Паміж Захадам і Усходам: як прапаганда, незалежныя СМІ і інтэрнэт уплываюць на беларусаў

Каля траціны беларусаў штодзень глядзяць тэлевізар і паддаюцца ўплыву наратывам прапаганды. Але ёсць і добрыя навіны: тых, да каго не далятаюць прапагандысцкія штампы, нашмат больш.

«EU NEIGHBORS East» прэзентавала штогадовае апытанне грамадскай думкі беларусаў. Якія адбыліся змены? Як ацэньваюць адносіны паміж Беларуссю і ЕС? Якія крыніцы інфармацыі выкарыстоўваюць для атрымання навін пра свет і ЕС?

Анлайн-апытанне праводзілася ў лютым 2023 года. У ім прынялі ўдзел 1000 чалавек ва ўзросце 15+, метадам квотнай выбаркі, уключаючы жыхароў вёсак. Дадзеная праграма робіць падобныя апытанні як у Беларусі, так і ў пяці іншых краінах «Усходняга партнёрства» з 2016 года, піша «MediaIQ».

У апытанні вылучаюцца тры часткі:

• агульнае ўспрыманне ЕС (пытанні датычацца іміджу ЕС, каштоўнасцей, даверу да ЕС і міжнародных устаноў, а таксама ўплыву дэзінфармацыі на беларусаў);
• адносіны ЕС з Беларуссю (наколькі беларусы дасведчаныя пра ЕС і фінансавую падтрымку, якую ён аказвае);
• крыніцы інфармацыі і СМІ (вывучалася, якія медыя і крыніцы інфармацыі выкарыстоўваюцца для атрымання навін, у тым ліку і пра ЕС).

Агульнае ўспрыманне ЕС

«Прыхільнікаў ЕС у Беларусі ўдвая больш, чым яго праціўнікаў», — да такой высновы прыйшлі даследчыкі на падставе апытання «EU NEIGHBORS East». Даследчыкі адзначаюць што беларускія грамадзяне дастаткова добра ведаюць пра ЕС (51%), разумеюць, што ЕС — гэта палітычны саюз 27 дзяржаў — 83%, ведаюць пра Еўрапейскі парламент — 51%, але не ведаюць пра прадстаўніцтва Беларусі ў ЕС — 49%. 33% беларусаў пазітыўна ставяцца да ЕС, але «16% беларусаў негатыўна ставяцца да Еўрапейскага саюза».

Калі казаць пра ўзровень даверу да ЕС, то самы высокі ўзровень адзначаўся ў 2018 годзе і складаў 66%, потым намецілася тэндэнцыя да зніжэння, і мінімум прыйшоўся на 2021 год, але ўжо ў 2023 годзе набраў +3% і склаў 38%. У апытанні вывучаўся і ўзровень даверу да міжнародных інстытутаў: беларусы давяраюць Еўразійскаму эканамічнаму саюзу, ААН, палова апытаных не давяраюць NATO, а ніколі не чулі пра АДКБ — 43%.

Супраць удзелу ў вайне і ядзернай зброі. Аналітыкі расказалі пра думкі беларусаў

Адносіны паміж ЕС і Беларуссю

12% беларусаў з тых, якія чулі пра ЕС, ацэньваюць іх як добрыя. 42% лічаць, што ў Беларусі дрэнныя адносіны з ЕС — гэта своеасаблівы мінімум такой ацэнкі з 2016 года. Спад дынамікі станоўчай ацэнкі адносінаў характэрны для перыяду пасля пратэстаў 2020 года, калі ЕС выступіў з асуджэннем дзеянняў рэжыму Лукашэнкі і пачаў праводзіць санкцыйную палітыку ў дачыненні да Беларусі.

Дасведчанасць пра фінансавую падтрымку ЕС

У даследаванні беларусам было прапанавана вызначыць 5 найбольш важных сфер, у якіх патрэбная фінансавая падтрымка ад ЕС. 61% рэспандэнтаў лічаць, што патрэбная падтрымка эканамічнага развіцця і гандлю (сферы, у якіх заўважныя ўведзеныя санкцыі супраць рэжыму Лукашэнкі), далей вынікае: развіццё дэмакратыі і сістэмы аховы здароўя, магчымасці працаўладкавання і адукацыя.

У постпратэсны перыяд узровень дасведчанасці пра фінансавую падтрымку ЕС знізіўся і склаў 23%, што на 18% ніжэй, чым у 2020 годзе.

Рэспандэнты лічаць, што ад Расіі (72%) і Кітая (48%) Беларусь атрымлівае высокую фінансавую падтрымку. У параўнанні з 2022 годам розніца адказаў складае (+/-) 1%.

ЕС аказвае фінансавую падтрымку ў тым ліку Украіне. У даследаванні вывучалася меркаванне грамадзян наконт рэакцыі ЕС на ўварванне Расіі ва Украіну. На пытанне «Ці лічыце вы, што санкцыі, якія ўвёў ЕС у дачыненні да Расіі/Беларусі, з'яўляюцца дарэчнымі або занадта суровымі, або недастатковысм?» большасць беларусаў адказалі, што ў дачыненні да Беларусі (52%) санкцыі не павінны былі ўводзіцца, як і ў дачыненні да Расіі (40%). Пры гэтым колькасць рэспандэнтаў, якія лічаць, што ЕС не павінен аказваць фінансавую падтрымку Украіне, павялічылася на 5% (у параўнанні з 2022 годам) і склала 31%.

У апытанні былі прапанаваныя сцвярджэнні, якія ляжаць у аснове расійскай прапаганды пра вайну ва Украіне. Атрыманыя вынікі хутчэй паказваюць гатоўнасць беларусаў згаджацца з распаўсюджанымі тэзісамі, чым іх крытычна аналізаваць. Так большасць апытаных рэспандэнтаў пагадзіліся з такімі тэзісамі:

«У лютым 2022 года РФ пачала спецыяльную ваенную аперацыю па абароне мірнага насельніцтва на Данбасе Украіны» — 45%, «У Расіі не было іншага выбару, акрамя як умяшацца, каб абараніць рускамоўнае насельніцтва Украіны» — 36 %.

«Кувалда» прапаганды не здольная знішчыць антываенныя настроі беларусаў

Як адзначыў Reform.by, «дзіўна, але нягледзячы на ўсепранікальную крамлёўскую прапаганду, цэлых 47% згодныя з думкай, што "Украіна — незалежная дзяржава, якая абараняе сваю тэрытарыяльную цэласнасць". 24% не згодныя з гэтым тэзісам, а 29% адказалі "не ведаю"». Аднак можна выказаць здагадку, і гэта патрабуе дадатковых даследаванняў, таму што дадзены тэзіс па сваёй сутнасці падобны з наратывам «Беларусь – незалежная дзяржава», і рэспандэнты ажыццявілі перанос наратываў.

Распаўсюджаны прыём прапаганды — узваліць адказнасць за тое, што адбываецца, на іншых (ворагаў). Ворагі ў асобе Захаду: «Захад штурхае Украіну супраць Расіі» — з гэтым сцвярджэннем пагадзіліся 46 %, і ў асобе NATO: «NATO справакавала Расію на ваенныя дзеянні ва Украіне» — пагадзіліся 35% рэспандэнтаў, а 37% рэспандэнтаў не ведалі, ці адпавядае гэта рэчаіснасці.

Пры гэтым у 33% апытаных захоўваецца разуменне, што парушаецца міжнароднае права: «Расія парушае Статут ААН і міжнароднае права ва Украіне», але 43% пра гэта не ведаюць. Таксама 52% не ўпэўненыя ў тым, ці ёсць «біялагічныя лабараторыі ЗША, якія вырабляюць біялагічную зброю ва Украіне».

Адзначым, што ў параўнанні з 2022 годам на 6 працэнтных пунктаў скарацілася колькасць беларусаў, якія вераць у наяўнасць амерыканскіх біялабараторый ва Украіне.

Крыніцы атрымання інфармацыі

Паводле даных «EU NEIGHBORS East», 36% беларусаў штодня глядзяць тэлевізар (яшчэ 19% — ад 1 да 3 разоў на тыдзень), а 46% і 47% — не чытаюць друкаваныя СМІ і не слухаюць радыё, адпаведна.

Выкарыстанне новых медыя (інтэрнэт, сацсеткі) у паўсядзённым жыцці значна пераважае над традыцыйным спосабам атрымання інфармацыі. Так, сацыяльныя сеткі штодня выкарыстоўваюць 51% апытаных, карыстаюцца інтэрнэтам — 37%.

Прафесар Вардамацкі: Беларусы сталі больш арыентавацца на Расію

На рускай мове штодня чытаюць навіны 68%; на беларускай — 11%, на іншых мовах — 2% беларусаў. Пры гэтым 99% шукаюць інфармацыю ў Інтэрнэце на рускай мове. Выкарыстоўваюць наступныя пошукавыя сэрвісы для запытаў: Google — 76%, Yandex — 58%, Yahoo — 4%.

Звернем увагу, што некаторыя беларускія медыя, расказваючы пра апытанне, засяродзіліся не столькі на дынаміцы працэсу, колькі на яго штучнай драматызацыі: «Чвэрць беларусаў лічыць, што ЗША вырабляюць біялагічную зброю ва Украіне», «16% беларусаў негатыўна ставяцца да Еўрапейскага Саюза», у той час як «EU NEIGHBORS East» засяродзіўся на яго станоўчым складніку: «Прыхільнікаў ЕС у Беларусі ўдвая больш, чым яго праціўнікаў».