Як зразумець, што чалавек завербаваны? Парады ад «Кіберпартызанаў»
Прэс-сакратарка «Кіберпартызанаў» Юльяна Шэметавец расказала, як адрозніць агента спецслужб і ці могуць у гэтым дапамагчы «Кіберпартызаны».
Камітэт дзяржбяспекі Беларусі. Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
Апошнім часам беларускія спецслужбы актыўна займаюцца вярбоўкай агентуры для ўкаранення ў супольнасці беларусаў, апазіцыйныя рэжыму Лукашэнкі.
Акрамя гэтага, для супрацоўніцтва з выведкай варожых краін вярбоўцы падвяргаюцца і грамадзяне Літвы, якія наведваюць Беларусь. Пра гэта не раз заяўлялі ў Дэпартаменце дзяржаўнай бяспекі Літвы (ДДБ).
Паводле звестак ДДБ, літоўскія грамадзяне, якія выязджаюць у Беларусь, карыстаюцца дадатковай увагай на памежных пастах і іншых участках Беларусі: праводзяцца апытанні, каб высветліць мэту візіту ў Беларусь, правяраюцца асабістыя звесткі, асабістыя рэчы, у тым ліку мабільныя тэлефоны.
Пра тое, як спецслужбы выбіраюць людзей для вярбоўкі і якія прыкметы або асаблівасці паводзінаў могуць выдаць агента спецслужб пры асабістых зносінах, расказала LRT.lt афіцыйная прадстаўніца «Кіберпартызанаў» Юльяна Шэметавец.
— Юльяна, для пачатку раскажыце, хто такія «Кіберпартызаны» і чым вы займаецеся?
— Беларускія «Кіберпартызаны» — гэта актывісцкая арганізацыя, якая займаецца нанясеннем страт рэжыму Лукашэнкі і Пуціна, а таксама здабычай важнай інфармацыі, што дапамагае нам у барацьбе супраць двух дыктатарскіх рэжымаў. Пры гэтым важнай часткай працы «Кіберпартызан» з'яўляецца прадастаўленне карыснай інфармацыі аб тым, як бяспечна карыстацца інтэрнэтам, якімі прыкладаннямі можна карыстацца, асабліва ўнутры Беларусі, для таго, каб перадаваць інфармацыю, альбо абараняць сябе інфармацыйна, нават проста чытаючы навіны.
Акрамя гэтага, мы займаемся верыфікацыяй людзей, якія працуюць у дэмакратычных сілах, а таксама добраахвотнікаў, якія ваююць ва Украіне. Напрыклад, полк Кастуся Каліноўскага. Мы працуем разам, і гэта вельмі важны аспект нашай працы.
— Як спецслужбы РБ выбіраюць людзей для вярбоўкі? Можа быць, існуюць пэўныя крытэрыі па якіх адбіраюць будучых шпіёнаў?
— Хацела б адразу ўдакладніць, што беларускія спецслужбы, вядома, адрозніваюцца ад спецслужбаў, якія знаходзяцца ў дэмакратычных краінах. Так, напрыклад, у краінах Захаду спецслужбы падпарадкоўваюцца сістэме падзелу ўладаў, гэта значыць падлягаюць кантролю з боку парламентаў, судоў, у тым ліку і незалежных СМІ.
Глядзіце таксама
У Беларусі такой сітуацыі, вядома ж, няма. Яны падпарадкоўваюцца цэнтралізаванаму кантролю, то-бок партрэту на сцяне, і робяць усё магчымае, каб захаваць існуючы палітычны лад. Таму яны маюць меншую ступень празрыстасці і справаздачнасці. Для іх няма закону і ў цэлым аб'ектам вярбоўкі можа стаць абсалютна любы чалавек. Але, аналізуючы сітуацыю, асабліва пасля 2020 года, мы можам выдзяліць крытэрыі людзей, якія часцей за ўсё падвяргаюцца вярбоўцы.
У першую чаргу гэта ідэйныя людзі: былыя вайскоўцы, супрацоўнікі сілавых структур і прыхільнікі «рускага свету». Такія людзі самі могуць выходзіць на спецслужбы рэжыму і прапаноўваць свае нейкія паслугі. Другая такая група — гэта беларусы, якія могуць адчуваць нейкія фінансавыя праблемы, напрыклад, праз пераезд за мяжу. Тут я хачу дадаць, што мы не гаворым пра колькасную частку, мы гаворым пра тое, што групы такога плана існуюць.
У якасці прыкладу магу прывесці затрыманых студэнтаў, якія працавалі на выведку Расійскай Федэрацыі ў Польшчы і вельмі хутка сябе праявілі. Аднак самі не разумелі, на каго працуюць. Гэта значыць, такая група людзей, якая адчувае фінансавыя праблемы, не заўсёды зможа нармальна аналізаваць, для каго і з якой мэтай яны гэта робяць. Ну і апошняя, самая адчувальная група — гэта тыя, каго шантажуюць сям'ёй у Беларусі. Гэта людзі, якія, напрыклад, пражываюць за мяжой. І гэта самае складанае, таму што людзям цяжка прымаць гэты маральны выбар, калі стаіць вялікая пагроза.
— Ці ёсць магчымасць неяк пазбегнуць супрацоўніцтва з рэжымам? Або адмовіцца? Што для гэтага трэба? І ці будуць нейкія магчымыя наступствы ад гэтага?
— На гэтыя пытанні няма адназначнага адказу. Усё досыць індывідуальна. І трэба разумець, што рэжым Лукашэнкі ўжывае ў цэлым вельмі часта самыя нізкія і гідкія прыёмы для запалохвання і кантролю чалавека, якія яны адпрацоўвалі з часоў СССР. Таму насамрэч гэта можа быць сапраўды цяжкі працэс. Асабліва ў залежнасці ад таго, якім чынам спрабуюць шантажаваць. Такая спроба вярбоўкі можа суправаджацца рознымі наступствамі: арышты, абмежаванне волі, катаванні, ціск праз сям'ю і наогул любога роду рэпрэсіі. Але тут пытанне заўсёды стаіць так: як сябе павядзе чалавек? Ці будзе выконваць ўказанні і знішчаць жыццё іншых і сваё? Таму гэта цяжкі маральны выбар.
Аднак не варта забываць, што заўсёды ёсць магчымасць звяртацца ў прафесійныя спецслужбы заходніх краін, калі такія спробы здзяйсняюцца. Таксама паспрабаваць якім-небудзь чынам вывезці сваю сям'ю з краіны ці звярнуцца да беларускіх дэмакратычных сіл. Таму мы думаем, што ёсць выпадкі, калі людзі адмаўляюцца і ім за гэта нічога не робяць. Напэўна, усё залежыць ад узроўню таго, якую інфармацыю чалавек можа прадастаўляць і ў якіх структурах ён працуе. Як я ўжо казала, усё заўсёды індывідуальна. Але ў любым выпадку ў чалавека ёсць выбар. Як мінімум, звярнуцца на месцы да спецслужбаў заходніх краін, якія могуць дапамагчы з тым, як сябе паводзіць і якую інфармацыю перадаваць.
— Якія прыкметы або асаблівасці паводзінаў могуць выдаць агента спецслужб пры асабістых зносінах?
— Хацелася б пачаць з таго, што вызначыць, ці з'яўляецца чалавек агентам спецслужбаў, у першую чаргу ляжыць у кампетэнцыі саміх спецслужбаў і спецыялістаў па бяспецы. Гэта складаны працэс, які патрабуе прафесійнага аналізу, вопыту і глыбокага разумення. Таму нельга гарантаваць, што нават звычайныя групы, уключаючы нашу, могуць абсалютна дакладна ідэнтыфікаваць патэнцыйных агентаў. Таксама важна адрозніваць дзве катэгорыі людзей: прафесійных агентаў спецслужбаў, навучаных і трэніраваных для працы за мяжой, і тых, хто быў завербаваны. Першая група ўяўляе сабой людзей з прафесійнай падрыхтоўкай, якія адпраўляюцца ў спецыяльныя місіі, і іх ідэнтыфікацыя часта з'яўляецца больш складанай задачай. Другая група ўключае ў сябе тых, хто быў завербаваны, што таксама ўяўляе пэўныя выклікі пры выяўленні.
Глядзіце таксама
Зыходзячы з нашых даных і вопыту, мы рэкамендуем розным арганізацыям звяртаць увагу на незвычайная паводзіны асоб, магчыма, завербаваных. Гэта ўключае пазбяганне адказаў на канкрэтныя пытанні, залішнюю асцярожнасць і недастатковую дасведчанасць па пэўных тэмах.
Таксама варта звярнуць увагу на змены ў ладзе жыцця, такія як рэзкае змяненне фінансавага становішча або сацыяльнай актыўнасці. У выпадку падазрэнняў мы рэкамендуем ініцыятывам звяртацца да праваахоўных органаў. У нас таксама маецца магчымасць верыфікацыі і праверкі інфармацыі пра беларусаў. Калі ўзнікаюць падазрэнні ці праблемы з мінулымі данымі, мы можам пацвердзіць або абвергнуць гэта, выкарыстоўваючы нашы ўнутраныя базы даных.
— Ну і ў цэлым, ці будуць нейкія рэкамендацыі?
— Так, мы распрацоўваем інфармацыйныя рэкамендацыі для арганізацый па прыёме людзей на працу, і многія звяртаюцца па дапамогу. Нашы спецыялісты, якія займаюцца праверкай і верыфікацыяй, актыўна ўцягнутыя ў выпадкі, калі людзі звяртаюцца з падазрэннямі. Яны аналізуюць і распісваюць прычыны падазрэнняў па пэўных крытэрах, якія маюцца ў заяўнікоў.
У першую чаргу, мы заўсёды рэкамендуем ўключаць у працэс прыёму на працу пытанні, якія дазволяць праверыць пэўныя веды. Адсутнасць адказаў або няяснасць у адказах могуць выклікаць падазрэнні. Важна праверыць мінулы досвед і рэпутацыю кандыдата, уключаючы аналіз сацыяльных медыя.
Неадпаведнасць інфармацыі ў рэзюмэ і наяўнасць няправільнай або схаванай інфармацыі пра папярэднія месцы працы — гэта падстава для ўвагі. Таксама паказваць на праблемы могуць нелагічныя або супярэчлівыя адказы, празмерная цікаўнасць да сакрэтнай інфармацыі або грэбаванне правіламі бяспекі.
Глядзіце таксама
Непрафесійныя агенты часта праяўляюць залішнюю асцярожнасць або нязграбнасць, а таксама спрабуюць правакаваць канфлікты ў калектыве, не выконваючы значных задач. Такія выпадкі зваротаў да нас паказваюць на важнасць асцярожнага падыходу да найму, асабліва на працу з высокім узроўнем сакрэтнасці.
Першапачаткова трэба паставіць працу так, каб чалавек, які толькі ўладкаваўся на працу ў гэтую арганізацыю, не меў доступу да важных спраў і да адчувальнай інфармацыі. А вось праверка супрацоўнікаў, асабліва тых, хто мае доступ да сакрэтнай інфармацыі, рэкамендуецца перыядычна, напрыклад, раз на паўгода. Магчыма, нават з выкарыстаннем паліграфа. Хоць нават ён не з'яўляецца абсалютнай гарантыяй.