«Драйвер» эканомікі даўно пара абнавіць. Што адбываецца ў беларускім IT-сектары?
«Беларускія айцішнікі» — калісьці гэты выраз сам па сабе гучаў як брэнд. Цяпер гэта хутчэй мем: сфера перажывае не самыя лепшыя свае часы.
Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
Свежыя звесткі Белстата нарэшце прынеслі трохі абнадзейлівыя навіны: колькасць новых супрацоўнікаў у ІТ-сферы Беларусі летам перавысіла колькасць звольненых. А ўклад сектара ў эканоміку стабілізаваўся на ўзроўні 5%. Аднак сітуацыя застаецца далёкай ад ідэалу, піша Алесь Гудзія на «Позірку».
Улады паставілі задачу стабілізаваць ІТ-сектар, развярнуць яго да росту, але, падобна, ва ўпор не бачаць стратэгічных праблем.
Як ІТ-сфера стала гонарам краіны
Доўгі час улады Беларусі заклікалі ганарыцца індустрыяльнымі гігантамі, якія дасталіся ў спадчыну ад Савецкага Саюза. МАЗ, МТЗ, «БелАЗ» — гэтыя і іншыя прадпрыемствы традыцыйнага тыпу прэзентаваліся як вітрына эканамічнай мадэлі краіны.
Але свет мяняецца, прычым напрамак развіцця глабальнай эканомікі не залежыць ад амбіцый і поглядаў кансерватыўных беларускіх уладаў. Па меры росту інфармацыйнага грамадства аказалася, што ІТ-кампаніі ў Беларусі сталі тым, чым сапраўды можна ганарыцца.
Глядзіце таксама
Але ад поспехаў гэтага сектара, як аказалася, закружылася галава не ў бізнесу, а ва ўладаў, якім здалося, што менавіта яны адыгралі ключавую ролю ў развіцці новай галіны. Хоць у свой час разумныя людзі проста паднеслі ім на сподачку праекты сапраўды прагрэсіўных рашэнняў.
Палітыка ўдарыла па перадавым сектары
Расколіны ў ІТ-сектары пачалі з'яўляцца ў 2020 годзе, калі палітычны крызіс і пратэсты супраць дзеянняў улады прывялі да ўцечкі мазгоў і эміграцыі спецыялістаў. Аднак найбольш адчувальны ўдар па ІТ-індустрыі Беларусі прыйшоўся на 2022 год, калі заходнія санкцыі, накладзеныя ў адказ на расійска-ўкраінскую вайну, істотна ўскладнілі міжнародныя разлікі і наклалі абмежаванні на банкаўскі сектар.
Да 2023 года стала відавочна, што дрэнны бізнэс-клімат аказвае разбуральнае ўздзеянне на ІТ-сферу. Замежныя кампаніі працягнулі пакідаць Беларусь, што прывяло да далейшага падзення даходаў мясцовых ІТ-кампаній і зніжэння іх унёску ў фармаванне ВУП краіны.
Самае сур'ёзнае наступства заключалася ў тым, што беларускія ІТ-спецыялісты, якія з'яўляліся гонарам нацыі, масава эмігравалі, ствараючы дэфіцыт высокакваліфікаваных кадраў. Гэта ператварыла беларускіх праграмістаў у звыклы элемент рынку працы суседніх краін.
Улады пайшлі бюракратычным шляхам
Прызнанне крызісу і неабходнасці ратаваць ІТ-індустрыю прыйшлі не адразу. Улады толькі ў 2024 годзе заявілі пра намер аднавіць паказчыкі 2022 года, якія самі па сабе былі далёка не самымі пазітыўнымі для галіны. Аднак ва ўрадзе, верагодна, разумелі, што іх магчымасці абмежаваныя, і не сталі ставіць перад сабой загадзя нерэалістычныя мэты.
Глядзіце таксама
Разам з тым, для выхаду беларускай ІТ-сферы з крызісу прапанавалі ўсяго толькі бюракратычнае рашэнне праблемы праходжання міжнародных плацяжоў. У «Парку высокіх тэхналогій» (ПВТ) увялі дадатковае кіраўніцкае звяно, якое, верагодна, павінна было стварыць канал для валютных плацяжоў, робячы яго даступным як для саміх кампаній, так і для кантролю з боку дзяржавы.
Такое новаўвядзенне хоць і вырашае часткова праблему плацяжоў, але адначасова дадае яшчэ адзін узровень кантролю, што відавочна не спрыяе стварэнню спрыяльнага бізнэс-клімату.
Чыноўнікі затуманьваюць статыстыку
Нягледзячы на прынятыя меры, статыстыка ІТ-сектара застаецца супярэчлівай. Хоць унёсак галіны ў ВУП стабілізаваўся на ўзроўні 5%, а колькасць звальненняў упершыню за доўгі час аказалася ніжэй за колькасць новых супрацоўнікаў, гаварыць пра значнае паляпшэнне рана.
Важна адзначыць, што падзенне даходаў кампаній і іх рэнтабельнасці было занадта значным, каб спадзявацца на рост без вяртання буйных гульцоў на рынак. А гэта, у сваю чаргу, вельмі праблематычна ў цяперашняй палітычнай і эканамічнай сітуацыі.
Глядзіце таксама
Паказальна, што ўлады працягваюць хаваць дэталёвыя звесткі пра занятасць у ІТ-сектары, уключаючы яго ў больш шырокую сферу «Інфармацыя і сувязь». Гэта перашкаджае рэальна ацаніць глыбіню праблемы і стварае ілюзію паляпшэння.
Калі б сітуацыя з кадрамі сапраўды палепшылася, чыноўнікі, верагодна, не хавалі б гэтую статыстыку. Больш дакладныя даныя патрэбныя не толькі дзяржаве, але і бізнэсу, каб правільна планаваць развіццё.
Вабіць перспектыва асвойваць бюджэты
Зусім махнуць рукой на незразумелую для многіх галіну чыноўнікі таксама не хочуць. Наяўнасць ІТ-сферы дае ім магчымасць асвойваць бюджэтныя сродкі.
Паводле прыкладу Расіі ўлады Беларусі спрабуюць стварыць элементы суверэннага Інтэрнету, уключаючы распрацоўку ўласнай аперацыйнай сістэмы і месенджара.
Аднак вынікі гэтых намаганняў пакуль не ўражваюць. Так, напрыклад, у якасці аналага ютуба нядаўна прапанаваны сайт, на якім выкладваецца толькі прапагандысцкі дзяржаўны кантэнт. І беларускі месенджар або аперацыйная сістэма наўрад ці будуць больш паспяховымі прыкладамі.
Абраны ўладамі шлях развіцця ІТ-сферы відавочна вядзе да яе адзяржаўлення і зніжэння эфектыўнасці. Падобны сцэнар ужо рэалізуецца ў Расіі, дзе кампанія «Яндэкс» была вымушана падзяліць свае актывы на інавацыйную частку, якая працуе на сусветным рынку, і ўнутраную, што абслугоўвае дзяржаўныя задачы.
Глядзіце таксама
Акрамя таго, у Расіі ўлады прапануюць ІТ-спецыялістам ільготную іпатэку, якая закліканая ўтрымліваць кадры ў краіне. Аднак такая мера адначасова стварае залежнасць ад бягучага працадаўцы, паколькі працяг працы ў кампаніі з'яўляецца умовай захавання льгот і броні ад магчымай мабілізацыі. Гэта, па сутнасці, стварае для праграмістаў «залатую клетку», пазбаўляючы іх магчымасці працаваць на сусветны рынак і свабодна выязджаць за мяжу.
Распаўсюджваць такі досвед на Беларусь не стануць. Яе ўнутраны рынак занадта малы, каб забяспечыць аналагічны попыт на ІТ-распрацоўкі. Акрамя таго, ва ўладаў банальна няма рэсурсаў для стварэння падобнай праграмы льготнай іпатэкі.
Таму меры ўладаў, хутчэй за ўсё, будуць накіраваныя на рост даходаў ІТ-кампаній і, адпаведна, падатковых паступленняў у бюджэт — з захаваннем кантролю над патокамі плацяжоў.
Насельніцтву раскажуць пра «самы сучасны трафік»
Верагодней за ўсё, пад выглядам аднаўлення ІТ-сектара насельніцтву будуць падаваць скажоныя даныя пра стан рынку працы і стабільнасці галіны, якая на самой справе замацавалася на нізкім узроўні.
Глядзіце таксама
Падтрымка ІТ-сферы будзе зыходзіць альбо ад дзяржаўных заказаў, альбо ад расійскага рынку. У якасці дасягненняў улады, хутчэй за ўсё, будуць дэманстраваць натуральныя працэсы паляпшэння лічбавай інфраструктуры: паскарэнне Інтэрнету, абнаўленне абсталявання. Дасягненні ІТ-сферы ў гэтым выпадку будуць характарызавацца ў стылі былога намесніка прэм'ера Анатоля Калініна, чыя фраза пра «самы сучасны трафік» стала ў свой час мемам.
Мяркуючы па ўсім, чыноўнікі паступова прыходзяць да цікавых для сябе высноў. Яны ўжо зразумелі, што ІТ-сфера здольная прыносіць значныя валютныя паступленні і стаць драйверам эканомікі краіны. Аднак ключавы момант — неабходнасць інтэгравацца ў сусветны рынак — па-ранейшаму выслізгвае ад іх разумення.
Калісьці, на этапе стварэння ПВТ, былі людзі, якія маглі данесці гэтую простую, але важную ідэю да кіраўніцтва. Але цяпер, падобна, альбо такіх спецыялістаў не засталося ў краіне, альбо яны ўжо не бачаць сэнсу ў спробах дагрукацца да ўладных кабінетаў.