Інфармацыйная вайна небяспечней за фізічную. Як уплывае расійская прапаганда на беларусаў?
Беларусы аказаліся пад перакрыжаваным агнём прапагандыстаў Лукашэнкі і Пуціна. Але, у адрозненне, ад расійцаў, крамлёўскія наратывы мы ўспрымаем менш. Чаму так адбываецца і як увогуле працуе прапаганда?
Беларусы менш паддаюцца ўплыву расійскай прапаганды, чым жыхары РФ. Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
На беларусаў зараз працуе не толькі беларуская, але і расійская прапаганда — і яшчэ невядома, якая ўплывае больш. Ці вядома? Пра гэта «MediaIQ» размаўляла з палітолагам Вольгай Харламавай.
— Сёння, калі вайна ва Украіне ідзе ўжо год, мы разумеем, на што працавала расійская прапаганда апошнія дзесяць гадоў ці нават больш...
— Так, я б казала, што не дзесяць гадоў, а больш. Умоўна кажучы, з 2014 года мы пачалі адсочваць, як працуе расійская прапаганда. Неяк да 2014 года тэмы расійскіх інфармацыйных войнаў і аперацый былі значна менш актуальныя. Хаця дастаткова ўзгадаць вайну ў Грузіі: калі мы сёння глядзім тыя навіны, тую інфармацыю, якую падавала расійская прапаганда, мы цудоўна бачым, што яна не ўзнікла ў 2014-м, а была ўжо ў 2008-м, прычым у дастаткова эфектыўным выглядзе.
І зразумела, што Крэмль рыхтаваўся не толькі да звычайнай, фізічнай вайны — ён рыхтаваўся яшчэ і да інфармацыйнай вайны, рыхтаваўся тэхнічна, метадалагічна, рыхтаваў сваю аўдыторыю, на якую будзе працаваць як унутры краіны, так і знешне.
— Вы кажаце пра эфектыўнасць гэтай прапаганды. А ці можна тое, што не атрымаўся бліцкрыг ва Украіне, лічыць правалам прапаганды ў тым ліку?
— Можна. Перш за ўсё, таму што гэта не 2014 год, калі расійскія інфармацыйныя аперацыі, як і расійскі ўдзел у сітуацыі на Данбасе быў нечаканым. У 2021-2022 годзе ад Расіі чакаліся інфармацыйныя аперацыі.
— У якіх наратывах фармулюецца прапаганда нападу?
— Самая галоўная методыка такой прапаганды — расчалавечванне ворага, таго, хто знаходзіцца па іншы бок ад расійскай прапаганды. Мы бачым, што ствараюцца не проста аналогіі, не проста міфы — ствараюцца вельмі ўстойлівыя пары: «украінец — фашыст», «Зяленскі — наркаман». Наша псіхіка своеасаблівым чынам успрымае такое ўздзеянне. Чалавек лянівы, нам часцей за ўсё не хочацца лішні раз думаць, таму што мысленне — гэта энергетычныя затраты. Што робіць наш мозг? Ён з дапамогай прапаганды стварае пэўныя міфы. Калі чалавек сутыкаецца з часткай міфа, ён пад гэтую частку аўтаматычна падганяе іншы канструкт, і ў яго атрымліваецца поўны наратыў, які дапамагае не згубіцца ў рэчаіснасці і робіць прапаганду эфектыўнай.
— Калі казаць пра нашу краіну, як паводзіць сябе расійская прапаганда на беларускім напрамку? Якая Беларусь — калі глядзець на яе вачыма расійскага прапагандыста?
— А якая Беларусь? Няма ніякай Беларусі! Гэта яшчэ адзін наратыў: ёсць «брацкія народы», адзін народ. Таму расійскі атрымальнік інфармацыі не бачыць Беларусі, гэта «Северо-Западный край», «Белоруссія», «братья меньшие». Гэта частка Расіі, і аднаўленне гістарычнай справядлівасці — вярнуць гэтыя землі да вялікай Расіі. «Крым наш», якія пытанні?!
Можна гаварыць яшчэ і пра тое, што, калі з вуснаў асобных дзеячаў гучаць фразы кшталту «беларусы — гэта рускія са знакам якасці», мы самі дапамагаем расійскай прапагандзе быць эфектыўнай на беларускім рынку. На жаль, вельмі часта атрымліваецца так.
— Ці працуе расійская прапаганда на беларускую аўдыторыю? Як нашы людзі гэта ўспрымаюць?
— Як працуе прапаганда? Мы фармуем любы тэзіс, які можа быць абсалютна нерэальным. Першы раз атрымальніку інфармацыі ён падаецца нонсэнсам, ён яго дратуе, а праз дзесяць разоў выпрацоўваецца звычка, праз тысячу разоў з’яўляецца ўспрыманне «а можа, так і трэба».
Таму ўсё залежыць ад таго, наколькі часта паўтараецца наратыў, гэта першае. А другое — з якой колькасці крыніц гэты тэзіс або наратыў чуе атрымальнік інфармацыі. Бо нам падаецца, што калі інфармацыя гучыць з 3-4-5 сродкаў масавай інфармацыі, то гэта ісціна. І для большасці не зразумела, што гэтыя крыніцы інфармацыі належаць адной і той жа зацікаўленай асобе. Так ствараецца своеасаблівая «інфармацыйная бурбалка», у якой крыніцы інфармацыі дэманструюць толькі тое, што патрэбна.
Чаму на беларусаў расійскія тэзісы працуюць горш? Таму што, у адрозненне ад расійцаў, у беларусаў усё-ткі была і ёсць магчымасць выязджаць за мяжу. І вядомы тэзіс расійскай прапаганды, што Еўропа замярзае, галадае, не спрацоўвае, таму што беларус толькі вось вярнуўся з Польшчы або Літвы, дзе бачыў іншую рэальнасць на свае вочы. Гэта той уласны досвед, які дазваляе мінімізаваць уплыў прапаганды.
Акрамя таго, гэта яшчэ і пра крыніцы інфармацыі. Беларусы прызвычаіліся, што ёсць тыя крыніцы інфармацыі, якімі яны карысталіся 10-15 гадоў таму. Сёння яны значна цяжэй дасяжныя, але беларусы дастаткова лёгка карыстаюцца тэхнічнымі сродкамі, і праз інтэрнэт, VPN, можна атрымаць тую інфармацыю, якая будзе супярэчыць афіцыйнай, — і гэта крыніца, якой мы масава прызвычаіліся давяраць. Адпаведна, ёсць дастаткова вялікая верагоднасць, што яна будзе ўраўнаважваць той вал інфармацыі, якая падаецца праз расійскія сродкі.