Турарбекава: Лукашэнка — аўтар таго жаху, які адбываецца з 2020 года, уключаючы вайну
«Невыпадкова яшчэ гадоў 8-10 таму адзін з маіх бліжэйшых знаёмых сказаў на канферэнцыі: "Будучыня Расійскай Федэрацыі вядомая, і яна называецца — Рэспубліка Беларусь"».
Ілюстрацыйнае фота: meduza.io
«Філін» працягвае абмяркоўваць з экспертамі стратэгію Захаду ў дачыненні да Беларусі: ці былі меры, прынятыя за мінулыя тры гады, эфектыўнымі, ці магчымая нармалізацыя адносінаў у агляднай перспектыве і чаму дыялог афіцыйнага Мінска з Еўрасаюзам і ЗША да гэтага часу не можа быць пачаты?
— Калі ацэньваць стратэгію ЕС і ЗША ў дачыненні да Беларусі за гэтыя тры гады, якой яна была? Альбо, як мяркуе Арцём Шрайбман, яе няма і быць не можа, таму што Беларусь не прыярытэтны для Захаду кірунак?
— З аднаго боку, адказ на пытанне просты: калі кажуць «не стратэгіі», то маецца на ўвазе, што няма нават такога дакумента, ён не прымаўся Еўрасаюзам у дачыненні да Беларусі, — адзначае палітолаг Роза Турарбекава.
— Зрэшты, якое было кансалідаванае меркаванне перад выбарамі 2020 года, я прыкладна сабе ўяўляю. Хутчэй за ўсё, вынікі выбараў маглі быць і не прызнаныя, але ў цэлым ЕС не рыхтаваўся сур'ёзна да таго, што адбудзецца. Хоць некаторыя сігналы, відавочна, яны атрымлівалі напярэдадні выбараў. Мабыць, ніхто з еўрапейскіх палітыкаў і экспертаў не мог уявіць, што пратэсты могуць насіць настолькі маштабны і зацяжны характар.
«Па кантрасце з медыйным полем палітыкі былі даволі інэртнымі»
— Мая асабістая ацэнка падзей жніўня-лістапада 2020 года — гэта не проста маштабныя пратэсты, гэта сацыяльны рух, тое, што раней называлі б рэвалюцыяй. Прынята лічыць, што рэвалюцыі завяршаюцца паспяхова, але гэта няпраўда: гісторыя паказвае, што зыходы бываюць рознымі. Для беларускай гісторыі, я перакананая — гэта першая наша і толькі наша, беларуская рэвалюцыя.
Да падобнага павароту падзей, канстатуе экспертка, ніхто аказаўся гатовы, уключаючы еўрапейскія краіны — таму далейшая іх палітыка ў дачыненні да Беларусі была хутчэй рэактыўнай. Пры гэтым на першым этапе рэагаванне палітолаг ацэньвае як «досыць млявае».
— Толькі пасля таго, як выбары ў ЗША выйграў Джо Байдэн, пазіцыя Еўрапейскага Саюза ў беларускім крызісе стала больш выразнай, і гэта відаць, дарэчы, па санкцыйных пакетах, — кажа Роза Турарбекава. — Пакуль ва ўладзе ў ЗША была адміністрацыя Дональда Трампа, абсалютна індыферэнтная да беларускіх падзей, усе іх выражэнні заклапочанасці, патрабаванні, нават званкі, якія здзяйсняла ў тым ліку Ангела Меркель, — гэта ўсё не сведчыла аб прадуманай палітыцы, тым больш стратэгіі.
І на кантрасце з медыйным полем, дзе шырока асвятляліся беларускія падзеі, палітыкі былі даволі інэртнымі.
Думаю, яны доўга не маглі выпрацаваць пазіцыю, Што рабіць з Лукашэнкам: не прызнаваць — так, а далей? Санкцыі прымаліся са спазненнем і пад пэўным ціскам. І першы год, да лета 2021-га, калі ў Мінску пасадзілі самалёт «Ryanair», не было выразна сфармаванага падыходу.
Выразны курс Еўропы на сектаральныя санкцыі мы ўбачылі пасля скандалу з самалётам і штучна створанага міграцыйнага крызісу. Калі казаць пра ЗША, сітуацыя крыху іншая: Штаты заўсёды адрозніваліся больш жорсткай і кансалідаванай пазіцыяй па такіх пытаннях, не толькі ў дачыненні да Беларусі.
Глядзіце таксама
Чаму такая палітыка не спрацавала? Таму што санкцыі ніколі не працуюць так, як уяўляе сабе большасць людзей, тлумачыць экспертка. Іх мэтай было зусім не звяржэнне рэжыму, як многім хацелася б (і чаго, магчыма, баяўся сам рэжым), але змяненне паводзінаў суб'екта, у нашым выпадку — Лукашэнкі.
Акрамя таго, нагадвае Роза Турарбекава, Еўрасаюз — у цэлым грувасткі кангламерат інстытутаў, рашэнні тут прымаюцца доўга і няпроста. Аператыўна зрэагаваў ЕС толькі аднойчы, у экстраардынарных умовах, калі пачалася вайна ва Украіне, прыняўшы самыя маштабныя за ўсю сваю гісторыю санкцыі.
— Яны ўзялі курс на санкцыі, але Беларусь адступіла на другі план у святле вайны ва Украіне. І ўвесь час знаходзяцца фактары, якія адсоўваюць Беларусь на другі план.
Нават калі быў пік, вулічныя пратэсты — была праблема барацьбы з кавідам, інэрцыі, адміністрацыі Трампа агулам было ўсё роўна. Да таго ж, Трамп адрозніваўся своеасаблівай пазіцыяй у дачыненні да Расіі. Яна, у сваю чаргу, аказвала поўную падтрымку Лукашэнку.
«Беларусь не ў фокусе, але ўвесь час побач з аб'ектам №1»
— Цяпер «беларускае пытанне» зноў дзесьці на перыферыі. На ваш погляд, Беларусь цяпер у міжнародным парадку ўспрымаецца інакш, чым сатэліт РФ і патэнцыйная пагроза рэгіянальнай бяспецы?
— Палітычныя еўрапейскія колы, напэўна, так не ўспрымаюць Беларусь. Дзесьці я прачытала, што яны проста не ведаюць, што з намі рабіць — і ў мяне таксама часам з'яўляецца такая думка.
Думаю, мы не павінны ставіць так пытанне, каб Еўрасаюз ці ЗША прыдумалі стратэгію па Беларусі — каб яна з'явілася, нам самім трэба прапанаваць сваё бачанне і сумесна выпрацаваць яе.
Палітолаг прыводзіць прыклад — стратэгія ЕС у дачыненні да Цэнтральнай Азіі: гэты дакумент з'явіўся ў выніку сумеснай працы з цэнтральнаазіяцкімі экспертамі, лідарамі меркаванняў, дазволіўшы пазбегнуць абвінавачанняў у аб'ектывацыі, няўлічанай мясцовай спецыфіцы і г. д.
Гэты досвед, на думку Розы Турарбекавай, паказальны і выкарыстоўваецца і ў дачыненні ў тым ліку для Беларусі. І замест таго, каб пытацца: «Дзе ж ваша стратэгія, распрацуйце яе, нарэшце», — трэба ініцыяваць сумесны працэс.
— Стратэгічны дыялог паміж дэмакратычнымі сіламі, з аднаго боку і ЗША з другога, калі не памыляюся, будзе працягнуты ў снежні 2023 года. Нешта падобнае, думаю, будзе і з Еўрасаюзам, тым больш, што там ёсць кантактная група па Беларусі.
Пакуль гэта ў першую чаргу кантакты на палітычным узроўні, але калі мы гаворым пра стратэгію, неабходна падключаць не толькі дэмакратычныя сілы, але і беларускую экспертную супольнасць. Калі спрасціць — уявіце, што дзіця патрабуе ад маці прыгатаваць яму абед або адчувае сябе дастаткова дарослым і адказным, каб прыняць удзел у гатаванні гэтага абеду.
Глядзіце таксама
Палітолаг адзначае: у заходніх палітыкаў ёсць рэсурсы, у гэтым сэнсе мяч на іх полі; а ў беларусаў — задача дэаб'ектывацыі і падключэння да сумеснага пошуку далейшых крокаў па нашай краіне.
Так, у фокусе Захаду перш за ўсё Расія, якая з'яўляецца і пагрозай, і аб'ектам санкцыйных абмежаванняў. Але Беларусь увесь час знаходзіцца побач з гэтым аб'ектам №1, і нельга сказаць, што яна зусім не важная.
Да нядаўняга часу няважнай была Арменія — пакуль Нагорны Карабах не адабралі. Няважнай была Малдова — цяпер важная, паколькі яе прынялі ў якасці кандыдата ў члены ЕС. І наша задача — актуалізаваць сваю павестку, рабіць сябе больш бачнымі.
— Тым больш, Беларусь не выпадае з поля зроку. Немагчыма ігнараваць факт, што з тэрыторыі РБ быў здзейснены (і не факт, што не паўторыцца) напад на Украіну. Што ў Беларусі размешчана тактычная ядзерная зброя, што ў краіне да нядаўняга часу знаходзілася ПВК «Вагнер», прызнаная некаторымі краінамі тэрарыстычнай арганізацыяй, што з краіны вымушана бегла велізарная колькасць людзей і што цяпер у Беларусі ідзе, па сутнасці, «ціхая вайна» рэжыму супраць уласнага грамадства.
Думаю, гэтыя характарыстыкі павінны стаць часткай і асновай прыцягнення ўсё большай увагі да Беларусі. Якія для гэтага ёсць інструменты? Больш гаварыць, выступаць і гэтак далей.
«Лукашэнка нічым не лепшы, а то і горшы за Пуціна»
— Але ж гэтыя дзеянні не паўплываюць на сітуацыю ўнутры Беларусі? І рэжым па-ранейшаму будзе займаць пазіцыю: гаварыце што хочаце, усё роўна давядзецца мець справу з намі, а мы не збіраемся нічога мяняць....
— Усё роўна так будзе адбывацца. А на што тут разлічваць? Мы хочам уздзейнічаць на Лукашэнку, каб ён змяніў сваю пазіцыю? Я ў гэта не веру. Рэпрэсіўная палітыка ўнутры краіны працягваецца, і няма аніякіх прыкмет паслаблення або змены павесткі.
Літаральна на днях я пісала пра гэта: ніякі аўтакрат у здаровым розуме не адмовіцца ад сваёй пазіцыі. Тым больш, калі ён уступіў на шлях масавых рэпрэсій — назад дарогі няма. Ён ужо запэцкаў рукі і не будзе раскайвацца ў зробленым.
Згадаем: сталінскія рэпрэсіі былі спыненыя не Сталіным — а толькі пасля яго смерці. І тут будзе тое самае. Усе гэтыя апеляцыі Прэйгермана, маўляў, не цісніце на Лукашэнку, тады ўсё вернецца на кругі свая — прабачце за непарламенцкі выраз, лухта сабачая.
Да 2020 года ў краіне не было маштабных палітычных рэпрэсій, не было прыкмет неасталінізму. Лукашэнка раней да такога не даходзіў, а цяпер дакаціўся, і назад з гэтай ямы дарогі няма. Ды ён і не хоча выбірацца. Усё, чаго ён хоча — сцерці Захад, хоць неяк, хоць чымсьці.
Глядзіце таксама
І для яго вайна ва Украіне, супраць Захаду, як ён лічыць, — гэта добра. Дзякуючы гэтаму ён усё яшчэ ва ўладзе. Чым даўжэй Пуцін ваюе з Захадам, тым больш цэлы Лукашэнка.
Таму ілжывая логіка Прэйгермана — гэта не проста падмена паняццяў, гаворка ідзе пра завэлюмаваную прапаганду. Мала таго, што Лукашэнка не стане мякчэйшым — паслабленне ціску ён успрыме, як слабасць.
Роза Турарбекава катэгарычна не згодная з тымі, хто лічыць беларускага кіраўніка ахвярай, сябрам ці марыянеткай Расіі:
— Ён з'яўляецца аўтарам усяго таго жаху, які адбываецца з 2020 года, уключаючы вайну. І Пуцін у гэтым сэнсе не яго гаспадар, а вучань. Улічваючы досвед, колькі гадоў Пуцін з'яўляецца прэзідэнтам, а колькі Лукашэнка, колькі «выдатных» таталітарных практык Пуцін пераняў — прапагандысты і сілавікі ў прыватных гутарках са мной гэтым выхваляліся яшчэ задоўга да 2020 года.
Зразумела, што бывае складана гэта ўявіць: Лукашэнка з яго адукацыйным бэкграўндам уяўляецца крыху больш сціплым, чым Пуцін. Але ва ўладзе ён даўжэй, досведу аўтарытарных практык у яго больш, і вельмі многае з гэтага досведу было перанята, экспартавана ў Расію... Невыпадкова яшчэ гадоў 8-10 таму адзін з маіх бліжэйшых знаёмых сказаў на канферэнцыі: «Будучыня Расійскай Федэрацыі вядомая, і яна называецца — Рэспубліка Беларусь».
Глядзіце таксама
Што тычыцца «старэйшага брата», якім часта ўяўляецца Крэмль у дачыненні да Мінска — гэта каланіяльны наратыў, падхоплены з заходніх медыя і ад заходніх палітыкаў, падкрэслівае экспертка. Часта лічыцца, што Беларусь не можа быць настаўнікам Расіі, бо яна меншая, а Пуцін — больш страшны дыктатар, чым Лукашэнка.
— Адсюль многія нашы праблемы: мы не можам растлумачыць, пераканаць, што Лукашэнка — нічым не лепшы, а то і горшы і страшнейшы за Пуціна. Ён толькі не пачаў вайну — у свой час прызнаўшыся, што ў яго проста мала рэсурсаў для гэтага.