Расія: жыццё чатырох пакаленняў, выкінутае на вецер

Менавіта негатыўны гістарычны сцэнар быў найбольш верагодным для Расіі. І так на працягу стагоддзяў. Гісторыя РФ — гэта не выпадковы выбар, а шмат у чым заканамернасць, лічыць гісторык і палітолаг Уладзімір Пастухоў.

Парыж. Мост Аляксандра ІІІ. Фота wikipedia.org

Парыж. Мост Аляксандра ІІІ. Фота wikipedia.org

80 гадоў адставання Расіі ад цывілізаванага свету. Як гэты час нагнаць? Уладзімір Пастухоў разважае пра страчаны Расіяй час. Беларусь, што трымалася ў фарватары РФ, таксама згубіла гэтыя гады — і іх давядзецца неяк вяртаць.

— Днямі мяне адолелі непарадныя, але карысныя разважанні ля самага параднага пад'езда імперыі – Аляксандраўскага моста, які размясціўся ў сэрцы Парыжа (падарунак рускага цара парыжанам ў зеніце велічы імперыі).

Гледзячы на гэтую імперскую акамянеласць, я нечакана для сябе знайшоў, як мне здаецца, адказ на пытанне, якое мучыла мяне дзесяцігоддзямі: ці быў рэальна ў рускай гісторыі пункт, у якім можна было выбраць для Расіі іншы лёс?


На першы погляд, такіх пунктаў было бясконца шмат. Здаецца, што на любым павароце гісторыі Расія вольная была выбраць сабе значна лепшы лёс, але па нейкай выпадковай памылцы выбірала заўсёды найгоршы варыянт.

Сам Аляксандр III палічыў за лепшае пахаваць разам з бацькам і яго рэформы, а мог бы працягнуць іх — і прадухіліць рэвалюцыйны выбух праз тры дзесяцігоддзі.

Падчас рэвалюцыі магла б перамагчы адна з масавых партый, якія ўжо прыжыліся ў легальным полі расійскай публічнай палітыкі, а перамагла рэлігійная секта, якая ставіла на голы гвалт.

На змену праўленню гэтай секты магла прыйсці рэгулярная дзяржава з якімі-ніякімі, але інстытутамі, а прыйшоў «стацыянарны бандыт», апантаны той жа філасофіяй гвалту, але ўжо без якіх-небудзь «вялікіх ідэй», акрамя ідэі ўласнай велічы.

Калі, аднак, прыгледзецца да рускай гісторыі больш уважліва, то — да вялікага здзіўлення — выявіцца, што менавіта негатыўны сцэнар, што ўяўляецца выпадковым выбарам, быў найбольш верагодным.


Выхад з ельцынскага тупіка 1990-х быў у рэваншызме 1980-х, і менавіта гэта і здарылася. Сам Ельцын быў адказам на палавіністасць Гарбачова, а палавіністасць Гарбачова была наканаваная доўгім брэжнеўскім застоем, які, у сваю чаргу, быў адрыжкай сталінізму, які з лёгкасцю перазімаваўа хрушчоўскую «адліга».

Сам сталінізм быў толькі даведзеным да бюракратычнай дасканаласці ленінізмам, што стаў на пераломе стагоддзяў вяршыняй эвалюцыі рускай контркультуры, якая знайшла найбольш поўнае ўвасабленне ў бальшавізме.

І так уніз, колькі хапае погляду, да самага канца.

Гэта значыць, насуперак чаканням, усе негатыўныя павароты і развароты рускай гісторыі аказваюцца ўпісанымі ў яе агульную логіку і таму якраз чаканымі, а вось яе пазітыўныя кульбіты, — накшталт рэформаў бацькі Аляксандра III, хрушчоўскай адлігі або гарбачоўскай перабудовы, — падобныя на рускія гістарычныя алагізмы.


І ўсё ж такі, гледзячы на Аляксандраўскі мост у Парыжы, я, здаецца, выявіў тую кропку, у якой пазітыўны паварот быў больш лагічны і чаканы, чым негатыўны, але ўсё ж такі не адбыўся.

Я мяркую, што гэта апошняе дзесяцігоддзе валадарання дзеда Аляксандра III, імператара Аляксандра I.

Вызваленне сялян, на мой погляд, магло і павінна было здарыцца на 40 гадоў раней. Ужо існавалі і неабходнасць, і магчымасць здзяйснення гэтага павароту.

Перамога над Напалеонам давала імператару каласальнае поле для манеўру, той запас аўтарытэту, якога з лішкам б хапіла на тое, каб пераадолець супраціў рэакцыйнага лагера.

Але Аляксандр I палічыў за лепшае патануць у акіяне еўрапейскай геапалітыкі, стаўшы сімвалам еўрапейскай рэакцыі. У выніку Расія падключылася да прамысловай рэвалюцыі на паўстагоддзя пазней, чым магла б, і менавіта гэтых паўстагоддзя ёй з тых часоў кожны раз не хапала, каб прайсці паміж бруй гісторыі.

Вось тады можна было казаць пра кітайскі шлях, а не цяпер.


Сёння мы пагоршылі сітуацыю яшчэ больш. Да тых сарака гадоў Расія роўна праз два стагоддзі дадала яшчэ столькі ж. Разам — 80 гадоў адставання, жыццё чатырох пакаленняў, выкінутае на вецер. Занадта шмат, каб можна было спадзявацца пераплюнуць адным прыгожым гістарычным пляўком. Вось пра што павінна балець галава.

Пуцін, не Пуцін — пройдзе і гэта. Нават не пройдзе, а згіне ў нябыце. А вось гэтыя 80 гадоў застануцца, і нелінейных думак, як іх наганяць, пакуль не відаць.

Патрэбныя стратэгічныя прарыўныя ідэі пра тое, як Расіі знайсці сябе пасля Пуціна ў свеце, які сышоў амаль на сто гадоў наперад.

На жаль, тут агульнымі словамі пра тое, што свабода лепшая за несвабоду, ці наадварот, не адкараскаешся.