Святлана Ціханоўская: «Мая сям'я – не толькі мой муж і дзеці, але і дзевяць мільёнаў беларусаў»

Барацьбу за свабоду доўгая і цяжкая, і ніколі не ведаеш, ці будзе вынік. Але не працягваць яе нельга. Беларуская дэмакратычная лідарка Святлана Ціханоўская выступіла ва ўніверсітэце Інсбрука перад больш чым 1000 чалавек. 

На прыкладах з уласнага жыцця Святлана Ціханоўская патлумачыла ў сваёй прамове ў Інсбруцкім універсітэце,  чаму падзеі 2020 года – гэта не толькі гісторыя змагання за свабоду, але і каталізатар аб’яднання беларусаў у адну вялікую сям'ю. 

Чаму ў беларускага рэжыму да гэтага часу ёсць магчымасць прычыняць нашаму народу гэты боль? Чаму мы не змаглі прыбраць Лукашэнку ў 2020 годзе, калі нашая краіна паўстала супраць дыктатара? Святлана Ціханоўская сказала, што менавіта Расія і Пуцін не далі Беларксі стаць свабоднай і еўрапейскай краінай.

Прапануем яе прамову ва ўніверсітэце Інсбрука з невялікімі скарачэннямі.

— Калі б тры гады таму мне сказалі, што я буду прамаўляць такую прамову, я б падумала, што мне гэта сніцца. А можа, што гэта начны кашмар… Жартую. Проста тады я вельмі баялася публічных выступаў.

Калі б мне нехта сказаў, што я сустрэнуся з прэзідэнтам Байдэнам, канцлерам Шольцам, нават рэктарам Альтманам, я б падумала, што гэты чалавек звар'яцеў.

Мая палітычная кар'ера пачалася не па маёй волі. Яна доўжыцца зусім нядоўга, але за яе час я нарэшце зразумела, як размаўляць з людзьмі накшталт прэзідэнта Байдэна. А вось з-за выступаў перад студэнтамі я да гэтага часу моцна нервуюся.

А яшчэ я зразумела, што жыццё непрадказальнае. І ніколі не ведаеш, што яна прыгатавала для цябе. Часам яна ставіць цябе ў такія абставіны, да якіх не могуць падрыхтаваць нават самыя лепшыя ВНУ, такія як Цэнтр менеджменту Інсбрук.

Таму трэба давяраць сваёй інтуіцыі, унутранаму маральнаму компасу і сваім блізкім.

Менавіта сям'я дапамагае перажыць самыя цяжкія моманты жыцця. Менавіта сям'я дапамагае выжыць у буры.

У сваім жыцці я ўсё рабіла з любові да сям'і. Я падтрымлівала свайго мужа ў яго пачынаннях. Калі мой сын нарадзіўся з парушэннем слыху, я кінула працу, каб прысвяціць яму ўвесь свой час. Я гадамі спрабавала яго рэабілітаваць. Я не ведала, ці атрымаецца, –  я проста рабіла тое, што павінна была рабіць.

Цяпер я разумею, што тое самае можна сказаць і пра барацьбу за свабоду: яна таксама доўгая і цяжкая, і ніколі не ведаеш, ці будзе вынік. Але не працягваць яе нельга.

Дзякуючы любові да сям'і я апынулася там, дзе я зараз знаходжуся, – у палітыцы. У 2020 годзе мой муж вырашыўся на смелы крок – стаў папулярным блогерам. Ён ездзіў па краіне і расказваў пра рэальнае жыццё беларусаў. Ён размаўляў са звычайнымі людзьмі аб іх праблемах. Ён адкрыта крытыкаваў дыктатуру. Мне здавалася, што гэта небяспечна. Але я ўсё роўна падтрымлівала свайго мужа. Тое, што было важнае для яго, было важнае і для мяне… Калі яго затрымалі, я вырашыла балаціравацца замест яго. І зрабіла гэта з кахання да мужа.

На маё вялікае здзіўленне, мне дазволілі зарэгістравацца ў якасці кандыдата. Можа быць, Лукашэнка не ўспрыняў мяне ўсур'ёз. Для яго гэта было несур'ёзна. Ён казаў, што наша канстытуцыя «не пад жанчыну» і што жанчына не можа быць прэзідэнтам. І сам у гэта верыў.

Мы ж даказалі, што ён не мае рацыі. Мы за 15 хвілін аб'ядналі свае сілы і вырашылі вылучыць мяне адзіным кандыдатам. Мы паказалі беларусам, што ёсць альтэрнатыва дыктатару. Наш рух за перамены ахапіў краіну, як пажар ахоплівае лес. Тысячы людзей прыходзілі на нашыя мітынгі, нават калі дыктатар спрабаваў сарваць іх.

Мы выступалі за свабоду, за дэмакратыю, за годнасць кожнага чалавека.

І раптам я зразумела, што зараз мая сям'я – гэта не толькі мой муж і дзеці. Тады ёй сталі 9 мільёнаў беларусаў. А ў сем'ях людзі клапоцяцца адзін пра аднаго. Надышоў час неверагоднай салідарнасці і самаарганізацыі. Нашае грамадства было згуртавана як ніколі.

Калі надышоў дзень выбараў 9 жніўня, усе ўбачылі, што дыктатар прайграе. Мы атрымалі відавочную перамогу. Але ён не змірыўся з паразай. Ён загадаў знішчыць бюлетэні і аб'явіў сябе пераможцам. Ён скраў нашыя галасы.

Але беларусы не змірыліся з фальсіфікацыяй выбараў. Сотні тысяч людзей выйшлі на вуліцы. Яны вырашылі абараніць сваю перамогу –  нашу перамогу. Лукашэнка спалохаўся: ён апынуўся на мяжы страты ўлады – а акрамя ўлады яго больш нічога не хвалявала.

Ён развязаў супраць беларусаў такі жорсткі тэрор, якога не было з часоў Сталіна. Сілавікі стралялі ў бяззбройных людзей, многіх арыштоўвалі. У турмах аказаліся больш за 60 000 чалавек. Сілавікі забілі дзясяткі людзей проста на вуліцах або змучылі іх да смерці ў турмах. У турмах людзей катавалі, жанчын гвалтавалі дубінкамі.

Спецслужбы рэжыму адкрыта сказалі мне: альбо я еду з краіны, альбо я ніколі больш не ўбачу сваіх дзяцей. Хаця выбару не было. Мяне прывезлі на мяжу з Літвой, спадзяваючыся, што гэта пакладзе канец пратэстам. Але пратэсты не спыніліся, і супраціў, які пачаўся тады, працягваецца да гэтага часу.

І я працягнула працаваць на карысць беларусаў – прадстаўляць іх інтарэсы, даваць ім голас і падтрымку. Бо яны мне даверыліся, і я не магла іх падвесці. Як я казала, тады мы ўжо былі сям'ёй. Таму кожны арышт і кожнае затрыманне, кожны новы палітвязень – гэта мой асабісты боль. Сёння тысячы людзей знаходзяцца ў закладніках у самых нечалавечых умовах. Сярод іх – мой муж Сяргей, якога я не бачыла ўжо тры з паловай гады. Я не ведаю, ці жывы ён увогуле… На сустрэчы я заўсёды бяру з сабой папку з партрэтам майго мужа Сяргея. У хвіліны роспачы яна нагадвае мне, навошта я ўсё гэта раблю. У мяне няма права спыніцца, пакуль ён і ўсе палітвязні не выйдуць на волю.

Але чаму ж у рэжыму да гэтага часу ёсць магчымасць прычыняць нашаму народу гэты боль? Вы спытаецеся, чаму мы не змаглі прыбраць Лукашэнку ў 2020 годзе, калі нашая краіна паўстала супраць дыктатара? А адказ у тым, што ў нашу рэвалюцыю са сваімі імперскімі амбіцыямі ўмяшалася Расія. Менавіта Расія накіравала на дапамогу Лукашэнку грошы і людзей. Бо Пуцін ужо тады планаваў напасці на Украіну і аднавіць Расійскую імперыю. Ён не мог дазволіць, каб Беларусь стала свабоднай і еўрапейскай.

Разам яны спрабуюць знішчыць нашу нацыянальную ідэнтычнасць. Нават размаўляць на беларускай мове ў Беларусі сталася злачынствам. Усё становіцца расейскім. Пуцін выкарыстоўваў Беларусь для нападу на Украіну, таму што гэта быў самы кароткі шлях да Кіева…

Дарагія сябры, як і мы, Еўропа –  гэта адна сям'я. Мы, беларусы, – забытыя члены сям'і, якія засталіся за дзвярыма. І зараз мы стукаемся, каб увайсці. Беларусь заўсёды была часткай Еўропы. Тут нашае месца. Еўропа доўгі час была маяком надзеі, сімвалам дэмакратыі, свабоды і правоў чалавека. Гісторыя паказала, што дух Еўропы ўстойлівы і хутка апраўляецца ад выпрабаванняў. Еўропа адбудавала сябе пасля дзвюх сусветных войнаў і стварыла інстытуты, якія на працягу дзесяцігоддзяў забяспечвалі мір і росквіт…

Але сёння Еўропа сутыкаецца з выклікамі як знутры, так і звонку. З выклікамі з боку аўтакратычных лідараў, рэжымаў, якія не паважаюць правы чалавека, душаць свабоду, распаўсюджваюць хлусню і дэзынфармацыю. У небяспецы не толькі Беларусь.

У небяспецы Еўропа – сама сутнасць таго, што яна ўяўляе сабой для свету.

Сіла Еўропы заключаецца не толькі ў яе эканамічнай моцы або ваеннай доблесці, але і ў яе маральным аўтарытэце, у яе прыхільнасці да агульначалавечых каштоўнасцяў. Гэты аўтарытэт ставіцца пад сумнеў, калі дэмакратыя аказваецца пад пагрозай на яе межах, а часам і ўнутры яе.

Тое, што адбываецца ў Беларусі, сведчыць аб стане дэмакратыі і свабоды ва ўсім свеце. Калі Еўропа не будзе адстойваць сваю пазіцыю, калі Еўропа не будзе дзейнічаць, дык хто ж будзе дзейнічаць? Пазіцыя Еўропы ў свеце з'яўляецца ключавой у барацьбе за дэмакратыю.

Вашыя ўніверсітэты, вашыя інстытуты, вашыя дэбаты і дыскусіі, ваша актыўная дзейнасць – усё гэта мае вялікае значэнне для фармавання свету, дзе людзі вераць у сілу дыялогу, вераць у сілу дэмакратыі і вераць у годнасць кожнага чалавека.

Асоба важную ролю адыгрывае моладзь. Менавіта вы, студэнты, маладыя лідары сённяшняга і заўтрашняга дня, нясеце агонь пераменаў. Мы шмат разоў у гісторыі бачылі, як моладзь паднімалася на барацьбу з тыранамі, дыктатарамі і прыгнятальнікамі. Пратэсты ў Беларусі былі выкліканыя энергіяй моладзі, той жа энергіяй, якая рухала «арабскай вясной», пратэстамі ў Ганконгу і іншымі шматлікімі рухамі па ўсім свеце. Ваш голас важны. Вашыя дзеянні важныя.

Каб забяспечыць Еўропе месца ў свеце, яна мусіць не толькі быць адзінай і моцнай у эканамічным плане, але і рашуча абараняць і прасоўваць свабоду і дэмакратыю. Еўропа павінна быць маяком, сілай дабра, прыкладам, які могуць прытрымлівацца іншыя краіны…

Барацьба за свабоду ў Беларусі і ва Украіне – гэта напамін, сігнал да дзеяння. Гэта сігнал, што Еўропа і ўвесь свет не могуць успрымаць свабоду і дэмакратыю як нешта само сабой зразумелае. Каб змагацца супраць прыгнёту і тыраніі, мы павінны аб'яднацца – як сям'я.

І памятайце, што нават у самыя змрочныя часы заўсёды ёсць надзея. Народ Беларусі не здаецца, і вы таксама не павінны здавацца. Давайце разам працаваць над тым, каб будучыня была светлай, свабоднай і дэмакратычнай.

Гэта ваш час. Вы – будучыня Еўропы і ўсяго свету. Ваша прыхільнасць дэмакратыі, правам чалавека і вяршэнству закону вызначыць лёс народаў і будучых пакаленняў.

Я ведаю, што вялікая адказнасць можа палохаць. Але кожнае маленькае дзеянне важнае. Важна ўсё, што вы робіце. Я веру, што мы зможам пабудаваць лепшую будучыню. Што дэмакратычная Беларусь стане часткай еўрапейскай сям'і вольных народаў.

Дэсманд Туту казаў, што «надзея дае здольнасць бачыць святло ў апраметнай цемры». Гледзячы на вас сёння, я бачу шмат святла. І я па-сапраўднаму адчуваю надзею.

Дзякуй, што вы неабыякавыя да Беларусі, дарагія сябры. Памятайце, што кожны жэст салідарнасці важны.

Мая мара і мой план – разам пабудаваць новую кватэру для нашай беларускай сям'і. Але гэта будзе ўсяго толькі адна кватэра ў вялікай хаце, якім з'яўляецца Еўропа. І мы ўсе разам за яго адказваем. Вы таксама адказваеце за сваю кватэру. Але толькі разам мы зможам зрабіць дом Еўропы нашым агульным домам.

Вялікі дзякуй. Жыве Беларусь.