Транзіт улады або стабільная сістэма — што чакае Беларусь у бліжэйшай будучыні?
Палітолагі Андрэй Казакевіч і Яраслаў Раманчук разважаюць пра тое, наколькі небяспечная зараз палітычная абстаноўка для сістэмы і ці чакаць Беларусі транзіту ўлады.
Калі не ўмяшаецца «Навічок», пакуль Лукашэнку непакоіцца няма пра што. Ілюстрацыйнае фота: freepik.com
Аляксандр Лукашэнка напярэдадні ўпершыню пасля парада 9 мая ў Маскве з'явіўся ў публічнай прасторы. Зрэшты, паводле паведамленняў СМІ, выглядае ён па-ранейшаму не ахці.
Уласна, Лукашэнка і ў Маскве прапусціў большасць афіцыйных мерапрыемстваў, у той жа дзень вярнуўшыся ў Мінск. Звычайна ён 9 мая ўскладаў у сталіцы кветкі да манумента Перамогі і выдаваў урачыстую прамову, але гэтым разам яго замяніў міністр абароны Віктар Хрэнін.
15 траўня прэс-служба Лукашэнка выставіла грамадскасці фота дыктатара, які быццам бы наведаў цэнтральны камандны пункт ВПС і войскаў СПА. Але і тут ён выглядаў як жывы труп з павязкай на руцэ.
Каментатары таксама адзначылі, што маўленне яму даецца з цяжкасцю. Усё гэта прымусіла экспертаў гаварыць пра сур'ёзныя праблемы са здароўем у Лукашэнкі, што, у сваю чаргу, спарадзіла дыскусіі пра лёс Беларусі ў выпадку раптоўнай змены кіраўніка і пра тое, ці так трывалы створаны ім рэжым.
«Магчыма, Беларусь чакае досыць доўгі перыяд позняй брэжнеўшчыны»
Які напраўду стан здароўя Лукашэнкі, дакладна сказаць цяжка, заўважыў у інтэрв'ю «Голасу Амерыкі» дырэктар інстытута «Палітычная сфера» Андрэй Казакевіч. Аднак, як яму ўяўляецца, у любым выпадку такая карціна вельмі нетыповая для дыктатара.
«Таму што ён заўсёды пазіцыянаваў сябе як чалавека, у якога няма праблем са здароўем, які палае энергіяй, гуляе ў хакей і гэтак далей, — растлумачыў Казакевіч. — Нават калі ў яго і былі нейкія праблемы, Лукашэнка іх, наадварот, усяляк хаваў, а не выстаўляў напаказ. Так, ён хваліўся, што каронавірус перанёс на нагах і яму хоць бы хны... А цяпер відаць, што ён не можа больш цягнуць гэтую ролю чыста фізічна, яго не хапае нават на пратакольныя мерапрыемствы».
Таму лагічна выказаць здагадку, што са здароўем у Лукашэнкі сапраўды дрэнна, разважае Андрэй Казакевіч: «Сітуацыя ламае яго вобраз бадзёрага мужыка, якім ён стараўся здавацца навідавоку. Магчыма, Беларусь чакае досыць доўгі перыяд позняй брэжнеўшчыны, калі праблемы ў намінальнага кіраўніка дзяржавы будуць назапашвацца, але ён усё роўна працягне выконваць свае функцыі, перыядычна выпадаючы з камунікацыі і працэсу прыняцця рашэнняў. Прынамсі, мы ведаем з гісторыі нямала такіх прыкладаў».
Што тычыцца ўстойлівасці сістэмы, то яе асновай цяпер з'яўляецца падтрымка рэжыму з боку Расіі, мяркуе дырэктар інстытута «Палітычная сфера»: «Беларускія кіруючыя колы ўпэўненыя, што Масква не дасць дапусціць нейкага хаосу, пратэстаў, удзелу людзей у аднаўленні дэмакратыі, калі з Лукашэнкам нешта здарыцца. Крэмль зацікаўлены ў стабільным становішчы ў рэспубліцы. Але калі казаць пра ўнутраную сітуацыю, то тут вялікая праблема. У Беларусі няма ні моцных палітычных партый, ні праўладных, ні грамадскіх аб'яднанняў. Інтэграцыя кіруючага класа слабая. Прынамсі, не заўважна якіх-небудзь сур'ёзных праяў карпаратыўнасці і іншае».
Таксама не вызначаная працэдура транзіту ўлады — нягледзячы на тое, што былі шырокія дыскусіі з гэтай нагоды ў канцы 2020 — пачатку 2021 гадоў, канстатаваў палітолаг: «Потым яны былі засунутыя на другі план. Здавалася, што становішча стабілізавалася і лукашэнкаўскаму праўленню нічога не пагражае. Таму схема транзіту прапісаная ў Канстытуцыі, але ў рэчаіснасці не прапрацаваная».
Разам з тым Андрэй Казакевіч сцвярджае, што перадача «трона» непасрэдна ў спадчыну немагчымая. «Усё роўна павінны прайсці прэзідэнцкія выбары. Бліжэйшыя намечаны на 2025 год. Таму рашэння аб перадачы ўлады (камусьці з сыноў Лукашэнкі), напэўна, можна чакаць, але наўрад ці яно будзе папулярным і простым у выкананні. Таму што палітычная рэформа, якая б падрыхтавала транзіт улады, уладамі праведзеная не была, хоць гэта дэкларавалася. І незразумела, як гэта ўсё ў выніку спрацуе», — рэзюмаваў ён.
«Паводзіны апосума»
Перабольшваць сур'ёзнасць хваробы Лукашэнкі не варта, паколькі падобных выпадкаў было некалькі, лічыць кіраўнік Навукова-даследчага цэнтра Мізэса Яраслаў Раманчук. Паводле яго слоў, экзальтацыя чутак пра тое, што ён яшчэ трошкі і апынецца ў труне, нічым не пацвярджаецца.
«Хваробы ў такім узросце і пры такіх нагрузках цалкам натуральныя, — дадаў ён у каментары «Голасу Амерыкі». — Так, Лукашэнка выглядае як стары, але прыкмет таго, што ён збіраецца паміраць, я пакуль не бачу. За гэтым хутчэй праглядаецца тое, што называюць паводзінамі апосума, які, адчуваючы небяспеку, прыкідваецца мёртвым».
Зразумела, Лукашэнка не ў адзіночку кіруе Беларуссю, удакладніў Яраслаў Раманчук: «У яго ёсць магутны клан — трое сыноў, кожны з якіх аброс сваімі сілавікамі, структурамі ўплыву. Сыны ў тэме розных нюансаў, яны куратары камерцыйных кірункаў, іх людзі працуюць на чале КДБ, Камітэта дзяржкантролю. Гэта клан, жорстка счэплены дысцыплінай. Таму нельга сказаць, што калі Лукашэнка заўтра памрэ, то ўсё адразу рассыплецца. Сістэма, пабудаваная на інтарэсах клана, які кантралюе фінансавыя патокі і рэальныя сектары эканомікі, досыць моцная».
Тым не менш здароўе, вядома, не купіш, кажа кіраўнік Навукова-даследчага цэнтра Мізэса. «Відавочна, чым далей, тым менш Лукашэнка будзе з'яўляцца на публіцы. Але ён будзе кантраляваць усе працэсы, у мяне няма аніякіх сумневаў. На жорсткасць рэжыму або сілу ўлады яго хвароба дакладна паўплываць не ў стане. Не будзе і такой з'явы, як Туркменістане (прамая перадача ўлады ад бацькі сыну). Лукашэнка гэта выдатна разумее. Але пакуль у яго ёсць эканамічныя і фінансавыя рэсурсы і нішы для заробку расійскім фармальным і нефармальным структурам, думаю, вялікіх пагроз для яго ўлады няма. Калі толькі не ўмяшаецца эфект "Навічка"...», — сказаў на заканчэнне ён.