«Выкралі проста з вуліцы». Гісторыя трансгендарнай беларускі, якая перажыла збіццё з боку сілавікоў
Нядаўна праваабарончыя арганізацыі паведамілі пра масавыя затрыманні прадстаўнікоў ЛГБТК-супольнасці, у тым ліку транс-людзей. Паляванне на гомасэксуалаў і трансгендараў у Беларусі вядзецца даўно, тут усё больш пераймаюць досвед Расіі. Але гісторыі пра гэта застаюцца ў цені.
Ілюстрацыйнае фота: «Reuters»
Да красавіка 2024 года трансгендарная беларуска Юлія жыла ў Мінску, працавала ў сферы IT і знаходзіла спосабы дапамагаць прадстаўнікам ЛГБТ+, а таксама журналістам-расследавальнікам. Але ў красавіку дзяўчыну затрымалі — яе скруцілі проста каля дома і закінулі ў мікрааўтобус. «Зеркало» пагаварыла з Юліяй пра тое, як ёй удавалася займацца пратэсным актывізмам у Мінску 2024 года, пра затрыманне, больш падобнае да выкрадання, і абыходжанне сілавікоў.
«Гомельскія мянты здаваліся аднымі з самых адмарожаных у тыя дні»
Юліі 23 гады, дзяўчына родам з раённага горада. У 2018 годзе паступіла ў Гродзенскі медыцынскі каледж. Адвучылася, адпрацавала размеркаванне. А потым стала вывучаць праграмаванне, паралельна падзарабляючы ў сферы IT, у 2022-м паступіла ў ЕГУ на «завочку».
— У штат (на працу. — Заўв. рэд.) уладкавацца было складана. Па-першае, як трансгендару, па-другое, як чалавеку з інваліднасцю (у Юліі другая група інваліднасці. — Заўв. рэд.), — расказвае яна. — Але не скажу, што я дрэнна жыла. У мяне былі нармальныя даходы, хапала на аплату жылля ў Мінску (пераехала туды ў 2023-м), на тое, каб сачыць за здароўем і аплачваць вучобу. Нават кліентаў шукаць не даводзілася: у прадстаўнікоў малога бізнэсу куча сваіх чатаў, і яны адно аднаму перадавалі, што ёсць чалавек, які за адэкватныя грошы напіша код для сайта або пракансультуе.
Сваю нязгоду з дзеючай уладай, кажа Юлія, не саромелася паказваць яшчэ з вучобы ў каледжы. Тады, толькі засяліўшыся ў інтэрнат, яны з суседкай павесілі на акно вялікі БЧБ-сцяг. І так і не знялі яго, нягледзячы на настойлівыя просьбы адміністрацыі.
У 2020 годзе, калі ўжо працавала па размеркаванні і жыла ў Гомелі, згадвае, паспрачалася з чыноўнікам гарадской адміністрацыі.
— Працавала ва ўстанове, якая займалася рэабілітацыяй. 6 жніўня прыйшоў нейкі намеснік мэра і пачаў агітаваць. Маўляў, «мы тут у коле ворагаў», «Бацька малайчына» і ўсё такое. Сяджу, слухаю-слухаю і не вытрымліваю: а дзе мост з боку Беліцы (раён Гомеля на левым беразе ракі Сож. — Заўв. рэд.)? Мне, каб даехаць на працу, трэба было рабіць вялікае кола, бо яго гадамі не маглі пабудаваць. А то добра расказваць, які «Бацька» малайчына, а моста няма. Мы з ім пацапаліся праз гэта, я нават думала, да мяне потым прыйдуць, — згадвае суразмоўніца «Зеркала». — На акцыі хадзіла па выхадных. Але не вельмі часта: праца ў некалькі змен, асабліва не находзішся. Плюс было страшна: гомельскія мянты здаваліся аднымі з самых адмарожаных у тыя дні.
Калі пратэсты сталі заціхаць, акрамя асноўнай працы Юлія працягнула займацца валанцёрствам, дапамагаць незалежным медыя і людзям у Беларусі. Дзяўчына добра разумела, як чысціць свае прылады ад «непатрэбнай» інфармацыі — шмат у чым, кажа, гэта і дапамагло пратрымацца ў краіне настолькі доўга.
— У першую чаргу працавала з матэрыяламі для расследаванняў. Даставала даныя з дзяржрэестраў, аналізавала іх, прыводзіла ў зручны фармат, працавала з распазнаваннем асоб на фотаздымках і гэтак далей, — апісвае яна свой унёсак. — Увогуле, такая інфармацыйна-тэхнічная падтрымка незалежных журналістаў-расследавальнікаў. Прынцыпова не прасіла грошай, у мяне была асноўная праца, якая мяне забяспечвала. Сэнс тут гаварыць пра аплату, мы ж агульную справу робім. Як валанцёрка таксама дапамагала людзям чысціць тэлефоны, падпіскі, фотаздымкі — таксама па сарафанным радыё прыходзілі, і я ўсё тлумачыла.
Звярталіся па параду і бацькі ЛГБТК+ дзяцей: пыталіся, як дапамагчы ім, да каго можна звярнуцца, як самім наладжваць кантакт з дзіцем.
— Гэта вельмі радавала, таму што я яшчэ з таго пакалення, калі ў маленькім горадзе хлопец з доўгімі валасамі мог атрымаць п**ды. Не кажучы ўжо пра ЛГБТК+, — згадвае яна. — Паколькі ў мяне было шмат розных знаёмстваў, бацькі сталі грукацца: вось у мяне ёсць дзіця, яму столькі-та гадоў, ёсць пытанні. Часцей за ўсё гэта былі трансгендарныя хлопцы. І я ў тым ліку шукала спецыялістаў, з якімі яны маглі б пракансультавацца, таму што ў нас у краіне няма абсалютна ніякай інфармацыйнай падтрымкі для бацькоў або саміх транс-людзей.
Расказваючы пра сваё валанцёрства, дзяўчына згадвае, што яна не адна спрабавала рабіць унёсак у «агульную справу». Падрабязнасцей не агучвае, але запэўнівае: унутры Беларусі дагэтуль ёсць тыя, хто па меры магчымасцей спрабуе дапамагаць іншым.
«Быў акуратны намёк, што "адправішся вельмі далёка гадоў на пяць"»
Рэпрэсіі ўзмацняліся, але з'язджаць Юлія не хацела, хоць, прызнаецца, было страшна.
— Я атрымлівала задавальненне ад таго, што рабіла. У нас проста прынята гарлапаніць, як усё дрэнна, але пры гэтым нічога не рабіць, каб стала лепш. А я не крычала, проста рабіла, што магу. Разумела, што могуць прыйсці. Але ў мяне тады была такая загрузка (праца, вучоба ў ЕГУ, валанцёрства), што час заставаўся проста на паспаць. Перажываць не было калі. Таму я спакойненька сядзела, рабіла свае маленькія справы. Пакуль дзверы не выломліваюць, жыць можна, — дзеліцца яна.
У 2022 годзе Юлія вырашылася на канчатковы трансгендарны пераход, пачаўшы з адзення і аб'яўлення ў коле сяброў. Гэта дадало трывогі: пра тое, як беларускія сілавікі ставяцца да прадстаўнікоў ЛГБТ+, вядома даўно. Але даволі доўга дзяўчына заставалася па-за полем зроку «кампетэнтных органаў». Толькі адзін раз у 2022-м адвялі на допыт на мяжы, калі ехала на вучобу ў Літву. Наступны сур'ёзны «званочак» прагучаў зімой 2023-га, калі Юлія ў сваім горадзе прыйшла ў пашпартны стол па новы дакумент.
Глядзіце таксама
— Думала, чаго там парыцца? Але раптам пашпартыстка глядзіць нешта ў кампе і кудысьці звальвае: «Зараз вярнуся». І вяртаецца з двума мянтамі. Потым пачынаецца: «Давай заканчвай з гэтым усім», «мы цябе пасадзім» і ўсё астатняе. Прычым аніякай канкрэтыкі абсалютна, нічога не ўдакладнялі і гаварылі загадкамі. Нават пра «пасадзім» быў хутчэй акуратны намёк, што «адправішся вельмі далёка гадоў на пяць», — згадвае суразмоўца «Зеркала». — У мяне ў такія моманты ўключаецца дурнічка. Я яшчэ была з макіяжам, доўгімі вейкамі. Сяджу, проста імі пляскаю: «Якія такія справы? Дзядзечкі, наогул не ведаю нічога». Увесь дыялог працягваўся, напэўна, каля паўгадзіны, і потым мне сказалі вымятацца. А калі выйшла, здарылася маленькая істэрыка: якога хрэна? І адразу думка: а дзе я пракалолася?
Пасля гэтага выпадку пачуццё бяспекі пачало паступова знікаць. Юлія кажа, што стала насцярожана ставіцца да людзей са свайго кола, праяўляць больш падазрэння да незнаёмцаў. Калі раней магла вярнуцца дадому і не зачыняць дзверы на замок, то цяпер заўсёды правярала, ці дакладна павярнула ключ. Гэта значыць, жыла ў пастаянным напружанні.
— Званкі з незнаёмых нумароў сталі вельмі напружваць, — дадае яна. — Гэта ў цэлым страшная гісторыя, а калі ты з'яўляешся трансгендарам, страшней ўдвая. Я ж яшчэ па мужчынскіх дакументах жыву. І невядома, як яны сябе павядуць, што будзе ў камеры. Мне псіхолаг, якая працавала ў МУС, расказвала, што сілавікоў ледзь не ў акадэміі вучаць, што мы [ЛГБТ+] небяспечныя, раскладаем грамадства і ўсё такое. А людзі з асцярогай ставяцца да ўсяго новага, і неразуменне выклікае страх і агрэсію.
«Пачала адбівацца, і ў нейкі момант нават здалося, што змагу ўцячы»
Зімой і вясной гэтага года дзяўчыне перыядычна тэлефанавалі з РУУС — запрашалі прыйсці «пагутарыць». Ад сустрэч, кажа, яна адмаўлялася, але ўжо разумела, што яе могуць затрымаць.
— Але не была гатовая да таго, што мяне проста выкрадуць з вуліцы, — прызнаецца яна. — У той красавіцкі дзень я зрабіла ўсе свае справы па працы, вучобе і вырашыла прайсціся. Выходжу з дому — стаіць бус. Яшчэ падумала: А якога х**а тут маршрутка забылася? А далей усё згадваецца як у запаволенай здымцы, прычым фрагментамі. Дзверы адчыняюцца, і на мяне вылятаюць трое незразумелых людзей. Першая думка: гэта што, бандыты, выкраданне? Спрабуюць паваліць мяне на зямлю. Я памятаю, што пачала адбівацца, і ў нейкі момант нават здалося, што змагу ўцячы. Але потым кудысьці «прыляцела», і мяне зацягнулі ў бус. Ніхто наогул не казаў, што гэта міліцыя, усё рабілі моўчкі. Толькі мацюкаліся. А першая фраза, акрамя лаянкі, была: «О, яшчэ адзін элгэбэтэшнік».
Глядзіце таксама
Ужо ўнутры мікрааўтобуса на беларуску апранулі кайданкі і паставілі на падлогу на калені.
— Гэта гучыць дзіўна, але ў той момант я думала пра візу. Справа ў тым, што яшчэ на пачатку вясны зразумела, што вельмі стамілася жыць у такім напружанні, і звярнулася ў «Tg House Belarus» (ініцыятыва, якая дапамагае трансгендарным людзям. — Заўв. рэд.), каб яны дапамаглі з «шэнгенам». На той момант ужо падала дакументы. Таму перш за ўсё ў бусіку адчула не страх, а расчараванне: вось толькі жыццё стала наладжвацца, а яны ўсё сапсавалі!
Як толькі мікрааўтобус крануўся (куды менавіта ехалі, Юліі не паведамілі), сілавікі пачалі вывучаць яе тэлефон.
— Спачатку яны матам патрабавалі ад мяне пароль. Вядома, сказала, што не памятаю, але ніхто не паверыў. Улезлі туды з дапамогай Face ID, пра які забылася (мая парада ўсім: адключайце абавязкова гэтую функцыю), і пачалі корпацца ў перапісках. Але я ж ведала, у якой краіне знаходжуся і чым займаюся. Таму ў мяне ўсё было чысценька. Хутчэй, мянты ахрэнелі ад таго, што ў мяне ў Telegram-падпіскі на дзяржаўныя каналы. А з некаторымі журналістамі, якім дапамагала, у мяне сяброўскія адносіны, і ў чатах былі размовы пра тое, што смачнага мы сёння рыхтавалі, таму там капаць не сталі.
Пераканаўшыся, што ў тэлефоне нічога няма, сілавікі ўзяліся за Юлію. Сталі распытваць, чым займаецца, у чым удзельнічала і з кім працуе. Калі размовы не атрымалася, перайшлі да пагроз і абраз.
— Сталі глядзець асабістыя фотаздымкі — і было столькі брудных каментароў на мой адрас. Яны ўсе спрабавалі зразумець, а як гэта так: ты па пашпарце хлопчык, а адчуваеш сябе дзяўчынкай. І для мянтоў гэта проста праблема. Вельмі груба размаўлялі, пагражалі, што згвалцяць. Да гэтага не дайшло, але я ні разу не сумнявалася, што магло.
Глядзіце таксама
Таго, як яе збівалі, Юлія не памятае. Расказвае, што гэтыя фрагменты як быццам сцерліся з памяці. Тое, што гвалт усё-ткі быў, зразумела ўжо потым: вельмі доўга балеў бок і было складана глыбока ўдыхаць. Ці быў гэта пералом рэбраў, беларуска не ведае: ісці ў паліклініку не рызыкнула.
— Да РУУС або СК мяне так і не давезлі, проста выкінулі па дарозе. Так нічога і не знайшлі ў тэлефоне, а імёнаў я не назвала (хоць і пагражалі пераламаць косткі). Шчыра кажучы, баялася, што мне падкінуць наркотыкі, але ўсё абышлося, — дзеліцца яна. — Калі дабралася дадому, была ў стане шоку. У стрэсавай сітуацыі звычайна спачатку збіраюся і рэагую, а ўжо потым рефлексую. І калі апынулася ў сваёй кватэры, стала «накрываць».
Цалкам прачытаць інтэрв'ю з дзяўчынайможна тут.