Умацаванне сувязей Беларусі з Захадам дапаможа аслабіць Расію
Некаторыя заходнія аналітыкі ставяць пад сумнеў эфектыўнасць праеўрапейскага выбару беларускіх дэмакратычных сіл. Але ёсць і аргументы «за» такі шлях.
Нядаўна заяўленая апазіцыяй мэта ўступлення Беларусі ў Еўрапейскі Саюз падвергнулася крытыцы з боку некаторых за тое, што яна разыходзіцца з патрабаваннямі людзей, якія жывуць унутры Беларусі. Але гэтая крытыка памылковая.
У артыкуле на «ОpenDemocracy» калумніст Пол Хэнсберы сцвярджаў, што імкненне дэмакратычнай лідаркі Святланы Ціханоўскай да ўступлення ў ЕС можа аддаліць яе ад беларускай грамадскасці. Хоць Хэнсберы ставіць правільнае пытанне: як забяспечыць адзінства дэмакратычных сіл Беларусі і не страціць сувязь з людзьмі ўнутры Беларусі, — я лічу, што ён памыляецца ў тым, як дасягнуць гэтых мэтаў, піша навуковая супрацоўніца Стакгольмскага цэнтра ўсходнееўрапейскіх даследаванняў Вікторыя Леўкавец.
Па-першае, ён сцвярджае, што імкненні Ціханоўскай у ЕС могуць яшчэ больш раскалоць праціўнікаў Лукашэнкі. Гэты аргумент заснаваны на ілжывай перадумове. Галоўная мэта ўсіх праціўнікаў Аляксандра Лукашэнкі — пазбавіцца Аляксандра Лукашэнкі, правесці свабодныя і справядлівыя выбары і ажыццявіць дэмакратычны пераход у Беларусі.
Геапалітычныя падзеі апошніх некалькіх гадоў ясна паказалі, што адной з галоўных перашкод на шляху рэалізацыі гэтай мэты з'яўляюцца дэструктыўны ўплыў і ўмяшанне Крамля ў справы Беларусі. Крэмль дапамог Лукашэнку ўтрымацца ва ўладзе падчас пратэстаў пасля выбараў 2020 года. Ён працягвае падтрымліваць беларускі рэжым і супрацоўнічаць з ім для дасягнення сваіх мэтаў ва Украіне.
Глядзіце таксама
Каб аслабіць рэжым Лукашэнкі, неабходна звесці да мінімуму ўплыў Расіі ў Беларусі. Праеўрапейскі парадак дня Ціханоўскай мог бы мець вырашальнае значэнне для рэалізацыі гэтай мэты. Больш цесныя сувязі з ЕС могуць дапамагчы аб'яднаць дэмакратычную Беларусь і Украіну ў іх барацьбе з дыктатарскімі рэжымамі, павысіць шанцы на дэмакратычны пераход у Беларусі і дасягнуць агульнай мэты, якую пераследуюць усе прадстаўнікі беларускай апазіцыі. Такім чынам, еўрапейскія памкненні Ціханоўскай валодаюць магутным патэнцыялам не падзяліць, а наадварот — аб'яднаць праціўнікаў Лукашэнкі, у тым ліку і ўнутры Беларусі.
Іншы аргумент, які ўжо згадваўся, заключаецца ў тым, што дэкларацыя ЕС супярэчыць беларускай грамадскай думцы.
Апытанні грамадскай думкі, якія праводзяцца ў кансалідаванай аўтарытарнай краіне — такой, як Беларусь, — асабліва на этапе жорсткіх рэпрэсій, не варта прымаць за чыстую манету.
Грамадзяне Беларусі баяцца адкрыта выказваць сваё сапраўднае меркаванне праз патэнцыйныя наступствы з боку ўладаў, што прыводзіць да самацэнзуры і прадузятых адказах на апытанні. Нават у дэмакратычных краінах апытанне грамадскай думкі павінна ідэальна спалучацца з іншымі метадамі для атрымання дакладных вынікаў даследавання.
Акрамя таго, медыйны ландшафт у Беларусі ўплывае на дакладнасць апытанняў. На дадзены момант доступ да незалежных крыніц навін абмежаваны. Кантраляваныя дзяржавай СМІ дамінуюць у медыяспажыванні ў Беларусі, фармуючы грамадскае ўспрыманне і меркаванні. Прапаганда і дэзінфармацыя шырока распаўсюджаныя, што таксама ўплывае на грамадскае ўспрыманне і, як следства, на вынікі апытанняў.
Нарэшце, апытанні грамадскай думкі «Chatham House» па Беларусі праводзяцца анлайн і маюць абмежаваны доступ да пэўных груп беларускай грамадскасці, што прыводзіць да прадузятасці выбаркі, паколькі некаторыя пункты гледжання недапрадстаўленыя.
Як толькі грамадзяне Беларусі атрымаюць доступ да альтэрнатыўных крыніц інфармацыі і магчымасці падарожнічаць, працаваць і вучыцца ў ЕС, іх геапалітычныя перавагі могуць змяніцца. Адна з мэт Ціханоўскай можа быць сканцэнтравана на распрацоўцы стратэгіі прадастаўлення беларусам дакладнай інфармацыі пра ЕС і Расію, каб яны маглі зрабіць усвядомлены выбар у дачыненні да сваіх геапалітычных пераваг.
Глядзіце таксама
Дэкларацыя ЕС адлюстроўвае не толькі пункт гледжання Ціханоўскай і яе каманды на знешнепалітычную пазіцыю Беларусі. Яна ўзнікла ў выніку экспертных дыскусій з удзелам аналітыкаў, даследчыкаў і прадстаўнікоў грамадзянскай супольнасці і, такім чынам, дэманструе перавагі большай часткі беларускага грамадства.
Хэнсберы таксама сцвярджаў, што геапалітычны нейтралітэт Ціханоўскай у 2020 годзе ставіць пад пагрозу яе цяперашні праеўрапейскі парадак дня. Гэта не так.
Гэта праўда, што выбарчая кампанія беларускай апазіцыі 2020 года і першапачатковая хваля пратэстаў пасля выбараў не насілі геапалітычнага характару. Замест гэтага яны былі сканцэнтраваныя на дэмакратычных пераменах унутры Беларусі. У Ціханоўскай не было аніякага папярэдняга досведу ў палітыцы да 2020 года, і яна ўступіла ў перадвыбарчую гонку толькі таму, што вырашыла падтрымаць свайго мужа Сяргея, які быў затрыманы і не змог удзельнічаць у выбарах. Натуральна, дэмакратычныя ператварэнні ў Беларусі, уключаючы свабодныя і справядлівыя выбары і вызваленне палітвязняў, былі ў цэнтры ўвагі кампаніі Святланы. Гэты акцэнт знайшоў водгук у патрабаваннях беларускага электарату.
Аналагічную мэту пераследавала і першая рэзалюцыя Каардынацыйнай Рады беларускай апазіцыі. Насамрэч у ёй не абмяркоўваўся геапалітычны выбар Беларусі і не згадвалася Расія, як сцвярджае Пол Хэнсберы. Нават калі ў наступных рэзалюцыях утрымліваліся спасылкі на «няпоўную пераарыентацыю ў бок ад Расіі», цалкам апраўдана, што ў самым пачатку яе працы ў якасці лідаркі апазіцыі Ціханоўскай параілі праяўляць больш асцярожны падыход да Крамля.
Значна важней тое, як Ціханоўская і яе каманда адрэагавалі на расійскую агрэсію ва Украіне: яны хутка занялі вельмі цвёрдую антырасійскую пазіцыю. Ціханоўская — не адзіная, хто зрабіла больш жорсткай сваю пазіцыю ў дачыненні да Расіі пасля 2022 года. Большасць краін ЕС, якія раней падтрымлівалі працоўныя адносіны з Крамлём, асудзілі расійскую агрэсію ва Украіне і цалкам разарвалі сувязі з Масквой. Ранейшая пазіцыя Святланы і яе каманды ў дачыненні да Крамля, якая, падобна, была менш крытычнай, не з'яўляецца падставай сумнявацца ў сіле яе цяперашніх праеўрапейскіх памкненняў.
Глядзіце таксама
Нарэшце, таксама цяжка пагадзіцца са сцвярджэннем Хэнсберы наконт таго, што ЕС страціць увагу да Беларусі, калі падтрымае апазіцыю, якая імкнецца да сяброўства.
Падтрымка праеўрапейскіх памкненняў беларускай палітычнай апазіцыі дапамагла б ЕС узмацніць сваю ролю ў навядзенні мастоў паміж тымі, хто знаходзіцца ў выгнанні, і тымі, хто застаўся ў Беларусі.
Больш глыбокае супрацоўніцтва можа дазволіць ЕС і беларускім дэмакратычным сілам распрацаваць эфектыўную стратэгію вызвалення палітычных зняволеных — найважнейшы кампанент падтрымання сувязей з беларусамі ўнутры Беларусі. ЕС павінен быць часткай гэтага працэсу: ён можа аказваць санкцыйны ціск на рэжым Лукашэнкі, а беларускія дэмакратычныя сілы могуць дапамагчы актывізаваць неабходныя рычагі ўплыву ў ЕС праз адвакацыю.
Акрамя таго, падтрымка праеўрапейскага парадку дня дапаможа актывізаваць шэраг падрыхтоўчых крокаў у форме ўсёабдымных рэформ. У заяве апазіцыі ўтрымліваецца заклік да ЕС актывізаваць супрацоўніцтва і ўвесці бязвізавы рэжым для грамадзян Беларусі, а таксама садзейнічаць культурным і адукацыйным абменам, такім як спецыяльныя праграмы для студэнтаў. Цяжка ўявіць, як гэтыя дальнабачныя меры могуць разарваць сувязі з беларускім грамадствам ці могуць быць успрынятыя як шкодныя нават тымі беларусамі, якія цяпер, магчыма, прытрымліваюцца абмежаваных праеўрапейскіх настрояў.
Глядзіце таксама
Падтрыманне сувязі з беларусамі ў Беларусі заўсёды было часткай працы Ціханоўскай, гаворыцца ў штогадовай справаздачы, якой яна падзялілася з беларускай экспертнай супольнасцю. Яе каманда распрацоўвае некалькі мерапрыемстваў па наладжванні сувязей з беларускімі грамадзянамі, некаторыя з якіх, аднак, не могуць быць апублікаваныя з меркаванняў бяспекі. Безумоўна, больш цеснае супрацоўніцтва з ЕС можа дапамагчы заручыцца неабходнай падтрымкай для развіцця новых відаў дзейнасці, што прывядзе да ўзмацнення ролі ЕС у навядзенні мастоў у Беларусі.
У цэлым, умацаванне сувязей з ЕС павялічыць шанцы беларускай апазіцыі аслабіць Расію і, такім чынам, паскорыць працэс дэмакратычных ператварэнняў у Беларусі. Да таго часу, калі ў Беларусі адбудуцца палітычныя змены, дэмакратычныя сілы атрымаюць неабходную падтрымку ЕС і будуць добра падрыхтаваныя да таго, каб узяць на сябе вядучую ролю ў працэсе трансфармацыі ў Беларусі. Падзенне рэжыму Лукашэнкі магло б тады пакінуць Беларусі жыццяздольную альтэрнатыву, якая стала б вялікай перамогай для Беларусі і беларусаў.