Персаналісцкая аўтакратыя Лукашэнкі размываецца да калектыўнай?
Пра трансфармацыі рэжыму і важнасць выбарчых працэсаў для прыхільнікаў Лукашэнкі разважае партал «Наше мнение».
Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
Кіруючы клас паступова стварае нарматыўную і інстытуцыйную аснову для трансфармацыі персаналісцкага рэжыму Лукашэнкі ў бок калектыўнай аўтакратыі з развіццём іншых цэнтраў улады. Беларускаму кіраўніцтву ўдалося наблізіцца да вырашэння палітычнага крызісу, вярнуўшы давер да дзяржаўных інстытутаў да ранейшага (да 2020 года) узроўню. Гэтага ўдалося дасягнуць дзякуючы жорсткім рэпрэсіям супраць апанентаў, сінхранізацыі ідэалагічнага парадку дня з расійскай прапагандай на фоне рэпрэсіўных захадаў супраць спажыўцоў незалежных СМІ (знішчаных унутры краіны ў папярэднім годзе), а таксама заваёвы лаяльнасці бенефіцыяраў дзяржавы пераразмеркаваннем (бюджэтнікаў, работнікаў дзяржсектара, пенсіянераў).
У 2023 годзе палітычнае поле цалкам змянілася, канчаткова аформілася новая партыйная сістэма. Кіруючы клас пакідае ў прававым полі чатыры сістэмныя палітычныя партыі (паводле расійскай мадэлі «кіруемай дэмакратыі»), якія імітуюць ідэалагічны спектр «левых/правых». Пры гэтым ва ўсіх выпадках пераважаюць папулісцкія постсавецкіх наратывы.
Тры з гэтых чатырох партый прайшлі перарэгістрацыю і маюць працяглую гісторыю існавання. Нягледзячы на 15 гадоў сабатажу і крытыкі з боку Лукашэнкі, наменклатурная «Белая Русь» дамаглася статусу партыі з прэтэнзіяй на палітычную ролю «партыі ўлады». Аднак партыйныя функцыянеры імкнуцца не афішаваць свае амбіцыйныя планы, чакаючы трансфармацыі персаналісцкага рэжыму. Астатнія лаялісцкія і апазіцыйныя палітычныя партыі (12 з 15) ляглі пад нож Мінюста ў працэсе аптымізацыі партыйнай прасторы ва ўмовах абноўленай палітычнай канфігурацыі калектыўнага аўтарытарызму.
Глядзіце таксама
Кіруючы клас стварае нарматыўна-прававую аснову існавання рэжыму ў дэпалітызаваным грамадстве, абапіраючыся на сваіх сімпатызантаў, а таксама абсентэізм сярод апанентаў. Новаўвядзенні ў Выбарчы кодэкс прадугледжваюць адмену парога яўкі на выбарах у Палату прадстаўнікоў (у мясцовых саветах мінімальны працэнт удзелу выбаршчыкаў у галасаванні быў адменены яшчэ ў 2010 годзе), дадатковыя перашкоды для незалежных кандыдатаў у дэпутаты, а таксама, а таксама назіранне.
Кіруючы клас абмяжоўвае палітычныя, эканамічныя і дыпламатычныя правы крытыкаў рэжыму Лукашэнкі. Нарматыўна-прававыя навацыі ўводзяць істотныя абмежаванні і фактычна пазбаўляюць эмігрантаў выбарчых правоў. Вартавыя рэжыму ўкараняюць палітызаваную дыскрымінацыю нязгодных па пытаннях аказання дзяржаўных паслуг у сферы грамадскіх адносінаў.
За год кіруючаму класу ўдалося вярнуць сабе дамінаванне ў інфармацыйнай прасторы. Таксама назіраецца рост рэйтынгаў даверу дзяржаўным установам.
У ідэалагічнай вертыкалі павялічваецца апаратная вага ідэолагаў «рускага свету». Пракрамлёўскі ідэалагічны разварот з'яўляецца вынікам паслявыбарчага кадравага дэфіцыту ў ідэалагічнай медыявертыкалі, калі значная колькасць супрацоўнікаў дзяржаўных СМІ сышлі ў адстаўку, а іх месца занялі адыёзныя прапагандысты з прарасійскімі поглядамі. Акрамя таго, у інфармацыйнай прасторы паўстаў пэўны вакуум медыявытворчасці праз знішчэнне і перамяшчэнне незалежных СМІ.
Глядзіце таксама
Вартавыя рэжыму працягваюць дысцыплінаваць і знішчаць тыя нешматлікія рэгіянальныя незалежныя СМІ, якія ўсё яшчэ актыўныя пасля папярэдняй чысткі медыяпрасторы. Рэпрэсіі супраць спажыўцоў прадукцыі незалежных СМІ хоць і кропкавыя, але рэзанансныя, дазваляюць кіруючаму класу ўплываць на паступовае скарачэнне аўдыторыі незалежных выданняў ва ўмовах пераезду. Пакінутых лідараў меркаванняў — блогераў (культурных, спартыўных, краязнаўчых, дзіцячых і г. д.) прапагандысты і сілавікі спрабуюць паставіць пад ідэалагічны кантроль і стварыць перашкоды ў доступе да беларускай аўдыторыі.
Рэжым Лукашэнкі вяртаецца да папулісцкай перадачы льгот ад найменш лаяльных груп (прыватны бізнес і прадпрымальнікі, IT-сектар) бюджэтнікам, работнікам бюджэтнай сферы і іншым бенефіцыярам дзяржразмеркавання (пенсіянерам, шматдзетным сем'ям і інш.). Гэтыя меры ўзмацняюць прыхільнасць традыцыйных прыхільнікаў Лукашэнкі і спрыяюць пашырэнню сацыяльных груп, лаяльных рэжыму. Па выніках 2023 года незалежныя апытанні фіксуюць вяртанне даверу да дзяржінстытутаў і звужэнне падтрымкі дэмакратычных сіл да паказчыкаў, зафіксаваных незалежнымі сацыёлагамі да 2020 года.
Адной з найбуйнейшых груп бенефіцыяраў аўтарытарнай рэакцыі з'яўляюцца сілавікі, якія павялічылі сваю апаратную вагу ў кіраванні ўсіх узроўняў і, адпаведна, сваю долю ў пераразмеркаванні бюджэтнага пірага. Лукашэнка працягвае прызначаць на кіруючыя пасады ў грамадзянскіх ведамствах людзей з праваахоўных органаў.
Дабрабыт насельніцтва і ўзровень спажывання часткова падтрымліваюцца крэдытаваннем, якое, з іншага боку, стымулюе эканамічнае развіццё. Прамыслоўцы ўзмацняюць свой уплыў у размеркаванні сродкаў за кошт павелічэння бюджэтных уліванняў у дзяржсектар на фоне санкцый, палітыкі імпартазамяшчэння і пераарыентацыі экспарту на расійскі рынак.
Палітычныя чысткі і звальненні ў дзяржарганізацыях разам з адміністрацыйнымі мерамі дазволілі пераразмеркаваць пакінутыя сродкі паміж супрацоўнікамі і павысіць зарплаты. Працоўная эміграцыя зніжае напружанасць на рынку працы, што стварае дэфіцыт кадраў у асобных сферах з аднаго боку і нізкі ўзровень беспрацоўя — з другога. Беспрацоўе з'яўляецца адным з найбольш значных паказчыкаў эфектыўнасці работы ўрада для Лукашэнкі, які да гэтага часу памятае рабочы рух часоў позняга СССР, што стаў адной з галоўных прычын, на яго думку, страты ўлады савецкім кіраўніцтвам. У тым жа духу вертыкаль прымае меры па рэалізацыі ініцыятывы першага прэзідэнта па барацьбе з карупцыяй.
Глядзіце таксама
З іншага боку, дзяржава працягвае пераглядаць сацыяльны кантракт са скарачэннем сваіх абавязацельстваў перад насельніцтвам. Рэжым паслядоўна ўразае пенсійныя гарантыі работнікам: павялічвае мінімальны страхавы стаж і па-новаму разлічвае пенсіі (што дазваляе знізіць нагрузку на Пенсійны фонд). Аднак гэтыя меры пакуль не вырашаюць праблему дэфіцыту Пенсійнага фонду.
Прагноз:
- узмацненне антыкарупцыйных чыстак: з аднаго боку, у выніку барацьбы паміж рознымі наменклатурнымі групоўкамі за пераразмеркаванне ўплыву і вагі напярэдадні трансфармацыйных працэсаў; з другога боку — у выніку ўзмацнення папулісцкай рыторыкі Лукашэнкі перад прэзідэнцкімі выбарамі і ў мэтах захавання яго сюзерэнцкай ролі над іншымі галінамі ўлады: прадстаўнічай, судовай і выканаўчай.
- Працяг выкарыстання сілавых мер па дэпалітызацыі праціўнікаў рэжыму Лукашэнкі і павелічэнні абсентэізму сярод прыхільнікаў перамен.
- Пераразмеркаванне льгот прыватнага сектара з павелічэннем экспрапрыяцый з сярэдняга класа (бізнесу, прадпрымальнікаў) на карысць бюджэтнікаў з маштабнымі бюджэтнымі ўліваннямі ў дзяржсектар у рамках імпартазамяшчэння.
- Правядзенне ў 2024 годзе «стэрыльных» выбараў у парламент і мясцовыя Саветы з павелічэннем долі сістэмаўтваральных палітычных партый у прадстаўнічых органах улады.