.
Глядзіце таксама
У тым, што становішча з журналістыкай і ў Расіі, і Беларусі прыкладна аднолькава гнятлівае, усё заканамерна, кажа экс-кіраўнік «Саюза журналістаў Расіі» Ігар Якавенка. Паводле яго, гэта абое рабое.
«У таталітарных рэжымах любая незалежная прэса з'яўляецца ворагам дзяржавы, — дадаў ён у каментары для «Голасу Амерыкі. — Афіцыйныя СМІ — гэта ўжо ніякія не медыя, а рупары прапаганды. Перыядычна гэтыя два рэжымы канкуруюць адзін з адным па частцы выдасканаленага стаўлення да прэсы і журналістаў, хоць часам на гэтай ніве яны займаюцца адкрытым "плагіятам". Інфармацыйная абслуга Лукашэнкі нярэдка слепа капіруе пуцінскую. Мы бачым, як прапагандыст Азаронак проста адзін у адзін паўтарае асобныя прыёмы расійскага "генератара нянавісці" Салаўёва, тэлекаментатара».
Так адбываецца свайго кшталту «творчае ўзаемадзеянне» двух рэжымаў па разгонцы нянавісці да іншадумства і да ўсяго заходняга, разважае Ігар Якавенка: «Зразумела, яны спаборнічаюць і ў тым, хто больш і лепш душыць прэсу. Па ступені рэпрэсіўнасці тут яны даўно пераўзышлі часы позняга СССР, як і па колькасці палітычных зняволеных. Паслясталінскі Савецкі Саюз быў усё ж мякчэй. Вядома, існавала камуністычная дыктатура, але кіраўніцтва краінай усё-ткі ажыццяўлялася калектыўна. Потым — гэта быў перыяд паступовага згасання імперыі. І, як ні круці, замежных журналістаў тады ўсё-ткі не выкарыстоўвалі ў якасці закладнікаў для абмену».
Пуцінскі фашызм і лукашэнкаўская дыктатура — новая вяха і сумная старонка ў гісторыі дзвюх краін, заўважыў экс-кіраўнік «Саюза журналістаў Расіі». «У рэжымаў няма ніякага вобразу будучыні, што не дзіўна: будучыню немагчыма ўявіць без існавання незалежнай журналістыкі. Знішчэнне свабоды слова парушае правы ўсіх грамадзян на атрыманне аб'ектыўнай і дакладнай інфармацыі, значнай для грамадства ў цэлым. Мала таго, пры Пуціне і Лукашэнку былі забітыя дзясяткі журналістаў, ідзе проста іх фізічнае знішчэнне. Гэта асаблівасць менавіта гэтых рэжымаў», — сказаў на заканчэнне ён.
Глядзіце таксама
Цяперашнія негатыўныя тэндэнцыі ў сусветнай журналістыцы — сведчанне хвалі аўтарытарызацыі палітычных сістэм, лічыць старшы навуковы супрацоўнік Фонду Карнегі Андрэй Калеснікаў. Таксама, на яго думку, канфлікты ўнутры розных краін і паміж рознымі краінамі перманентна абвастраюцца.
«Адсюль і хваравітасць рэакцыі ўладаў, — удакладніў ён. — Плюс — як у выпадку з замежнымі журналістамі ў Расіі — іх арышты становяцца спосабам абразіць геапалітычнага праціўніка і ператварыць людзей, якія выконваюць сваю прафесійную працу, у прадмет для магчымага гандлю. Фармаваць абменны фонд з журналістаў — глыбока заганная і цалкам непрымальная практыка. З гэтым трэба рашуча змагацца ўсімі магчымымі спосабамі, у тым ліку кансалідуючы шырокую міжнародную грамадскасць».
Калі гэтага не адбудзецца, і сусветныя лідары не скажуць свайго важкага слова ў абарону журналістаў і журналістыкі, то аўтарытарныя, дакладней нават паўтаталітарныя, рэжымы працягнуць ціснуць на медыя, сцвярджае Андрэй Калеснікаў: «Відавочна, што пуцінскі рэжым ужо перасягнуў у гэтым сэнсе позні Савецкі Саюз. Тады, як памятаецца, быў зафіксаваны ўсяго адзіны выпадак затрымання амерыканскага журналіста, ды і тое, дарэчы, ён прыйшоўся на гады кіравання Гарбачова. І ўсё!.. Выконваліся правілы прыстойнасці, меркаванне Захаду мела значэнне. Цяпер, калі пры Пуціне павалілася ўся сістэма норм чалавечага суіснавання і маралі, сталі магчымыя такія гісторыі, як з Гершковічам, якога элементарна ўзялі ў закладнікі».