Як сілавікі павінны суправаджаць палітвязняў? Размова з экс-канваірам

У Баранавічах пачаўся суд над 17 палітвязнямі, якіх абвінавачваюць па «народным» артыкуле 342 КК. Увагу праваабаронцаў прыцягнуў спосаб, якім людзей канваіравалі ў залу паседжанняў. На відэа, апублікаваным прапагандыстамі, яны ідуць сагнуўшыся, са скаванымі за спінай рукамі. Хто прымае рашэнне такім чынам этапаваць зняволеных, як абіраецца той ці іншы спосаб і што пра гэта кажа закон? 

На гэтыя і іншыя пытанні «Люстэрку» адказаў прадстаўнік BELPOL Уладзімір Жыгар, які сам некаторы час працаваў у канвоі.

«Паступае каманда "не драбязніцца" — так яны сябе і паводзяць»

Уладзімір Жыгар адпрацаваў у ізалятары часовага ўтрымання ў Мазыры з 2016 па 2018 год і першыя некалькі тыдняў быў непасрэдна ў канвоі. Пасля гэтага яго перавялі на пасаду дзяжурнага.

Разважаючы аб тым, як вялі людзей на суд у Баранавічах, экс-сілавік упэўнены: усё гэта хутчэй паказальнае жаданне прычыніць нязручнасць і запалохаць, чым прытрымліванне нормаў.

Або калі ёсць інфармацыя, што чалавек можа здзейсніць суіцыд альбо ўяўляе небяспеку для навакольных. Але ў падобнай сітуацыі, адзначае экс-сілавік, зняволенага, як правіла, суправаджаюць тры супрацоўнікі, а не адзін.

— Такі спосаб канваіравання прычыняе вялікія нязручнасці, — распавядае Уладзімір. — Ствараюцца ўмовы максімальнага дыскамфорту, таму што ў такой позе вельмі цяжка, напрыклад, выходзіць з машыны. Тым больш што па правілах чалавек выходзіць з канвойнай машыны тварам унутр. І вядома, перасоўвацца ў такой позе дастаткова балюча.

Паколькі суд праходзіў бы па «палітычных» матывах, рашэнне аб такім абыходжанні са зняволенымі, хутчэй за ўсё, прымалася не самімі канваірамі, а прыйшло зверху, лічыць суразмоўца. Усё гэта — сфера дзейнасці ўпраўлення нагляднай выканаўчай дзейнасці (УНІД) Міністэрства ўнутраных спраў, якое ў тым ліку каардынуе працу канвою, ізалятараў часовага ўтрымання і спецізалятараў.

— Паколькі ўсё гэта было ў Баранавічах, загад цалкам можа паступаць з УНІД УУС, якія атрымалі гэты загад ад УНІД МУС, — упэўнены Уладзімір Жыгар. — Што тычыцца палітычных, тут няма ніякіх правілаў, і супрацоўнікі часта самі не ведаюць, як сябе паводзіць. Ім паступае каманда, дапусцім, з гэтымі не драбязніцца, таму што будуць відэакамеры або правяраючы з УНІДа, які будзе глядзець за ўсім, што адбываецца. Вось так яны сябе і паводзяць. Тым больш там былі прапагандысты, і атрымліваецца такі жахлівы характар таго, што адбываецца.

Па-за кантэкстам палітычных рэпрэсій, адзначае экс-сілавік, падыход да канваіравання зняволенага грунтуецца на цяжкасці злачынства. Супрацоўнік канвойнай службы ведае, якую правіну здзейсніў чалавек, па якім артыкуле яго будуць судзіць. І самастойна вырашае, якія меры неабходна прымаць у тым ці іншым выпадку.

«Супрацоўнікі канвойнай службы ведаюць усе даты судоў»

Уладзімір Жыгар удакладняе, што ў рабоце канвойнай службы ёсць некалькі разнавіднасцяў. Так, канвой у ІЧУ адносіцца да міліцыі грамадскай бяспекі. У іх абавязкі ўваходзіць дастаўляць людзей у суд і назад па адміністрацыйных справах, забяспечыўшы бяспеку і ахову, перавозіць зняволеных у тэрміновым парадку з аднаго ізалятара ў іншы, а таксама сустракаць і адпраўляць на этапы.

Дастаўкай з СІЗА ў суд па крымінальных справах і этапаваннем у калонію займаецца канвойная служба дэпартамента выканання пакаранняў МУС (ДВП). Але калі ў вялікіх гарадах у ІЧУ знаходзяцца толькі асуджаныя па адміністрацыйных справах, то ў маленькіх усё інакш. І сам Уладзімір меў справу ў тым ліку з тымі, каго судзілі па “крыміналках”.

— Атрымлівалася так, што з 17 камер, напрыклад, толькі тры-чатыры — для адміністрацыйна затрыманых. Усе астатнія знаходзіліся там да суда альбо ў перапынку паміж этапамі, — тлумачыць ён. — Гэта значыць, няма такога падзелу, калі чалавека затрымалі за здзяйсненне злачынства, ён адсядзеў трое сутак у ІЧУ і потым яго пераводзяць у СІЗА ў якасці падазраванага. У невялікіх гарадах усё інакш, там усё разам.

У буйных гарадах ёсць спецыялізаваныя канвойныя падраздзяленні, тлумачыць Уладзімір. А вось у невялікіх часта некамплект (як правіла, у канваіры трапляюць у званні да старэйшага прапаршчыка), і для перавозкі людзей прыцягваюць супрацоўнікаў таго ці іншага аддзела па загадзе начальніка.

Удзельнік BELPOL Жыгар: Большасць з сілавікоў законаў не ведае, проста выконвае загад

— Супрацоўнікі канвойнай службы ведаюць усе нормы, даты судоў, кантралююць адпраўку на паседжанні, ведаюць, патрэбен узмоцнены канвой ці звычайны, калі сустракаць ці адпраўляць на этап, — апісвае суразмоўца спецыфіку працы. — Менавіта з імі следчыя дамаўляюцца аб правядзенні рознага роду следчых дзеянняў. Гэта значыць, яны непасрэдна варацца ў гэтай кухні і часам прыцягваюць іншых супрацоўнікаў у якасці дапаможнай сілы. Напрыклад, трэба адвезці ў суд 15 чалавек, і паводле цяжару злачынства іх павінны суправаджаць 20 канваіраў. Як правіла, такой колькасці супрацоўнікаў у рэгіёнах няма, і тады прывабліваюць дадатковых. Да таго ж сярод зняволеных могуць быць жанчыны, і ў такім выпадку неабходныя супрацоўніцы для правядзення асабістага дагляду і іншага.

Уладзімір адзначае, што праца канваіраў у СІЗА больш жорсткая, чым у ІЧУ. Так, калі за час яго працы канваіры маглі зачыніць вочы на некаторыя правілы і амаль заўсёды дазвалялі выходзіць з машыны асобай, то служба пры ДВП больш старанна адпавядае нарматыўным актам.

— Да таго ж у Дэпартаменце выканання пакаранняў могуць канваіраваць людзей з сабакамі. У міліцыі такога няма, — распавядае суразмоўца яшчэ аб адным адрозненні. — А ў іх, напрыклад, падчас этапу з адной калоніі ў іншую калонію (гэта адбываецца на цягніку, у прычапных вагонах), па перыметры платформы могуць стаяць сілавікі з жывёламі. Яшчэ адзін момант: асуджаных па адміністрацыйных справах не этапуюць у кайданках. І нават калі ім стане дрэнна, то ў лякарню чалавек паедзе самастойна і ніхто не будзе прысцёгваць яго да ложка кайданкамі.

«Знаходжанне ў зале суда ў кайданках — уздзеянне на палітвязняў»

Усе дэталі таго, як трэба перакладаць людзей, зазначае Уладзімір Жыгар, рэгулююцца як законамі (напрыклад, адпаведную пастанову МУС), так і ўнутранымі правіламі МУС, якія нельга знайсці ў адкрытым доступе.

— Калі чалавека прызначаюць і ён падпісвае свае службовыя абавязкі як канваіра, там усё гэта паказана, — распавядае суразмоўца. — І распісаны нарматыўна-прававыя акты, якія рэгламентуюць дзейнасць.

Сам працэс выглядае наступным чынам. Усё пачынаецца з нататніка супрацоўніка, у якім запісана, каго і калі трэба даставіць у суд. У назначаны дзень з раніцы запаўняюцца неабходныя дакументы, зняволены праходзіць надгляд і бярэ з сабой патрэбныя рэчы.

— Потым яму апранаюць «бранзалеты» (гэта абавязковая ўмова) і вядуць у адмысловую машыну. Дарэчы, яе часта блытаюць з аўтазакам, але яна маленькая і квадратная, — распавядае Уладзімір. — Пасля гэтага вязуць у суд. Там ізноў надглядаюць і адпраўляюць у камеру, дзе канваіраваны чакае суда. Гэта ізаляванае памяшканне, як правіла. Потым паступае званок ад сакратара суда, які кажа, у якую залу паседжанняў трэба адвесці зняволенага. Некалькі супрацоўнікаў ідуць туды і цалкам аглядаюць клетку, дзе мусіць сядзець абвінавачаны. Пасля гэтага вяртаюцца ў канвойны пакой, дакладваюць і суправаджаюць чалавека ў залу. Там ён знаходзіцца да перапынку ці пераносу разгляду справы.

Пры гэтым да пачатку «палітычных» справаў, калі чалавека змяшчалі ў камеру ў зале суда, з яго абавязкова здымалі кайданкі. Дастаўляць яму дадатковыя нязручнасці проста не было падстаў. Таму знаходжанне ў судзе ў кайданках Уладзімір Жыгар называе мерай уздзеяння на палітычных зняволеных. А вось кайданы для ног, як у кіно, у Беларусі практычна не выкарыстоўваюць. Іх могуць апранаць толькі на асуджаных да пажыццёвага тэрміна.

Вяртаючыся да агульных правілаў, суразмоўца адзначае: адмысловых адрозненняў у канваіраванні па полу ці ўзросту няма. Калі ў чалавека праблемы са здароўем, можа прысутнічаць лекар альбо фельчар.

«У звычайнай сітуацыі ніхто не перагінаў палку»

— Кажучы аб правілах, пры мне выводзілі людзей менавіта так, як належыць па нарматыўных актах, толькі ў пэўных выпадках. Напрыклад, калі ведалі, што хутчэй за ўсё, на судзе будзе прысутнічаць нехта з УНІД, — узгадвае Уладзімір Жыгар. — Правяраючыя глядзяць, як супрацоўнікі выконваюць канваіраванне, могуць даваць пэўныя ўступныя. Напрыклад, аднойчы супрацоўнік УНІД прыклеіў пад лаўку ў клетцы залы паседжанняў папяровы нож. Калі яго знайшлі, зразумелі, што ідзе праверка, і дзейнічалі без звычайных патуранняў.

Але калі канваіры працавалі самі па сабе, не перагіналі палку і звычайна не выконвалі ўсе нормы. Напрыклад, я ўжо казаў, што не прымушалі выходзіць з машыны тварам унутр, як прапісана ў дакументах. Бо людзі, якіх прывозяць на суд, сядзяць у цябе ж у ІЧУ, і дзяжурным трэба з імі неяк камунікаваць. Да таго ж скарга ад зняволенага магла абярнуцца для супрацоўнікаў вялікімі праблемамі. Таму ўсе паводзілі сябе максімальна па-чалавечы і ніколі ніякай асаблівай калянасці не было. Маглі, напрыклад, не дазволіць узяць пэўныя рэчы на суд, ці, бывала, не паспявалі прывезці на абед. Але порцыя вязня заўсёды чакала. Увогуле, была ўзаемная павага і максімальная нейтральнасць, таму што нікому не патрэбны праблемы.

Па словах суразмоўцы, узнікнуць яны маглі даволі лёгка. Прычым стварыць іх маглі як ужо згаданыя скаргі, на якія даводзілася рэагаваць кіраўніцтву, так і спробы суіцыду сярод канваіраваных. Такія выпадкі былі і падчас працы Уладзіміра. Яны заканчваліся разборам для супрацоўнікаў.

— Таксама здараліся скандалы, напрыклад, калі было перасяленне, і трэба было арганізоўваць спецэтапы і перавесці людзей у іншыя ІЧУ. У нашым выпадку гэта былі Калінкавічы ці Нароўля, — распавядае ён. — А чалавек, напрыклад, быў супраць такога, і ўжо ў дарозе мог у знак пратэсту выявіць сабе вены. І кожная такая сітуацыя прыводзіла да складаных разбіральніцтваў з боку таго ж самага УНІДу. Першае пытанне было: як ён гэта зрабіў і хто недаглядзеў? Гэта значыць, заўсёды павінен быць вінаваты.

Жаданне пайсці насустрач канваіраванаму часам выходзіла бокам. Уладзімір успамінае выпадак з Гомеля, які адбыўся больш за шэсць гадоў таму. Тады зняволенага павезлі на следчыя дзеянні, а ён прасіў заехаць да яго дадому, убачыць маці і ўзяць рэчы.

— Супрацоўнікі сказалі, маўляў, добра, вы накшталт спакойны хлопец, тут усё па-чалавечы, давай заедзем, без праблем, — распавядае прадстаўнік BELPOL. — Калі прывезлі, ён папрасіў зняць кайданкі, каб не быць у іх пры маме. Канваіры і тут пагадзіліся. Кайданкі знялі, а ён саскочыў з трэцяга паверха і ўцёк. Потым яго знайшлі, але звольнілі вельмі шмат супрацоўнікаў, бо гэта было парушэньне ўсіх нормаў, прапісаных у нарматыўных актах.