«Сітуацыю не выправіць ні бязвізам, ні раздачай пашпарта любому, хто на яго паквапіцца»
Міністэрства ўнутраных спраў заявіла, што працуе над спрашчэннем выдачы ВНЖ на падставе беларускіх каранёў. На фоне масавага ад'езду беларусаў у эміграцыю дзяржава пачынае «бітву за грамадзян». Хто будзе гатовы прыехаць у Беларусь і да чаго прывядзе замена?
У МУС прапрацоўваецца пытанне аб спрошчанай выдачы пасведчання на жыхарства прадстаўнікам Латвіі, Літвы і Польшчы з беларускімі каранямі. Такая практыка прыцягнення патрэбных мігрантаў распаўсюджаная ў свеце, гэтым даўно і планамерна займаюцца многія краіны, піша Ігар Лянкевіч на Reform.by. Дастаткова ўспомніць «карту паляка» або расійскую праграму вяртання суайчыннікаў, якія пражываюць за мяжой. А вось у Беларусі да такіх захадаў раней не звярталіся. І атрымаць той самы ВНЖ, маючы беларускія карані, было няпроста. Цяпер сітуацыя мяняецца, і гэтаму ёсць прычыны.
Лукашэнка перыядычна дае беларускае грамадзянства грамадзянам Украіны. І дапускае, што будзе даваць грамадзянства жыхарам іншых суседніх краін.
«Будзем усё рабіць, каб прыняць у нашу сям'ю беларускую самых прыстойных і добрых нашых суседзяў. І не толькі суседзяў. Хто хоча ў нас працаваць, жыць па-беларуску, калі ласка, дзверы адчыненыя», — сказаў ён днямі.
Гэта адбываецца на фоне адной з самых масавых у гісторыі нашай краіны хваляў эміграцыі. Беларусы з'язджаюць з Беларусі. Дэталёвай статыстыкі няма, і дакладная колькасць тых, хто з'ехаў пасля падзей 2020 года, не назаве ніхто. Арыентавацца можна толькі на ўскосныя звесткі, але і яны ўражваюць. За апошнія два гады колькасць беларусаў з відам на жыхарства ў Польшчы перавысіла 50 тысяч. З пачатку 2021 года колькасць грамадзян Беларусі, якія атрымалі гэты дакумент, павялічылася на 90%. Пры гэтым многія яшчэ займаюцца афармленнем ВНЖ, паколькі працэдура гэта не хуткая.
Толькі за першае паўгоддзе 2022 года запыты на від на жыхарства ў Літве падалі больш за 10 тысяч грамадзян Беларусі. Беларусам было выдадзена 10 116 дакументаў. Многія едуць у Латвію, у Эстонію, у Грузію і ў іншыя краіны. Адна толькі IT-кампанія EPAM выдаткавала на рэлакацыю сваіх супрацоўнікаў з Беларусі і Расіі больш за 33 мільёны долараў.
Беларусь рызыкуе сутыкнуцца з сур'ёзнымі праблемамі, бо ў большасці сваёй выязджаюць моладзь і людзі сярэдняга ўзросту. Гэта актыўная частка насельніцтва. Тыя, хто павінен працаваць, плаціць падаткі, купляць тавары. То-бок, утрымліваць дзяржаву.
Ад'езд такой колькасці грамадзян не можа не турбаваць улады. Вядома, у вярхах ведаюць рэальную сітуацыю і цалкам абгрунтавана трывожацца. З дапамогай новаўвядзенняў, якія абмяркоўваюцца, у тым ліку спрашчэння прадастаўлення ВНЖ на падставе беларускіх каранёў, дзяржава імкнецца выправіць дэмаграфічную сітуацыю, залатаць дзіркі. Пытанне ў тым, наколькі эфектыўныя могуць апынуцца гэтыя намаганні.
У логіцы прыняцця рашэнняў уладамі ёсць і другі, дадатковы фактар, які ўмоўна можна назваць soft power, гэта значыць «мяккая сіла». Імідж Беларусі за апошнія гады ў вачах блізкіх і далёкіх суседзяў прыкметна сапсаваўся. Тут і сілавы разгон мірных пратэстаў, і рэпрэсіі, і міграцыйны крызіс. І, вядома, саўдзел у расійскай агрэсіі супраць Украіны. Імідж трэба карэктаваць, і нялішнім будзе прадэманстраваць навакольным сваё міралюбнасць. Як выказаўся Лукашэнка, каб убачылі, што побач з імі «жывуць нармальныя людзі». У тым ліку і для гэтага ўводзіўся бязвізавы рэжым для грамадзян Літвы, Латвіі і Польшчы.
Гатоўнасць прыняць усіх, хто захоча, даць ВНЖ і грамадзянства — таксама дэманстрацыя міралюбнасці. Гэтыя два фактары — інструмент «мяккай сілы» і рашэнне дэмаграфічнай праблемы — цесна пераплеценыя і дапаўняюць адзін аднаго.
Але хто сёння захоча прыехаць на сталае месца жыхарства ў Беларусь? Вядома, людзі могуць кіравацца рознымі меркаваннямі. Хтосьці — настальгіяй. А хтосьці паверыць прапагандзе. Напрыклад, з-за неўладкаванасці на радзіме. І такіх будзе пераважная большасць. Паспяховым і адбыўшымся атрымліваць беларускае грамадзянства асаблівых прычын няма.
Беларускія ўлады гатовыя прыняць тых, хто хоча «жыць па-беларуску». У гэтым і крыецца галоўны крытэрый адбору. Што ў іх прадстаўленні «жыць па-беларуску»? Не супраціўляцца пажыццёваму праўленню, адчуваць удзячнасць і падзяку асабіста таму, хто прытуліў. Па сутнасці, гэта працэс замены беларусаў «з голасам» на людзей у складаных абставінах, якія не будуць лезці ў палітыку, не стануць чагосьці патрабаваць. Вось партрэт ідэальнага грамадзяніна з пункту гледжання беларускай дзяржавы.
Ці шмат сярод іх знойдзецца ідэйных? Мяркую, што не. Можна сабраць усіх не прыжыліся з ЗША і ЕС, з томікамі Карла Маркса пад пахай. Накшталт Марціна Мікалаека, які папрасіў палітычнага прытулку ў Беларусі. За апошнія гады можна прыгадаць толькі яго, ды дэзерціра Эміля Чачко, які скончыў з сабой. І, на фоне ад'езду беларусаў у эміграцыю і проста на заробкі, які працягваецца, з імі будаваць ідэальнае грамадства. Можна наскрэбці яшчэ пару-іншую тысяч незадаволеных сваім лёсам. Бо нават працавітыя кітайцы, таджыкі і ўзбекі не спяшаюцца ехаць у нашу краіну на заробкі. Ва ўмовах падзення эканомікі і іх не прывабіш.
Ці вырашыць новая палітыка дэмаграфічную праблему? І што краіна атрымае ад гэтых новых сваіх грамадзян? Акрамя безмоўнай пакоры і маральнай удзячнасці?
На двары XXI стагоддзе. Ужо не дзяржавы выбіраюць сабе грамадзян, а грамадзяне — дзяржавы. Бо важна не толькі колькасць, але і змест. Ніякія бязвізы і спрошчаныя працэдуры не пераканаюць паспяховых людзей у росквіце краіны і правільнасці абранага ёю шляху, калі яе ўласныя грамадзяне бягуць, куды вочы глядзяць. А бізнес аддае перавагу ўкладваць сродкі за мяжой, а не на радзіме. Прычым, так было і да 2020 года, калі многія буйныя беларускія кампаніі больш ахвотна інвеставалі ў суседнюю Расію, а не ў Беларусь.
Вядома, камандаваць такімі новымі грамадзянамі будзе зручна. Улада атрымлівае ідэальных для сябе жыхароў Беларусі. Па вялікім рахунку, ёй таго і хацелася б. Толькі вось колькасць ізноў прыбылых пры ўсіх рнамаганнях нават блізка не будзе супастаўная з колькасцю тых, якія з'ехалі. Выкажу здагадку, што так будзе нават у тым выпадку, калі зусім адмяніць любыя працэдуры і выдаваць беларускія пашпарты будуць проста на мяжы, па першым патрабаванні. Над прывабнасцю нашай краіны яшчэ трэба будзе шмат папрацаваць. І пры цяперашняй сістэме ўлады сітуацыю не выправіць ні бязвізам, ні раздачай пашпарта любому, хто на яго паквапіцца.