Аляксандр Фрыдман: Пуцін і Лукашэнка спазніліся з выбудовай грамадства — у іх няма часу

Магістральная лінія ўсіх дзеянняў Лукашэнкі — захаванне кантролю над усёй сістэмай, незалежна ад формы: ці то ў якасці прэзідэнта, ці то старшыні УНС. Ці прынясе высакосны 2024 год доўгачаканыя перамены беларусам? Якія «чорныя лебедзі» могуць наведаць Лукашэнку?

Пра гэта BGmedia пагаварыла з гісторыкам, палітычным аглядальнікам Аляксандрам Фрыдманам.

— Лукашэнка пачаў новы 2024 год нетрадыцыйна: некалькі разоў абвясціў пра свае прэзідэнцкія амбіцыі, а затым аб чарговай амністыі, якая не закране «экстрэмістаў» і «тэрарыстаў». Прадэклараваны курс на захаванне асабістай улады і працяг палітычных рэпрэсій — такі базавы сцэнар беларускага рэжыму на аглядную перспектыву?

— Так, але з цэлым шэрагам невядомых. Лукашэнка сам яшчэ не вызначыўся, ці будзе балаціравацца на прэзідэнцкіх выбарах, яшчэ не вырашыў, якой будзе канфігурацыя ўладнай піраміды — рашэння няма. Магістральная лінія ўсіх яго дзеянняў — захаванне кантролю над усёй сістэмай, а ў якой ужо форме (або ў якасці прэзідэнта, або старшыні Усебеларускага народнага сходу) — ужо іншае пытанне. Але курс менавіта такі: мы Абложаная крэпасць, і мы будзем біцца супраць знешніх ворагаў.

— Ці здольны Лукашэнка пакінуць уладу самастойна? Ці здольны ён не ўдзельнічаць у прэзідэнцкай кампаніі?

— Думаю, можа. Чаго дакладна не адбудзецца, дык ён не перадасць пасаду кіраўніка УНС (па Канстытуцыі хай і не кіраўнік дзяржавы, але чалавек вельмі ўплывовы) камусьці іншаму. Думаю, ён зойме пасаду кіраўніка УНС і адначасова будзе заставацца «прэзідэнтам» да кампаніі 2025 года. А ўжо далей, да наступных «прэзідэнцкіх выбараў», у залежнасці ад цэлага шэрагу фактараў, ад развіцця палітычнай сітуацыі (унутры краіны наўрад ці што зменіцца, перамены могуць адбыцца ў знешняй палітыцы) будзе выбудоўваць далейшую канфігурацыю ўлады. Адносіны з Расіяй, стан яго здароўя — гэтыя фактары будуць адыгрываць вызначальную ролю.

Пакуль разыгрываецца камбінацыя, пры якой можна пасунуцца і ў адзін бок, і ў іншы. Калі б цяпер Лукашэнка аддаў уладу іншаму чалавеку, стала б відавочна, што ён застаецца на сваёй пасадзе. Калі ж ён становіцца кіраўніком УНС, то тады інтрыга захоўваецца. І Лукашэнка будзе яе трымаць да самага апошняга моманту: з аднаго боку, няма канчатковага рашэння, з другога — ён не хоча даваць грамадству надзею на перамены. Лукашэнка не можа дапусціць саму думку, што яго сыход азначае прыход новай эпохі: грамадству не варта даваць надзею, наменклатуры нельга падаваць сігнал, які могуць успрыняць як яго слабасць.

Ельцын атрымаў асабістыя гарантыі ад Пуціна, яго і сям'ю ніхто не пераследаваў, але з палітычным курсам, узятым Ельцыным, было скончана, Расія рухалася ў процілеглым кірунку.

У Казахстане адбыўся плаўны дэмантаж Назарбаева: асабіста яму, відаць, нічога не пагражае, але ў Астане знеслі яго помнік. У Казахстане пазбаўляюцца ад Назарбаева.

Іншая справа — Азербайджан і Туркменістан. Хоць і Аліеў-старэйшы, і Бердымухамедаў-старэйшы сыходзілі па стане здароўя.

Чаму транзіт павінен атрымацца ў Лукашэнкі? Можна рабіць стаўку на запалоханую наменклатуру, але гэта прывідная надзея. Мы не ведаем, як павядзе сябе тая ж Качанава, якая глядзіць Лукашэнку ў рот; як яна сябе павядзе, калі ўбачыць, што Лекта ўжо не той, што Лекта ўжо аслабеў? Як асяроддзе павядзе сябе ў гэтым выпадку, ніхто не ведае. Думаю, і Лукашэнка не мае асаблівай надзеі. Ён мерае па сабе: калі б ён быў на іх месцы, ён напэўна б будаваў планы, як цалкам узяць уладу і ёй распарадзіцца.

Старасць не радасць. Чаму Лукашэнку паказваюць без грыму?

— Лукашэнка будуе сваю будучыню без уліку магчымых «чорных лебедзяў». Такія могуць прыляцець?

— Гэта можа быць рэзкае пагаршэнне эканамічнага становішча. Пакуль што гэтага не адбылося, а Расія пакуль мае магчымасць падтрымліваць беларускі рэжым. Размовы пра тое, што Крэмль збіраецца мяняць Лукашэнку, ідуць ужо 30 гадоў, але, наадварот, ва ўсіх сітуацыях Расія падтрымлівае яго. Я не бачу прычын для крамлёўскай незадаволенасці Лукашэнкам: гэта самы верны хаўруснік, які ёсць у Пуціна.

А якія магчымасці ёсць у Захаду? Няма ніякіх рычагоў уплыву на беларускую сітуацыю. Санкцыі? Санкцыі ўзмоцняць, а Расія іх кампенсуе ў той ці іншай ступені.

Кітай Лукашэнка таксама задавальняе. Чаму Кітай павінен быць зацікаўлены ў змене Лукашэнкі, які з'яўляецца верным правадніком кітайскіх інтарэсаў?

А параноя Сталіна толькі абвастралася, спецслужбы цалкам абслугоўвалі яго інтарэсы, таму яму нічога не пагражала: у Савецкім Саюзе ўсё іншадумства даўно было арыштавана. З Захадам утварыўся пэўны парытэт: у ЗША ядзерную зброю, у СССР ядзерную зброю, Савецкі Саюз выбудоўвае сваю зону ўплыву ва Усходняй Еўропе.

Галоўным ворагам Сталіна на той момант быў стан яго здароўя і яго ўзрост — вось з чым сутыкнуўся Сталін.

Лукашэнка паступова падыходзіць да таго самага сталінскага ўзросту. Сталін памёр не такім старым чалавекам: яму было 73 гады. Пагаршэнне здароўя Сталіна прыпала якраз на ўзрост Лукашэнкі: 70, крыху за 70. Галоўны вораг Лукашэнкі — здароўе, пра стан якога мы нічога не ведаем.

— Гэта значыць, позні Лукашэнка паўтарае шлях позняга Сталіна? Не ў адзіночку, а разам з краінай?

— Калі параўноўваць сённяшняга Пуціна і сённяшняга Лукашэнку, то яны паўтараюць шлях позняга Сталіна. У познесталінскія часы абвастрыліся рэпрэсіі. Сталіну таксама было цяжка: сістэма выбудавана, але каму яе перадаць? Сысці з улады, можа, і варта было, але каму перадасі сваю спадчыну? Перад імі шмат у чым стаяць тыя ж дылемы, якія стаялі перад Сталіным.

Іншае пытанне, што Сталін свае асноўныя праекты (усталяванне ўлады, індустрыялізацыя) рэалізаваў яшчэ да вайны, пасля вайны трэба было аднаўляцца. Але і пасля вайны Сталін распаўсюджваў свой уплыў на Усходнюю Еўропу, з чым можна параўнаць вайну Пуціна ва Украіне. Але рабіць такія вялікія праекты ў сталым узросце ўжо цяжка.

Мы не ведаем, у якім стане і Пуцін, і Лукашэнка. Але з выбудоўваннем новага грамадства яны спазніліся: у іх няма часу.

«Чаму Байдэн — стары, а Лукашэнка — малады?» Як беларусам будуць прадаваць 70-гадовага кіраўніка