Жанчыны-сексісткі ў беларускай уладзе. Што з імі не так?

Прадстаўнікі дзяржавы нярэдка дазваляюць сабе рабіць заявы, якія ўкараняюць гендарныя стэрэатыпы ў грамадстве. І жанчыны тут не выключэнне. «Люстэрка» прыводзіць прыклады сексісцкіх выказванняў чыноўніц толькі за апошнія пару гадоў і тлумачыць, што з імі не так.

Што такое ідэі патрыярхату?


У сусветным Індэксе гендарнай няроўнасці за 2022 год наша краіна знаходзіцца на 36-м месцы са 146. А паказчык прадстаўленасці жанчын у беларускай палітыцы ў пачатку 2021 года амаль наблізіўся да ўзроўню Скандынавіі: у парламенце нашай краіны 40% жанчын, 45,5% — у мясцовых саветах, а ў органах дзяржкіравання — 33%.
Хоць фармальна статыстыка ўражвае, рэальнасць усё ж не такая добрая. Напрыклад, калі ў Швецыі эмансіпацыя жанчын і фемінізм ляжаць у аснове дзяржаўнай палітыкі, то ў Беларусі ўсё наадварот — прадстаўнікі дзяржавы нярэдка транслююць патрыярхальныя пастулаты. Можна ўспомніць выказванне Аляксандра Лукашэнкі, што ў нас «Канстытуцыя не пад жанчыну», або Алега Гайдукевіча, што «жанчына — гэта толькі дадатак да мужчыны».
Атрымліваецца, што для Лукашэнкі і іншых мужчын ва ўладзе жаночыя фігуры пазбаўленыя незалежнасці (або суб'ектнасці). Але, падобна, прыхільніцы дзяржаўнай палітыкі і самі згодныя са сваёй другаснай роляй.

Наталля Качанава: «Роля жанчыны ў нашай дзяржаве асаблівая»



Старшыня Савета Рэспублікі Наталля Качанава лічыцца другім чалавекам у дзяржаве: па Канстытуцыі яна апынецца ва ўладзе, калі Лукашэнка будзе недзеяздольны або памрэ. Але чыноўніца, мяркуючы з усяго, не прэтэндуе на лідарства, — каб у гэтым не ўзнікла сумненняў, яна рэгулярна нахвальвае свайго начальніка.
У траўні гэтага года, выступаючы на першым рэспубліканскім форуме прадпрымальніц, Качанава паразважала пра ролю жанчын у дзяржаве (дарэчы, не забыўшыся і тут згадаць Лукашэнку).
— Вы ведаеце, што роля жанчыны ў нашай дзяржаве асаблівая. І з якой павагай і глыбокай павагай наш прэзідэнт ставіцца да жанчын: жанчыны-маці, жанчыны — захавальніцы сямейнага ачага, жанчына, якая сваёй працай стварае даброты для нашай краіны, — сказала Качанава.

Хатні гвалт у Беларусі — хто дапамагае ахвярам цяпер?

А праз некалькі дзён, ужо на сустрэчы з прадстаўніцамі Беларускага саюза жанчын Гродзенскай вобласці, яна казала так:
— Жанчыны па сваім унутраным стане — гэта дабрыня, міласэрнасць, спагадлівасць. Гэта ўсё тое, што ўласціва беларусам. І гэта павінны несці нашы жанчыны ў наша грамадства, у наш свет. Быць стваральнікамі.
Гэта не ўсё, што Качанава паспела сказаць пра жанчын сёлета. Пра «міласэрнасць і спагадлівасць» яна ўспамінала яшчэ напярэдадні 8 сакавіка.
— У Беларусі жанчыны могуць рэалізоўваць сябе абсалютна ў любой сферы, якая ім па душы. Але пры гэтым мы можам заставацца жанчынамі, увасабляць сваю сапраўдную сутнасць — быць велікадушнай, міласэрнай, пяшчотнай, клапатлівай, прыстойнай, сумленнай, цярплівай. Той, дзякуючы якой зараджаецца жыццё, вера, любоў і якая на сваіх далікатных плячах нясе мір, стварэнне і развіццё, — казала чыноўніца. — Галоўным заступнікам і абаронцам інтарэсаў жанчын выступае наш прэзідэнт.
У сваіх выказваннях Качанава заўсёды адводзіць жанчынам стэрэатыпную ролю — маці і захавальніцы сямейнага ачага, тым самым падкрэсліваючы, што асноўная задача беларусак — рэпрадуктыўная. Вось што яна казала на тым жа форуме прадпрымальніц:
— Сітуацыя, якая разгортваецца ў свеце, не можа не насцярожваць любога разважнага чалавека, а жанчын асабліва. Таму што жанчына-маці, жанчына-дачка, жанчына з'яўляецца прадаўжальнікам роду чалавечага. І боль у жанчын за захаванне міру і спакою сёння па-асабліваму, мне здаецца, у кожнай з іх.

Ірына Касцевіч: «Жанчына ўвасабляе ў сабе мір і стварэнне»


Кіраўнік Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Ірына Касцевіч — адзіная жанчына сярод цяперашніх міністраў. Яна адна з нямногіх чыноўніц, якая завастрае ўвагу на праблемах двайной занятасці жанчын, якія і працуюць, і займаюцца хатнімі справамі больш за мужчын. Касцевіч — што нетыпова для беларускай чыноўніцы — падкрэслівае, што сям'я, выхаванне і ўтрыманне дзяцей — гэта роўная адказнасць абаіх бацькоў. Але ўсё ж і ў яе выказваннях не абыходзіцца без сексізму.
Напрыклад, у сакавіку 2023-га чыноўніца выказалася так, быццам ва ўрада ёсць свае планы на жанчын з добрай адукацыяй і кар'ернымі перспектывамі. У прыватнасці — каб яны станавіліся мамамі.
— І мамай не адзінага дзіця, — падкрэсліла Касцевіч. — Вядома, трэба стварыць вельмі камфортныя ўмовы праз працоўнае заканадаўства.

Гендарная роўнасць, якой няма. Як улады выкарыстоўваюць жанчын у сваіх мэтах

Як і Качанава, Касцевіч таксама кажа пра тое, што «з даўніх часоў жанчына ўвасабляе ў сабе мір і стварэнне».
— «Мяккая сіла», якая ёй уласцівая, заўсёды была і застаецца асноватворным фактарам у пытаннях пабудовы сям'і, выхавання дзяцей, у сваім рамястве. Цяпер гэтыя якасці стаяць на чале кута не толькі ў канкрэтнай сям'і, але і ў пытаннях дзяржаўнай палітыкі, — казала міністр у сакавіку 2023-га.
Калі ў стэрэатыпах аб «традыцыйнай» ролі жанчын можна ўбачыць відавочны сексізм, то ў словах пра нейкую «мяккую сілу жанчын» ён маскіруецца пад камплімент. Гэта так званы добразычлівы сексізм: калі да жанчын ставяцца як да далікатных істотаў, якіх трэба аберагаць і пазбаўляць ад «нежаночых» спраў. Не кожная жанчына хацела б, каб яе засцерагалі, як і не кожны мужчына прагне клапаціцца. Дарэчы, выраз «моцны пол» у адрас мужчын — таксама яркі прыклад добразычлівага сексізму.

Вольга Шпілеўская: «Хто, калі не мы, жанчыны, зможам спыніць усе войны і канфлікты»


Удзельніцы Беларускага саюза жанчын адначасова выступаюць за правы жанчын (калі верыць іх сайту) і патрыярхальны ўклад грамадства (калі верыць іх рыторыцы). Летась арганізацыю ўзначаліла былы галоўны ідэолаг адміністрацыі Лукашэнкі Вольга Шпілеўская. Новая кіраўніца не раз падкрэслівала, што задача арганізацыі — «быць апорай і падтрымкай для краіны і кіраўніка дзяржавы».
Таксама Шпілеўская лічыць, што менавіта жанчыны «павінны спыніць усе войны і канфлікты».
— Мы бачым, што жанчын, на жаль, выкарыстоўваюць часта не ў мэтах стварэння і міру, а наша галоўная задача тычыцца менавіта стварэння і ўсякага роду мірных ініцыятыў. Таму Беларускі саюз жанчын і ўнутры краіны, і на знешняй арэне як раз такі выступае за тое, каб аб'яднаць усіх жанчын пад сцягам свету, для таго, каб нашы мірныя ініцыятывы былі пачутыя, — казала кіраўніца на сустрэчы з прадстаўніцамі арганізацыі летась.

Жанчыны-ябацькі, якія кіруюць беларускім спортам: хто яны?

Незадоўга да гэтага яна ўжо выказвалася падобным чынам.
— Любая добрая справа, мне здаецца, пачынаецца з жанчыны. Наша з вамі адзінства здольнае не проста зрабіць гэты свет лепш, а накіраваць яго на стварэнне, не разбурэнне. Гэта тое, што здольна з'яднаць наш свет, нашых дзяцей, нашых мужчын, — расказвала Шпілеўская на круглым стале, прымеркаваным да Дня народнага адзінства. — Нашы намеры павінны быць накіраваны выключна на добрыя справы.
Сцверджанне Шпілеўскай мае на ўвазе, што мужчыны па сваёй прыродзе агрэсіўныя і схільныя да канфліктаў, а жанчыны міралюбныя і здольныя да міратворчасці. Але гэта лёгка абвергнуць: у розных культурах і гістарычных перыядах існавалі і жанчыны-ваяўніцы, і мужчыны-міратворцы. Такія наратывы шкодзяць не толькі жанчынам, але і мужчынам.

Мар'яна Шчоткіна: «У нашай краіне жанчыны заўсёды на перадавой побач з мужчынамі»


Кіраўніца прадстаўніцтва Пастаяннага камітэта Саюзнай дзяржавы ў Мінску, у мінулым — міністр працы і сацыяльнай абароны Мар'яна Шчоткіна крытыкуе сваіх замежных калег, выкарыстоўваючы тактыку «штонаконтізму» (ад англ. whataboutism) — калі нейкую гістарычную несправядлівасць апраўдваюць іншай несправядлівасцю. Напрыклад, чыноўніца абвінавачвае еўрапейскіх жанчын-палітыкаў у абыякавасці да ўразлівых груп і заадно ўмацоўвае стэрэатып, што адзіная кампетэнцыя жанчын у палітыцы — гэта сацыяльныя пытанні.
— Жанчыны не маюць права заставацца ўбаку і не думаць пра пагрозы голаду ў самых бедных краінах. Жанчыны, якія займаюць высокія пасады ў Нямеччыне, Эстоніі, Фінляндыі, Даніі і іншых структурах ЕЗ, зусім не заклікаюць да міру, — скардзілася Шчоткіна. — Русафобская рыторыка стала для іх як модны аксесуар, кожная наровіць вылучыцца. І гэта яшчэ адзін выклік сучаснасці: страта сапраўднай жаночай функцыі — імкнення да захавання міру і згоды.

Новы сусьветны парадак: роля Маргарэт Тэтчэр у фармаваньні жаночага лідарства

Дарэчы, асуджэнне жанчын-палітыкаў выглядае як унутраная мізагінія, то-бок прыніжэнне значнасці жанчын, дыстанцыяванне сябе ад іх. Гэта ўласціва многім жанчынам у патрыярхальным грамадстве.
Адна з прычын, па якой мізагінія ўзнікае — жаданне стаць на «бок сілы», каб не страціць сваё становішча. І беларускія чыноўніцы — яскравы прыклад, калі жанчына дамагаецца добрага месца ў мужчынскай іерархіі і працягвае трансляваць мізагінныя выказванні, каб адчуваць сябе больш упэўнена. Але жанчына, якая прыніжае іншых жанчын, у першую чаргу прыніжае сябе, нават калі гэтага не ўсведамляе.