Не варта радавацца яркім і прыгожым захадам сонца: прырода гэтай прыгажосці звязана з выбухамі

Жыхары гарадоў звярнулі ўвагу на надзвычай яркія захады сонца. Краявід зачароўвае — самым містычным чынам пераплятаюцца чырвоныя, аранжавыя, малінавыя колеры. Людзі радуюцца, робяць сэлфі… Але прыгажосць гэтая — смяротна-трагічная.

Кіраўнік грамадскай арганізацыі «Зялёны ліст», хімік і біёлаг Уладзіслаў Балынскі распавёў УНІАН пра жудасныя наступствы для навакольнага асяроддзя ад выбуху фосфарных снарадаў і ракет, а таксама патлумачыў, чаму няма падстаў радавацца, калі бачыш надзвычай маляўнічыя захады сонца.

Расія, якая распачала поўнамаштабнае ўварванне ва Украіну, знішчае не толькі людскі рэсурс суседняй дзяржавы, але і яе прыроду. 

Напружаная, працяглая вайна стала не меншым выклікам для ўкраінскай экалогіі, чым тагачасная Чарнобыльская катастрофа.

У інтэрв'ю УНІАН эколаг Уладзіслаў Балынскі патлумачыў, якую шкоду краіна-агрэсар ужо нанесла ўкраінскаму навакольнаму асяроддзю і як нанесеныя «раны» адаб'юцца на экасістэме Украіны дый усёй планеты ў цэлым у доўгатэрміновай перспектыве.  

— За два гады поўнамаштабнай вайны расійская армія запусціла па Украіне тысячы беспілотнікаў, ракет, авіябомб... Што «адчувае» прырода ад гэтых выбухаў і ці адрозніваецца ўздзеянне на навакольнае асяроддзе ад, напрыклад, «Іскандэраў» і авіябомбаў?

— Усе віды боепрыпасаў (акрамя ядзерных і хімічных) не моцна адрозніваюцца па складзе выбуховых рэчываў. Няважна, ці гэта ракета, ці ўдарны беспілотнік, ці авіябомба. Розніца толькі ў далёкасці палёту і сіле выбуху: ад першага залежыць колькасць ракетнага паліва, а ад другога — магутнасць баявой часткі.

У аснове зарада, скажам, ракеты — выбуховае рэчыва, якое складаецца з сотняў злучэнняў і іх сумесяў (у тым ліку і пораху). Як правіла, яго дэтанацыя ажыццяўляецца пад уздзеяннем іншага выбуховага рэчыва — так званага ініцыятара, які характарызуецца падвышанай дэтануючай здольнасцю. Менавіта гэтыя «ініцыятары» ўтрымліваюць грымотную сумесь ртуці, азіду свінцу і іншых таксічных злучэнняў цяжкіх металаў.

Акрамя таго, перхларат амонію выкарыстоўваецца ў вытворчасці цвёрдага ракетнага паліва. Пры яго спальванні ўтвараецца вялікая колькасць шкодных, небяспечных рэчываў — злучэнняў хлору, аксіду азоту, дыяксінаў... Такім чынам, мы атрымліваем “букет” цяжкіх металаў, нітразлучэнняў, хлорарганічных і дыяксінаў. Усе гэтыя таксічныя выкіды надоўга атручваюць прыроду і, вядома ж, чалавека.

—  Як гэтая «хімія» дзейнічае на арганізм чалавека?

—  Найбольш пакутуюць людзі, якія знаходзяцца непасрэдна ў зоне найбольшай канцэнтрацыі шкодных рэчываў — на тэрыторыі баявых сутыкненняў, непадалёк ад лініі фронту, паблізу ачага выбуху. Пры траплянні на скуру гэтыя рэчывы выклікаюць дэрматозы і апёкі. Пры ўдыханні пароў — раздражненне слізістых абалонак, ацёк лёгкіх, галаўны боль.

Можа развіцца хранічнае атручванне — у тканках, органах жывёл і людзей паступова назапашваецца шэраг хлорарганічных рэчываў і соляў цяжкіх металаў. Як гэта адбываецца? Забруджвальныя рэчывы з лініі судакранання або месцаў, якія падвяргаюцца інтэнсіўнай бамбардзіроўцы, рана ці позна трапляюць у вадазборныя басейны вялікіх рэк, адкуль трапляюць у Чорнае мора. У моры гэтыя яды паглынаюцца фітапланктонам (некаторымі водарасцямі) і «перадаюцца» зоапланктону — дробным ракападобным, якімі сілкуюцца многія віды рыб. Рыба, у сваю чаргу, назапашвае ў сабе яд, а затым становіцца ежай для птушак, дэльфінаў або трапляе на стол чалавека.

Найбольшая канцэнтрацыя атрутных рэчываў будзе назірацца паблізу крайняга звяна гэтага харчовага ланцуга — у целах птушак, дэльфінаў або чалавека, які пастаянна ўжывае атручаныя морапрадукты. 

Цяжкія металы або хлорарганічныя злучэнні, якія назапасіліся ў арганізме, выводзяцца доўга і з цяжкасцю. У выніку паступова зніжаецца імунітэт і, адпаведна, якасць жыцця.

— Вядома, што супраць украінскіх узброеных сіл выкарыстоўваецца хімічная зброя, забароненая Жэнеўскай канвенцыяй, у прыватнасці, хлорацэтафенон. Што вядома пра яго ўплыў на экалогію?

— Гэта раздражняльнае рэчыва, яно вельмі таксічнае, атрутнае. Ён уражвае слізістыя абалонкі, выклікае апёкі, на целе з’яўляюцца язвы... Дзеянне на навакольнае асяроддзе залежыць ад канцэнтрацыі і пары года. Аднак ён вельмі няўстойлівы, таму губляе свае таксічныя ўласцівасці за лічаныя гадзіны.

—  Падчас баёў за Аўдзееўку расейцы выкарыстоўвалі, у прыватнасці, фосфарныя снарады, у выніку чаго загарэліся мазутацыстэрны. Кажуць, атрутны смог распаўсюдзіўся на велізарную тэрыторыю...

— Гэта страшная зброя! Часціцы фосфару награваюцца да 1000 градусаў Цэльсія, плошча паражэння вельмі вялікая, выгарае ўсё жывое, нават урадлівы слой глебы з усімі жывымі арганізмамі... Белы фосфар — яд, смяротная доза для чалавека да 150 міліграмаў. Значна забруджваюцца зямля і паветра, выпадаюць кіслотныя дажджы... Злучэнні фосфару, прадукты іх гарэння, трапляючы ў глебу, утвараюць солі, якія ўзмацняюць міграцыю ядаў нават у раён, дзе баявых дзеянняў не вялося.

—  Як увогуле ўплываюць на атмасферу вайсковыя дзеянні ва Украіне — абстрэлы, выбухі, пажары?

—  У прыродзе, як і ў арганізме чалавека, праца кожнага органа залежыць ад здароўя іншага. Гарэнне машын, лясоў і нафтавых радовішчаў, шматлікія выбухі і ветравая эрозія прыводзяць да зніжэння празрыстасці атмасферы і зніжэння здольнасці паверхні адлюстроўваць святло (альбеда). Прыкметы гэтых працэсаў можна назіраць ужо цяпер.

Так, жыхары нават тылавых гарадоў, скажам, Адэсы, звярнулі ўвагу на надзвычай яркія заходы. Краявід зачароўвае — самым містычным чынам пераплятаюцца чырвоныя, аранжавыя, малінавыя колеры. Людзі радуюцца, робяць сэлфі… Але прыгажосць гэтая — дзякуючы выкідам у атмасферу сотняў тысяч тон пылу, часціц глебы, сажы, якія «пераламляюць» сонечныя прамяні, надаючы небу фантастычны выгляд.

—  Гэта значыць, няма чаму радавацца гэтай прыгажосці?

—  Безумоўна. Прырода гэтай прыгажосці на прамую звязана з выбухамі, гарэннем, выкідам вялікай колькасці забруджвальных рэчываў, у тым ліку сажы, і эразійнымі працэсамі. Умоўна кажучы, ён утварае ў атмасферы нейкі чорны пласт, які награваецца, паглынаючы сонечнае святло. У параўнанні з аналагічнымі працэсамі, парніковыя газы — гэта «дзіцячая рэч на газоне». Хаця выкіды СО2 (вуглякіслага газу, які шэраг навукоўцаў лічаць галоўным вінаватым глабальнага пацяплення. — Рэд.) значна павялічваюцца з-за пажараў і іншых фактараў вайны.

—  Па такім жа прынцыпе белая і чорная вопратка рэагуе на летняе сонца: першая адлюстроўвае прамяні і ратуе ад спёкі, а другая яе ўзмацняе?

—  Так яно і ёсць. Больш за тое, сажа, якая падымаецца ў атмасферу, таксама асядае на розных паверхнях — раслінах, дахах дамоў, тратуарах, снезе... І гэта яшчэ не ўсё. Часцінкі пылу і агню могуць пераносіцца ветрам на велізарныя адлегласці, асядаць на палярных «шапках», паскараючы раставанне леднікоў. Што мы атрымліваем? У выніку ваенных дзеянняў значна паскараюцца лакальныя працэсы пацяплення, што адбіваецца на клімаце планеты ў цэлым.

— Ці правільна казаць, што вайна, якую Расійская Федэрацыя пачала супраць Украіны, уплывае і на клімат іншых краін?

— Безумоўна. Бо цяпер «уключыліся» глабальныя механізмы, якія з-за вайны ў дзесяць разоў мацней уздзейнічаюць на прыроду. Гэта складаныя, небяспечныя працэсы, якія павінны быць у полі зроку кліматолагаў усяго цывілізаванага свету. Для разумення — у залежнасці ад напрамку ветру любая тэрыторыя можа быць закранута шкодным, таксічным уздзеяннем — акрамя бліжэйшых суседзяў Украіны, гэта могуць быць Турцыя і скандынаўскія краіны. Таксама часцінкі сажы і пылу, трапляючы ў верхнія слаі атмасферы, разносяцца на тысячы кіламетраў...

—  Ці можна спадзявацца, што прырода адновіцца пасля заканчэння вайны?

— Калі прыбраць першапрычыну — вайну, а разам з ёй выбухі і пажары, то выкіды (сажа і іншае) будуць паступова асядаць, вылівацца ў выглядзе ападкаў. Яны патрапяць у глебу, у вадаёмы, і пачнуць працаваць натуральныя механізмы стабілізацыі — прырода паспрабуе выправіць зробленае чалавекам. Але не ўсё можна вярнуць у даваенны час.

Замінаваныя тэрыторыі, знішчаныя ландшафты, дэградаваныя глебы, праварыны — вялікая праблема. Верагодна, тады зямлю прыйдзецца ачысціць ад буйнога смецця, разраўнаваць і засеяць насеннем раслін. У тым ліку звярнуць увагу на аднаўленне лясоў, полеабарончых насаджэнняў, каб засцерагчы тэрыторыю ад ветравой эрозіі і садзейнічаць аднаўленню ўрадлівых уласцівасцей глебы... Ва ўсялякім разе можна гаварыць аб уладкаванні ворных зямель і прыродныя ландшафты толькі пасля іх ачысткі ад неразарваных мін і снарадаў, аскепкаў. Гэта мільёны гектараў сельгасугоддзяў і каля 40 працэнтаў прыродна-запаведнага фонду Украіны.

Біялагічныя сістэмы, вядома, здольныя да самааднаўлення. Але ёсць умова — гэта адбываецца ў тым выпадку, калі ўздзеянне на сістэму не перавысіла яе аднаўленчыя магчымасці. Магчыма, пасля гэтай вайны «лячыць» украінскую зямлю спатрэбяцца сотні гадоў, і не факт, што яе раны загояцца.

Паводле www.unian.ua