Міграцыйны крызіс як інструмент вайны
Дыктатары раздзьмуваюць узброеныя канфлікты на Блізкім Усходзе і ў афрыканскіх краінах, а пасля выкарыстоўваюць гора людзей для ціску на ЕС. Аляксей Мусарын на «Delfi» прасочвае міграцыйны крызіс на межах ЕС ад самага пачатку.
Бежанцы на беларускім боку мяжы. Фота: worldcrunch.com
Міграцыйны крызіс, які пачаўся вясной 2015 года і працягваецца па гэты дзень, аказаўся вельмі сур'ёзным выклікам для ўсяго Еўрапейскага Саюза. І хоць уцекачы з усіх канцоў свету прыбывалі ў Еўропу на працягу многіх дзесяцігоддзяў, еўрапейскія краіны і іх урады месцамі аказаліся не цалкам гатовыя да таго, каб за вельмі кароткі перыяд часу прыняць сотні тысяч і мільёны людзей.
Негатоўнасць гэтая выяўлялася ў інфраструктуры, бо размясціць гіганцкую колькасць людзей ужо існуючыя лагеры былі няздольныя. У эканоміцы бюджэты еўрапейскіх краін аказаліся далёка не бяздоннымі, і выдаткі на ўтрыманне новапрыбылых даводзілася кампенсаваць за кошт іншых, часцяком больш важных у вачах мясцовага насельніцтва выдаткаў.
Негатоўнасць выявілася і ў сферы сацыяльнай, бо прыбыццё вялікай колькасці асоб, якія з'яўляюцца носьбітамі цалкам розных культур, моў, рэлігій не магло не выклікаць росту сацыяльнага напружання як паміж мігрантамі і карэннымі жыхарамі еўрапейскіх дзяржаў, так і паміж рознымі групамі саміх мігрантаў, якія з тых ці іншых прычын варагавалі яшчэ ў краінах свайго паходжання. І, вядома ж, уся гэтая негатоўнасць не магла не адбіцца на палітычнай стабільнасці. Як стабільнасці асобных краін, якія сутыкнуліся з выклікам нечуваных дагэтуль маштабаў, так і ўсяго Еўрапейскага Саюза ў цэлым. Крызіс, які то нарастае, то ідзе на спад, але не спыняецца ўжо больш за 8 гадоў, не мог не стаць каменем спатыкнення, падставай для спрэчак і канфліктаў паміж дзяржавамі, якія вызнаюць зусім розны падыход да вырашэння актуальнай праблемы. І, як і варта было чакаць, знайшліся тыя, хто гатовыя не толькі скарыстацца дадзенымі спрэчкамі і супярэчнасцямі, але і падкінуць дроў у агонь крызісу.
Глядзіце таксама
Вясной 2021 года на мяжы Рэспублікі Беларусь з краінамі ЕС пачаўся новы віток міграцыйнага крызісу. Асобныя «нелегалы» прасочваліся праз мяжу Беларусі і раней, але менавіта ў 2021 годзе іх канцэнтрацыя стала дасягаць сапраўды пагрозлівых маштабаў. І палітычная падаплёка таго, што адбываецца, цалкам відавочная. Аляксандр Лукашэнка, помсцячы Еўрапейскаму Саюзу за санкцыі і падтрымку апазіцыі пасля скандальных выбараў 2020 года, вырашыў выкарыстоўваць мігрантаў у якасці жывой «зброі адплаты», пагоршыўшы і без таго цяжкую сітуацыю. Гэтым разам мэтамі мігрантаў (і ўладаў Беларусі) сталі дзяржавы, якія ў найменшай ступені пацярпелі падчас папярэдніх этапаў крызісу — а менавіта суседзі РБ: Польшча, Літва і Латвія.
Спускавым кручком для пачатку новай хвалі крызісу стаў інцыдэнт з пасадкай «Boeing 737» у Мінску 23 траўня 2021 года. Тады праз ілжывае паведамленне аб мінаванні экіпаж быў вымушаны здзейсніць пасадку ў мінскім аэрапорце. Пасля прызямлення на борт падняліся супрацоўнікі Камітэта дзяржаўнай бяспекі, якія арыштавалі галоўнага рэдактара Telegram-каналаў «NEXTA» і «Беларусь галаўнога мозгу» Рамана Пратасевіча і яго дзяўчыну, грамадзянку Расійскай Федэрацыі Соф'ю Сапега, якія ляцелі з Афін у Вільню. Кіраўнік авіякампаніі «Ryanair» Майкл О'Ліры назваў тое, што адбылося, «дзяржаўным згонам» і «паветраным пірацтвам». Міжнародная рэакцыя на падзею не прымусіла сябе чакаць, і неўзабаве на рэжым Лукашэнкі пасыпаліся новыя абмежаванні і санкцыі. Ужо на наступны дзень пасля інцыдэнту, 24 траўня 2021 года, Урсула фон дер Ляен, кіраўніца Еўракамісіі, заявіла аб замарозцы фінансавай дапамогі для Беларусі на суму 3 мільярды долараў — да таго часу, пакуль краіна «не стане дэмакратычнай». Пад санкцыі трапіў, зразумела, і паветраны флот РБ: палёты для авіякампаній Беларусі былі забароненыя па ўсёй тэрыторыі Еўрасаюза, а гэтак жа ў Сербіі і Злучаным Каралеўстве. Не засталіся ўбаку і Злучаныя Штаты Амерыкі, якія аднавілі прыпыненыя раней блакавальныя санкцыі супраць дзевяці дзяржаўных нафтахімічных прадпрыемстваў Беларусі.
Еўрасаюз, са свайго боку, таксама абмежаваў двухбаковы гандаль з рэспублікай па шэрагу стратэгічна важных тавараў, увёў санкцыі ў дачыненні да васьмі дзяржаўных кампаній і 78 звязаных з рэжымам асоб. У ліку тых, хто трапіў пад санкцыі, аказаўся і сярэдні сын дыктатара, старшыня «Прэзідэнцкага спартыўнага клуба» Дзмітрый Лукашэнка. Натуральна, пакінуць такія маштабныя санкцыі без увагі дыктатар Беларусі не мог, і, не маючы магчымасці сіметрычнага адказу, наважыў адказаць асіметрычна. Папярэдне, мяркуючы з усяго, заручыўшыся падтрымкай свайго расійскага калегі.
Глядзіце таксама
Авіяпарк кампаніі «Белавія», які вызваліўся ў выніку санкцый, ператварыўся ў сродак дастаўкі мігрантаў, пераважна іракскага паходжання. Былі запушчаныя дзесьці штотыднёвыя, а дзесьці і штодзённыя чартарныя рэйсы ў Мінск са Стамбула, Багдада, Басры і Сулейманіі, якія штодня дастаўлялі на тэрыторыю Беларусі сотні новых патэнцыйных перасяленцаў у Еўропу. І, калі лагеры на мяжы РБ з яе суседзямі сталі перапаўняцца, пачаліся арганізаваныя спробы прарыву. Калі раней уцекачы прасочваліся праз межы невялікімі групамі і пад покрывам цемры, то перыяд з вясны да восені 2021 года адзначыўся прарывамі адкрытымі, масавымі і пры святле дня.
Тое, што адбывалася, відавочна насіла дэманстратыўны характар, і ўрад Беларусі не занадта стараўся хаваць сваё дачыненне да таго, што адбываецца. Любыя дзеянні памежных службаў краін ЕС, накіраваныя на перашкоду новым прарывам нелегальных мігрантаў на іх тэрыторыю альбо на выправаджэнне ўжо прыбылых, падаваліся афіцыйнымі асобамі і прапагандай Беларусі (і Расійскай Федэрацыі) як праява «фашызму». Уся віна за загінулых і пацярпелых падчас спроб прарываў мігрантаў ускладалася выключна на памежнікаў Літвы, Латвіі і Польшчы. Пры гэтым менавіта бок РБ стварыў усе ўмовы для эскалацыі крызісу, якая прывяла да чалавечых страт — аж да прадастаўлення ўдзельнікам прарываў светлашумавых гранат, якія тыя ўжывалі ў сутыкненнях супраць польскіх памежнікаў.
Трэба адзначыць, што Еўрааюз не пайшоў на повадзе ў мінскага рэжыму, і міграцыйны шантаж відавочна не задаўся. Хутчэй, эфект ад штучнага нагнятання напружання аказаўся прама процілеглым: санкцыі не толькі не знялі, але і пашырылі. 6 снежня 2021 года, праз 4 дні пасля прыняцця пятага пакета санкцый Еўрапейскага Саюза ў дачыненні да РБ, Міжнародная асацыяцыя паветранага транспарту адключыла авіякампанію «Белавія» ад міжнароднай сістэмы ўзаемаразлікаў. Тым не менш, благі прыклад вызначана аказаўся заразлівым, і следам за Лукашэнкам ужыць уцекачоў як «зброю» супраць краін ЕС задумаў ужо крамлёўскі рэжым.
Глядзіце таксама
Залішне згадваць, што ўварванне на тэрыторыю Украіны ў 2022 годзе само па сабе выклікала перасоўванне мільёнаў бежанцаў і стварыла жахлівую нагрузку на сацыяльныя службы еўрапейскіх краін, што ўсё гэтак жа працягваюць прымаць бежанцаў з краін Блізкага Усходу і Афрыкі. Пры гэтым у лістападзе 2023 года сітуацыя на мяжы самой Расійскай Федэрацыі з Фінляндыяй і Эстоніяй стала да болю нагадваць аналагічныя падзеі двухгадовай даўніны ў Беларусі. І, хоць спецыяльна арганізаваных чартэрных рэйсаў і іншых прыкмет цэнтралізаванай «міграцыйнай атакі», як у выпадку з Беларуссю, выяўлена не было, расійскія ўлады і памежнікі як мінімум не перашкаджалі прыбыццю ўцекачоў з пратэрмінаванымі або несапраўднымі дакументамі, звядучы да мінімуму альбо зусім апусціўшы неабходныя працэдуры праверкі. Але калі Фінляндыя і Эстонія ў адказ на павелічэнне міграцыйнага ціску з боку РФ пачалі рабіць больш жорсткімі памежны кантроль, а прыбываючыя групы бежанцаў пачалі вяртаць назад, стаўленне да іх рэзка змянілася. Праверкі сталі больш жорсткімі, пачаліся затрыманні.
У апублікаваным 6 снежня 2023 года на сайце BBC артыкуле Алега Болдырава «Папрацаваць на дзяржаву. Расія вярбуе мігрантаў з фінскай мяжы для вайны з Украінай» вельмі падрабязна апісваецца, як уцекачоў, якія не здолелі перасячы мяжу Еўрасаюза, ставяць перад няхітрым выбарам: дэпартацыя ў родныя краіны альбо «праца на дзяржаву». Няцяжка здагадацца, што пад «працай» маецца на ўвазе ўдзел у баявых дзеяннях супраць Украіны. І многія робяць выбар на карысць «працы». Так, сярод загінулых на франтах ужо лічацца грамадзяне Самалі, Замбіі, Кубы, Ірака і Непала. Верагодна, нейкая частка з іх была завербаваная сілком альбо падманам, іншыя ж цалкам свядома парадаваліся магчымасці атрымання расійскага грамадзянства і вельмі неблагім, па мерках краін трэцяга свету, выплатам. У любым выпадку тыя, каму не ўдалося выступіць у ролі інструмента «вайны» міграцыйнай, сталі прыладамі вайны ў самым прамым сэнсе гэтага слова.
Глядзіце таксама
Зрэшты, асноўным фронтам «міграцыйнай вайны» для Крамля заўсёды быў не дэмаграфічны, але інфармацыйны. З самага пачатку міграцыйнага крызісу незлічоныя расійскія і прарасійскія афіцыйныя асобы, аналітыкі, журналісты і блогеры прыняліся ўсімі сіламі выкрываць недасканаласць міграцыйнай палітыкі краін Еўрапейскага Саюза і іх няздольнасць ўзгадніць паміж сабой адзіную стратэгію выхаду з сітуацыі, якая склалася. Так, у заяве Марыі Захаравай, афіцыйнай прадстаўніцы Міністэрства замежных спраў Расійскай Федэрацыі, апублікаванай у звязаным з Крамлём выданні «Взгляд» 17 верасня 2015 года, гаворыцца: «Мы з глыбокай заклапочанасцю назіраем за развіццём сітуацыі, звязанай з масавым наплывам у Еўропу ўцекачоў з рэгіёнаў Блізкага Усходу і Паўночнай Афрыкі. Мы кваліфікуем гэта ўжо як масавы зыход насельніцтва з гэтага рэгіёну. На дадзены момант мы адзначаем практычна безвыніковасць намаганняў дзяржаў-членаў Еўрапейскага Саюза па вырашэнні дадзенага крызісу».
Расійскія тэлеканалы, газеты, праўрадавыя блогі апанавалі карціны сапраўднай міграцыйнай катастрофы, разгулу тэрарызму і злачыннасці, прадказанне гібелі еўрапейскай цывілізацыі пад напорам хваль бежанцаў. Пры гэтым расійская афіцыйная прапаганда выяўляла ўзрушаючую гнуткасць, у чарговы раз дэманструючы поўную безыдэйнасць палітыкі РФ. Як толькі тая ці іншая краіна Еўрапейскага Саюза выяўляла хоць нейкія спробы зрабіць больш жорсткай міграцыйную палітыку і прыкладала намаганні да абароны сваіх межаў, то рыторыка аб шкоднаснасці і згубнасці міграцыі з краін трэцяга свету для Еўропы адразу ж змянялася лютымі абвінавачваннямі еўрапейцаў у парушэнні правоў чалавека, жорсткасці, ксенафобіі і фашызме. Так, паводле паведамлення ТАСС ад 17 лістапада 2021 года, якраз пасля найбольш разлютаваных сутыкненняў на мяжы Польшчы і Беларусі, нязменны кіраўнік Расійскай Федэрацыі Уладзімір Пуцін у тэлефоннай размове са сваім мінскім хаўруснікам выказаў «сур'ёзную заклапочанасць у сувязі з непрымальнымі, жорсткімі дзеяннямі польскіх памежнікаў, уключаючы актыўнае выкарыстанне грубай сілы і спецсродкаў». Дзеянні памежнікаў Рэспублікі Беларусь, якія гналі натоўпы ўцекачоў на польскія памежныя загароды, мабыць, не палічыліся расійскім дыктатарам ні непрымальнымі, ні жорсткімі, а раздача ўдзельнікам прарыву святлошумавых гранат зусім не была падобная да выкарыстання грубай сілы і спецсродкаў.
Цалкам чаканай аказалася і рэакцыя расійскай прапаганды на рост антыімігранцкіх настрояў сярод еўрапейскіх грамадзян. Нягледзячы на тое, што некаторыя правыя і еўраскептычныя партыі ў той ці іншай ступені сімпатызуюць РФ, бачачы ў ёй нейкі процівагу заходняму палітычнаму мэйнстрыму, гэта зусім не азначае, што РФ заўсёды адказвае ім узаемнасцю. 23 чэрвеня 2016 года расійскае прапагандысцкае выданне «Рэгнум» апублікавала нататку з няхітрым загалоўкам «Фашызм зноў падымае галаву». У тэксце, са спасылкай на тэлевізійнае выступленне навуковага дырэктара Расійскага ваенна-гістарычнага таварыства Міхаіла Мягкова, заяўлялася пра тое, што адбываюцца ў Еўропе працэсы, якія выклікаюць рост папулярнасці правых і антыімігранцкіх партый і рухаў, ідэнтычныя тым, што папярэднічалі прыходу Гітлера да ўлады ў Веймарскай рэспубліцы.
Зрэшты, на гэтым прапагандыст не спыніўся і выказаў думку пра тое, што «пачуццё расізму грунтуецца на самім развіцці еўрапейскай цывілізацыі». Падобная ідэя, якая гучыць цалкам у духу леваліберальнага «ваякізму», наўрад ці прыйшлася б даспадобы сімпатызантам Крамля з ліку еўрапейскіх правых. Як мы можам назіраць, сучасная расійская прапаганда ў поўнай меры атрымлівае ў спадчыну пастулаты прапаганды савецкай, за шмат дзесяцігоддзяў так і не прыдумаўшы іншых ідэалагічных штампаў у дачыненні да сваіх апанентаў. Як і раней, на сцяг падымаецца барацьба з заходнім «фашызмам», «нацызмам» і «расізмам», якому супрацьпастаўляецца савецкі, а цяпер і расійскі інтэрнацыянал.
Глядзіце таксама
І, вядома ж, у стартавым наборы савецка-расійскай прапаганды, у камплекце з абвінавачаннямі ў «расізме» і «фашызме», рука аб руку ідуць выкрыццё «каланіялізму» і «імперыялізму». Адным з найважнейшых пастулатаў расійскай прапаганды стаў тэзіс аб тым, што ў міграцыйным крызісе на тэрыторыі Еўрасаюза вінаватыя самі еўрапейскія краіны, якія падтрымлівалі пратэсты і рэвалюцыі ў Афрыцы і на Блізкім Усходзе і нібыта фінансавалі тыя ці іншыя бакі ўзброеных канфліктаў.
Адказваючы на пытанне журналіста аб міграцыйным крызісе, 14 лістапада 2021 года Пуцін выказаўся, што «яны [краіны Захаду] самі ў гэтым [крызісе] вінаватыя. Я сказаў чаму: і з палітычных, і з ваенных, і з эканамічных меркаванняў. Самі стварылі ўмовы таго, каб тысячы і сотні тысяч людзей паехалі. А цяпер шукаюць вінаватых, каб зняць з сябе адказнасць за падзеі, якія адбываюцца». Пры гэтым, абвінавачваючы краіны Захаду ў выкарыстанні ўзброеных канфліктаў для распаўсюджвання і ўтрымання свайго ўплыву ў краінах трэцяга свету, расійскія чыноўнікі і прапагандысты замоўчваюць усе шматлікія войны і мецяжы, у якіх Расійская Федэрацыя, адкрыта альбо рукамі сваіх проксі і «іхтамнетаў», прыняла за апошнія гады ўдзел, прама ці ўскосна спрыяючы павелічэнню і без таго немалых патокаў бежанцаў.
Сірыя, Лівія, ЦАР — толькі самыя вядомыя прыклады. Апошнія ж падзеі ў Судане, дзе звязаныя са знакамітай расійскай ПВК «Вагнер» «сілы хуткага рэагавання» развязалі крывавую грамадзянскую вайну, ужо выклікалі новы каласальны паток бежанцаў, якія ратуюцца ад канфлікту, які ўсё больш разрастаецца. Да снежня 2023 года больш за 5,6 мільёна жыхароў Судана сталі вымушанымі ўнутранымі перасяленцамі, а яшчэ больш за паўтара мільёна пакінулі краіну. І, хоць пераважная частка суданскіх уцекачоў усё яшчэ знаходзіцца на тэрыторыі сумежных з Суданам афрыканскіх дзяржаў, цалкам не выключана, што рана ці позна гэтая плынь, як і ўсе папярэднія, дасягне межаў Еўрасаюза, падсілкоўваючы крызіс, які працягваецца, а значыць, і прапаганду Крамля, якая не спыняецца ні на дзень.