«Мы не заслужылі такую эканамічную сітуацыю»: Выбары ў Турцыі

50% туркаў хочуць новага прэзідэнта, а іншыя 50% — не хочуць. Вынік стане сюрпрызам для ўсіх.

У нядзелю, 14 траўня, у Турцыі пройдуць прэзідэнцкія выбары, якія могуць прывесці да змены ўлады ўпершыню за 20 гадоў. Як кандыдаты ў прэзідэнты агітуюць у Стамбуле і якога зыходу чакаюць грамадзяне, разбіралася расійская РБК.

Твары, плакаты, сцягі

Заліты сонцам Стамбул звыкла шумны і шматлюдны: цэнтр горада поўны турыстаў і гандляроў, зазывалы прапануюць зайсці ў рэстаран або купіць тур па Басфоры. Каты важна ляжаць на сонцы, мясцовыя п'юць гарбату ў ценю.

Варта збочыць з вузкай вулачкі на больш буйную, як тут жа ўпіраешся поглядам альбо ў Рэджэпа Таіпа Эрдагана, альбо ў Кемаля Кылычдараглу — двух галоўных супернікаў за пасаду прэзідэнта Турцыі. Іх партрэты розных памераў развешаныя па ўсім горадзе (Кылычдараглу часцей сустракаецца ў кампаніі сваіх паплечнікаў — мэраў Стамбула і Анкары).

Адны партрэты змяшчаюцца на невялікім транспаранце, іншыя — перакрываюць некалькі паверхаў будынка або цэлыя дамы. Плошча Эмінёню, на якой знаходзіцца Егіпецкі базар і Новая мячэць, упрыгожаная як да карнавалу: з флагштока ў самым цэнтры прамянямі разыходзяцца ніткі з рознакаляровымі сцяжкамі, якія нагадваюць колеры партыі Эрдагана. Прыгледзеўшыся, на іх можна ўбачыць і яе сімволіку. Сцягі апазіцыі знаходзяцца бліжэй да порта праз дарогу.

На самой плошчы размясціліся невялікія фургончыкі ад кіруючай Партыі справядлівасці і развіцця і дзвюх апазіцыйных, якія ўваходзяць у Народны альянс: Рэспубліканскай народнай партыі (РНП) Кылычдараглу і другі па велічыні ў кааліцыі добрай партыі Мерал Акшэнер. Усе фургончыкі практычна пустуюць: памочнікі партый сядзяць на пластмасавых крэслах побач з імі і сумна глядзяць на турыстаў, якія праходзяць міма.

Палітычнае жыццё кіпіць за межамі цэнтра: у той час, як Кылычдараглу з'ехаў у Анкару дзеля наведвання маўзалея Мустафы Кемаля Атацюрка — заснавальніка не толькі Турэцкай рэспублікі, але і РНП — і апошняга мітынгу прыхільнікаў у сталіцы, Эрдаган калясіць па Стамбуле на белым аўтобусе і часам раздае назапашаныя ў ім дзіцячыя цацкі выбаршчыкам. Дах аўтобуса заняты снайперамі.

Дзеючы прэзідэнт Турцыі апошнія дні адзін за адным праводзіць мітынгі ў розных раёнах Стамбула. Фінальны — на плошчы Кызылай у раёне Касымпаша, дзе ён вырас.

Ужо ў 18:00 суботы агітацыя спынілася, апошнія людзі сышлі з мітынгу, а ў Стамбуле пачалі здымаць плакаты. Толькі аўтавакзал Эсенлер па-ранейшаму поўны. Тысячы жыхароў Стамбула пакідаюць горад на дзень, каб прагаласаваць на выбарах па месцы жыхарства. Ужо да панядзелка ім давядзецца вярнуцца назад.

Жадаючых здзейсніць аднадзённую паездку шмат: аўтобусным аператарам прыйшлося запусціць дадатковыя рэйсы.

Выбары ў Турцыі: агонія Султана?

«Напэўна, так сябе адчуваюць у Афрыцы»

«50% туркаў хочуць новага прэзідэнта, а іншыя 50% — не хочуць. Вынік стане сюрпрызам для ўсіх, асабліва для нас. Мы хочам сваёй краіне толькі лепшага, мы не заслужылі такую эканамічную сітуацыю, мы хочам больш камфортнага жыцця. Я не магу сказаць, што мы прыйшлі да гэтага з-за нашага прэзідэнта, аднак так ці інакш, але гэта адбылося. Цяпер трэба думаць, як гэта вырашаць, нам патрэбныя змены», — кажа гандляр шаўковымі хусткамі з Анатолі Амар.

Мы сядзім у яго крамцы на Гранд-базары і п'ем гарбату. Ён устае і ідзе да адной з паліц, дастае хустку і раскладвае яе на прылаўку. «Цяпер такая каштуе 300 лір, а яшчэ два гады таму я прадаваў бы яе за 100 — і атрымаў бы больш прыбытку, чым цяпер. Цэны на тавары хутка растуць, закупачныя цэны таксама, нам даводзіцца ўціскацца, каб у нас працягвалі нешта купляць. Арэнда памяшканняў на Гранд-базары заўсёды была дарагой, яе павышэнне — не самае страшнае, важней цэны на прадукты», — працягвае ён.

Амар кажа, што ўзмацненне інфляцыі (у 2022 годзе, паводле афіцыйных звестак, яна перавышала 80%) і падзенне курсу ліры супала з пандэміяй, таму эканамічны крызіс адчуваецца востра. Пры гэтым, працягвае ён, падтрымка Эрдагана ўсё яшчэ моцная.

Як Турцыя дапамагае Беларусі абысці санкцыі? Што знайшлі ў сакрэтных дакументаў Пентагону?

Убачыць яе можна, пабываўшы на адным з мітынгаў з яго ўдзелам. Так, напярэдадні ў раёне Бахчэліэўлер цяжка было зразумець, дзе знаходзіцца больш людзей: на самым месцы правядзення мітынгу ці ж уздоўж дарогі, па якой на мерапрыемства павінен быў прыехаць Эрдаган.

Тысячы турак стаялі за агароджамі і больш за гадзіну чакалі, калі перад імі праедзе белы аўтобус прэзідэнта. Жанчыны бралі з сабой дзяцей і чорна-белыя партрэты Эрдагана, мужчыны неслі сцягі Турцыі і ПСР. Як толькі паказаўся пачатак калоны з аўтамабіляў, людзі, што стаялі ў першых шэрагах, прытуліліся да агароджаў, а супрацоўнікі паліцыі разышліся па тэрыторыі. Натоўп, калі ўбачыў аўтобус, пачаў выкрыкваць лозунгі, вітаючы свайго лідара. Эрдаган стаяў побач з кіроўцам і махаў усім праз лабавое шкло.

«Не забывайце, што Бахчэліэўлер — гэта раён, у якім заўсёды падтрымлівалі Эрдагана. Я сам жыву недалёка ад яго і думаю, што адсоткаў 60 мясцовых хацелі б яго перавыбрання. Не проста ж так ён абраў гэтае месца. Вось калі б ён прыехаў у раён, дзе больш любяць Кылычдараглу, то карціна была б іншая. Горад падзелены паміж імі двума», — тлумачыць Амар.

Калі Эрдаган выйграе, то яго палітыка працягнецца, кажа Мустафа, які гандлюе дыванамі ручной працы на суседнім шэрагу Гранд-базару.

«Вядома, усе перажываюць сусветны крызіс, але на нас ён адбіваецца мацней. Калі мы гаворым пра абмен валюты, то, калі мяняеце долары ці еўра, вы атрымліваеце шмат грошай, а змяняючы ліры на іх — зусім наадварот. Раней адзін долар каштаваў дзве ліры, а цяпер чатыры. Так сябе, напэўна, адчуваюць у Афрыцы», — працягвае ён.

«Мы вырабляем дываны, але амаль не атрымліваем даходу. У вас ёсць грошы іх купіць, у нас — не. Інфляцыя — вялікая праблема. У супермаркетах усё стала на 300% даражэй. Зрэшты, як і машыны. Раней людзі інвеставалі ў нерухомасць, цяпер у аўтамабілі — ты плаціш 300 тысяч лір, а ў наступным месяцы твая машына каштуе ўжо 400 тысяч», — адзначае Мустафа.

Віной таму не толькі палітыка, але і збожжавы крызіс, лічыць ён. Сельскагаспадарчы сектар турэцкай эканомікі таксама моцна асеў, а з-за ваенных дзеянняў паміж Расіяй і Украінай, якія з'яўляюцца аднымі з галоўных пастаўшчыкоў збожжавых, іх кошт рэзка вырасла, працягнуў Мустафа.

«У моладзі зусім няма грошай і няма надзеі, эканамічная сітуацыя вельмі дрэнная. Складана сказаць, чым скончацца выбары, але хто б ні прыйшоў да ўлады, яму трэба будзе гэта вырашаць», — сказаў на заканчэнне ён.

Мурат, сірыец, які перабраўся ў Турцыю дзевяць гадоў таму, кажа, што не мае права галасаваць на выбарах, але яны для яго вельмі важныя. Пытанне бежанцаў з яго роднай краіны разам з эканамічнымі праблемамі — адно з самых вострых. Яму, кажа ён, хацелася б, каб усё засталося як ёсць. Пры Эрдагане да яго суродзічаў будуць ставіцца лепш, чым пры Кылычдараглу, лічыць ён.

Мурат нагадвае, што апазіцыянер абяцаў выслаць з Турцыі сірыйскіх уцекачоў цягам некалькіх гадоў. «Я не хачу казаць пра палітыку і не маю права, я проста хачу працягваць жыць, як жыву, мяне ўсё задавальняе», — сказаў на заканчэнне ён.

Пераклад «НЧ»