«Задаюць пытанні, адпускаюць, не надзяваюць кайданкі, але...» Што адбываецца на беларуска-літоўскай мяжы?
Літоўскія ўлады перасцерагаюць сваіх грамадзян ад паездак у Беларусь і папярэджваюць пра магчымасць допыту і вярбоўкі. Беларусаў жа лукашэнкаўскія мытнікі правяраюць і дапытваюць — калі ёсць падазрэнне на ўдзел у пратэстах.
У Лаворышкес, недалёка ад мяжы з Беларуссю, можна зрабіць пакупкі ў двух мініяцюрных прадуктовых крамах, дзе ёсць усё неабходнае: прадукты паўсядзённага попыту, фермерскія тавары, кітайскія цацкі для дзяцей і жывёл, корм для жывёл, нават свечкі і кветкі.
Кругласутачнае чаканне
Але тут усё дорага, кажа жанчына, якая выйшла з крамы. Журналісты «Літоўскага радыё і тэлебачання» прыехалі высветліць: ці папулярна па-ранейшаму ездзіць па пакупкі ў Беларусь, ці аповеды пра літоўцаў, якія просяць грэчку і соль ледзь не ў самога Аляксандра Лукашэнкі, усё-ткі няпраўда?
«У асноўным гэта знаёмыя, яны ходзяць па пакупкі раз на месяц, гэтага дастаткова. Бо цэны ніжэйшыя», — кажа пакупніца.
Многія робяць пакупкі ў Вільні, як Уладзіслаў, які жыве ў вёсцы непадалёк. У мінулым ён таксама часта ездзіў у Беларусь. Як і многія жыхары рэгіёна, ён памятае той час, калі паездкі паміж дзвюма краінамі былі прасцейшымі, калі праводзіліся сумесныя святы. Яго бацькі таксама родам з Беларусі.
«Прадукцыя вельмі якасная, вельмі танная. Але стаяць у чарзе па 20-30 гадзін? Пасля гэтага нічога не хочацца. <...> Тут (у Беларусі. — LRT.lt) цыгарэты таннейшыя, гарэлка і крупы таннейшыя, а якасць вельмі добрая», — кажа ён.
Глядзіце таксама
Літоўскіх грамадзян папярэджваюць наконт таго, што паездкі ў Беларусь небяспечныя, паведамляюць пра спробы вярбоўкі з боку спецслужбаў і допыты па палітычных пытаннях. Аднак мясцовыя жыхары сцвярджаюць, што ні з чым падобным не сутыкаліся.
«У нашай вёсцы я не чула [пра вярбоўку]. Людзі жывуць сваім жыццём. <...> Можна паехаць, але навошта сядзець на мяжы па 12 гадзін?» — кажа Ванда, пенсіянерка з Лаворышкес.
Беларускі кіроўца рэйсавага аўтобуса, які курсіруе паміж дзвюма краінамі, расказаў, што палова пасажыраў — літоўцы, палова — беларусы. Яны едуць да сваякоў, многія з іх працуюць, дзясятак пасажыраў, магчыма, з'яўляюцца кіроўцамі ў літоўскіх кампаніях. Ён кажа, што не ведае, ці цікавяцца пасажыры пакупкамі, але адзначае, што беларусы таксама цікавяцца літоўскімі крамамі. Самы папулярны тавар аказваецца вельмі нечаканым.
«Яны купляюць тэхніку — тэлевізары, напрыклад. <...> Можа, танней», — кажа ён.
У аўтобусе поўна пасажыраў з торбамі, але толькі адзін з іх пагадзіўся адкрыць яе для журналістаў. Наталлю, якая жыве ў віленскім раёне Пілайце, прыцягваюць яблыкі, і яна лічыць, што такіх гатункаў у Літве няма. Аднак гэтыя далікатэсы яна атрымлівае не з крам, а з уласнага дома, які дастаўся ёй у спадчыну ад бацькоў.
«Я клапачуся пра гэты дом, яго нельга проста так пакінуць, каб ён стаў памяццю. Там добрыя суседзі. Побач лес, возера. Вельмі прыемнае месца для адпачынку, добрыя людзі, вельмі прыгожая прырода, ёсць бабры, алені і нават мядзведзі. Яблыкі смачныя, пакаштуйце, у нас больш няма такіх гатункаў», — кажа яна.
Наталля гаворыць, што не разумее, чаму дзясяткі кіламетраў да Беларусі займаюць столькі часу — бо яны звычайныя людзі, рабочыя. Яна разважае пра тое, што ў ранейшыя часы, магчыма, да каранціну, паездкі былі больш спакойнымі. Выехаўшы раніцай, у другой палове дня яна была ўжо ў Вільні.
І яна не чула ні пра небяспеку на мяжы, ні пра спробы вярбоўкі ў беларускія службы.
«Не, я нічога не бачыла, упершыню чую. Не, тут вельмі бяспечна, вельмі прыемна, ціха, спакойна, зялёна, усё расце, людзі задаволеныя сваёй працай. Усё вельмі добра», — кажа жанчына, якая вярнулася ў Літву.
Што адбылося, калі мяжа была закрыта
Пазней журналісты на свае вочы бачаць, як у процілеглы бок едзе машына з беларускімі нумарамі, на даху якой замацаваны велізарны тэлевізар.
Паводле слоў супрацоўнікаў літоўскай мытні, прычыны двухбаковага руху розныя. Літоўцы едуць па пакупкі, наведваюць магілы сваякоў, часам звяртаюцца па медыцынскую дапамогу.
Сярод мужчын таксама папулярна ўладкавацца ў Вільні кіроўцам далёкага накіравання. Праца — самы папулярны стымул, кажуць мытнікі, і колькасць беларусаў, якія выязджаюць у Літву, расце.
«Тыповы летні час — шмат людзей едуць у адпачынак, а іншае — гэта шопінг, эканамічная мэта. Едуць у Літву, едуць у Польшчу», — кажа Рамуальдас Шаўчунас, начальнік Лаворышкскага дарожнага паста Віленскай тэрытарыяльнай мытні. Штодня там назіраецца каля 250 аўтамабіляў, якія накіроўваюцца ў Беларусь — як з літоўскімі, так і з беларускімі нумарамі.
У жніўні, пасля закрыцця памежных пунктаў Цвярачус і Шумск, было абвешчана, што гэта зроблена з меркаванняў бяспекі і барацьбы з кантрабандай. Паводле звестак памежнай службы, за месяц колькасць літоўцаў, якія вандруюць у Беларусь, скарацілася ўдвая.
Глядзіце таксама
А грузапатокі цяпер перамясціліся ў Латвію, мяркуе Шаўчунас. У дзень размовы каля пункта пропуску стаяла чарга даўжынёй некалькі кіламетраў. У асноўным гэта транзітныя грузавікі з калінінградскімі і смаленскімі нумарамі, але некалькі грузавікоў праз санкцыі маюць літоўскія нумары з беларускімі прычэпамі. Амаль усе грузы з ЕС ідуць праз чатыры літоўскія пункты пропуску, прычым толькі праз Лаворышкес праходзіць каля 3 тысяч грузаў на месяц. Часта кіроўцы атрымліваюць для перавозкі адначасова невялікую колькасць санкцыйнага грузу, вязуць яго праз усю Еўропу і толькі на мяжы даведваюцца, што вязуць нешта забароненае — і тады вымушаны разварочвацца. Еўрапейскі Саюз увёў санкцыі супраць Расіі, Беларусі, Узбекістана і Казахстана.
У верасні ЕС забараніў уезд у Літву аўтамабіляў з расійскімі нумарамі. Паводле слоў мытнікаў, у Лаворышкес такім чынам спрабавалі ўехаць у Літву 4-5 такіх машын на дзень, і часам іх даводзілася разварочваць з літоўскімі грамадзянамі ўнутры.
«Ну, вы ведаеце, людзі часта бываюць незадаволеныя. Мы і так з'яўляемся ўстановай, якая працуе з абмежаваннямі. Вядома, яны рэагавалі негатыўна, але мы патлумачылі, што калі яны не пагодзяцца вярнуцца, то мы затрымаем машыну і будзе накладзены адміністрацыйны штраф», — сказала Аўшра Трапікайце, начальніца змены Лаворышкскага дарожнага кантрольна-прапускнога пункта.
Рамуальдас Шаўчунас кажа, што мытнікі не бачаць сур'ёзных змен, звязаных з кантрабандай, але з сістэмай рэнтгенаўскага кантролю перавозіць кантрабандныя тавары павінна быць складаней.
«За паўгода на маім пункце пропуску было, можа быць, два выпадкі ўзбуджэння крымінальных спраў. У адным выпадку было каля 1 000 скрынь [цыгарэт], у іншым — каля 100. І часцей за ўсё гэта дробныя справы, па Кодэксе аб адміністрацыйных правапарушэннях. Калі спрабуюць правезці ў блоках, у кішэнях, пад верхняй вопраткай», — кажа ён.
Іншыя вязуць некалькі ўпаковак беларускіх лекаў, асабліва папулярныя атруты для шкоднікаў раслін. Гэта законна, хоць шмат пытанняў выклікаюць перакупшчыкі, якія пасля прадаюць гэтую прадукцыю і ператвараюць свае паездкі ў Беларусь у бізнес.
Пахвала Лукашэнку і крытыка Еўропы
Двое калег з Калінінграда, якія накіроўваюцца, паводле іх уласных слоў, «у вялікую Расію», вязуць прадукты. Часам яны кажуць, што чакаюць ужо тры дні і не вырашаюцца загадваць, ці ўдасца ім сёння перасячы мяжу.
«Цяпер тавараў менш, таму што Літва іх не прапускае, праз санкцыі, таму... Гэта праблема з грузамі», — кажа Аляксандр з Калінінграда.
Кіроўцы не наважваюцца вінаваціць літоўскіх ці беларускіх чыноўнікаў, кажуць, што часам іх затрымліваюць то адны, то другія.
Іншы кіроўца, Дзмітрый, беларус, які працуе ў Літве, размаўляючы з журналістамі, быў больш гаваркім.
Ён не хавае, што не падтрымлівае Украіну ў вайне, што Расія не ўрывалася ва Украіну, а абараняла свае землі на Данбасе, і што ЗША — самы вінаваты бок у вайне. «Стары Лукашэнка» яму таксама па душы, таму што ён «трымаецца трывала», умацоўвае і ўзбройвае Беларусь, кажа Дзмітрый.
«Як у Польшчы цяпер, як ва ўсіх», — кажа беларус, які працуе ў Літве, і дадае, што ў Беларусі, у адрозненне ад Еўропы, «няма геяў і педзікаў».
Не зусім зразумела, як праца ў Еўропе ўпісваецца ў сістэму каштоўнасцей Дзмітрыя.
Глядзіце таксама
«Мне падабаецца Еўропа, таму што адсюль прыходзіць заробак. Я магу на яго ўтрымліваць сваіх дзяцей і сваю сям'ю, але мне не падабаецца Еўропа, таму што там усе гэтыя геі, хаос. <...> Літва — вельмі добрая краіна, але вы павінны самі клапаціцца пра свае справы, пра сваіх людзей. Будуйце свае дарогі. <...> Літва, як нашы саюзнікі, вельмі прыгожая і добрая краіна. Менавіта так кажуць і літоўцы пра Беларусь, калі прыязджаюць сюды», — кажа Дзмітрый.
А вось тых, хто ўдзельнічаў у акцыях пратэсту супраць рэжыму, на мяжы дапытваюць. Гэта пацвярджае і кіроўца аўтобуса Сяргей.
«Такое часта бывае. Яны, вядома, задаюць пытанні, адпускаюць, не надзяваюць кайданкі, але... Размаўляюць і з тымі, у каго ўкраінскі пашпарт», — кажа Сяргей, але дадае, што з пачатку «ўсёй гэтай заварухі» ўкраінцаў у Беларусі стала менш.