Карані халоднай вайны. Крок, які меў наступствы для ўсяго сусветнага парадку

Рашэнне краіны саветаў разарваць дыпламатычныя адносіны з польскім урадам у выгнанні ў 1943 годзе — крок, які меў наступствы для ўсяго сусветнага парадку. Адносіны паміж Савецкім Саюзам і польскім урадам былі складанымі, грунтаваліся на гістарычных і ідэалагічных рознагалоссях. У гэтым артыкуле мы паглыбімся ў гісторыю гэтых адносін, даследуем фактары, якія прывялі да гэтага рашэння, і як гэта паўплывала на свет.

Калі мы зробім адступленьне ад прынятай гістарыяграфіяй храналёгіі і пашырым тэрміны пачатку халоднай вайны паміж усходняй чырвонай імперыяй і заходнімі капіталістычнымі краінамі з 1946 году да самаго заснаваньня краіны саветаў, у 1922 год, тады ўбачым, як нянавісьць і барадзьба існавалі ўжо за шмат гадоў да афіцыйнага пачатку халоднай вайны.

Да Другой Сусьветнай

У 1918 годзе была створаная новая польская дзяржава, першы раз пасьля ганебных разрываў Рэчы Паспалітай у 1772-1795 гадах.

СССР, створаны ў 1922 годзе, меў складаныя адносіны з Польшчай. З аднаго боку, Савецкі Саюз першапачаткова падтрымліваў польскі ўрад, які ўзначальваў Юзэф Пілсудзкі, сацыяліст-рэвалюцыянэр. Аднак кіраўнік польскай рэспублікі ваяваў супраць Расеі ў вайне 1919-1920 гадоў. Урад Пілсудзкага таксама варожа ставіўся да камунізму, і ў 1926 годзе ён усталяваў такую палітычную сістэму, якая падаўляла левыя палітычныя партыі.

Халодная вайна была часам моцнай палітычнай напружанасьці і ідэалягічнага канфлікту паміж заходнімі дзяржавамі і Савецкім Саюзам. Адным з ключавых палёў бітвы ў гэтым канфлікце была Польшча, у якую падчас Другой сусьветнай вайны ўварваліся нацысцкая Нямеччына і праз 17 дзён яе верны хаўрусьнік — Савецкі Саюз у верасьні 1939 году. Польскі ўрад быў вымушаны пакінуць тэрыторыю акупаванай двума ворагамі краіны.

Вайна

1 верасьня Варшаву пакінуў прэзідэнт рэспублікі Ігнацый Масьціцкі, а 17 верасьня тэрыторыю Польшчы пакінуў і ўрад пад кіраўніцтвам Фэліцыяна Складкоўскага. Усе яны перайшлі мяжу Румыніі.

Складаныя адносіны Польшчы і Румыніі ў гэты час прывялі да таго, што прэзідэнт Масьціцкі быў вымушаны прызначыць свайго пераемніка зь ліку тых, хто ўжо знаходзіўся на тэрыторыі вольных краінаў. Новы прэзідэнт Уладыслаў Рачкевіч у амбасадзе Польшчы ў Парыжы прыняў прысягу і прызначыў генэрала Ўладыслава Сікорскага на пасаду прэм’ер-міністра. Такім чынам быў створаны ўрад у выгнаньні, які быў прызнаны заходнімі саюзьнікамі.

Праз некалькі месяцаў нямецкія войскі пачалі маштабны наступ і за кароткі час акупавалі Нідэрлянды, Бэльгію, Данію і Нарвэгію. Ужо 22 чэрвеня 1940 году Фрацыя падпісала сваю капітуляцыю, а за некалькі дзён да гэтай падзеі польскі ўрад у выгнаньні перадыслякаваўся ў Лёндан дзякуючы запрашэньню прэм’ера Вялікай Брытаніі Ўінстана Чэрчыля. Урад Сікорскага займаўся ў тым ліку і фарміраваньнем і функцыянаваньнем Арміі Краёвай.

Пасьля нападу Нямеччыны на краіну саветаў у 1941 годзе Сталін шукаў дапамогу пад кожнай пустой бутэлькай. Тут і палякі сталі патрэбныя. Іх урад у выгнаньні зноў стаў законным, зь якім можна было мець справы. Неабходна адзначыць, што сам факт аднаўленьня дыпляматычных адносінаў у 1941 годзе выклікаў крызіс у польскім урадзе. Шэраг міністраў пакінула яго ў знак нязгоды. Была створаная знакамітая «Армія Андэрса».

Гэты ўрад імкнуўся стварыць свабодную і дэмакратычную Польшчу пасьля заканчэньня вайны.

Аднак краіна саветаў не разумела, што значыць свабодная і дэмакратычная краіна. Крамлёўскія камуністы вельмі падазрона ставіліся да ўрада ў выгнаньні і разглядалі яго як інструмэнт заходніх дзяржаваў (калектыўны Захад, як зараз кажуць).

У той час як заходнія саюзьнікі Другой Рэчы Паспалітай прызнавалі польскі ўрад у выгнаньні законным урадам Польшчы, Савецкі Саюз усталяваў у Польшчы камуністычны ўрад і адмовіўся прызнаваць урад у выгнаньні. Калі зусім проста — польскі ўрад у выгнаньні абвінавачваў Саветы ў імкненьні дамінаваць над Польшчай, а камуністы абвінавачвалі польскі ўрад у выгнаньні ў супрацоўніцтве з нацыстамі.

Што ж за супраца такая?

Справа была ў тым, што ўрад Уладыслава Сікорскага згадзіўся на незалежнае расьсьледваньне таго, што адбылося ў катынскім лесе ў 1940 годзе. 13 красавіка 1943 году немцы абвясьцілі аб выяўленьні масавых пахаваньняў польскіх афіцэраў у лясах каля Катыні пад Смаленскам. Яны абвінавацілі ў зьдзяйсьненьні злачынства сталінскі НКУС і заявілі, што ўсе ахвяры былі забітыя вясной 1940 году. Савецкія ўлады адмаўлялі гэта і ў адказ заяўлялі, што польскія ваеннапалонныя летам 1941 году нібыта трапілі ў рукі немцаў і былі забітыя імі.

У гэтай сытуацыі польскі ўрад генэрала Сікорскага, які са жніўня 1941 году ня мог атрымаць ад камуністаў ніякіх зьвестак пра лёс зьніклых афіцэраў, зьвярнуўся да Міжнароднага Чырвонага Крыжа з просьбай растлумачыць гэтае пытаньне. Выпадкова гэта адбылося ў той дзень, калі з такім жа заклікам выступілі і немцы. Савецкія ўлады адразу абвінавацілі палякаў у супрацоўніцтве з нацыстамі.

То-бок чырвоныя камісары ў Маскве не маглі дапусьціць таго, што іх ваеннае злачынства будзе раскрытае, і вырашылі пайсьці на радыкальны ход — не прызнаваць тых, хто гэтае расьсьледваньне запусьціў. Іншымі словамі, «сам дурань».

Вельмі красамоўнай зьяўляецца выказваньне дзеяча польскага ўраду ў выгнаньні генэрала Тадэвуша Камароўскага ў кастрычніку 1943 году:

«Мы ня можам дапусьціць да паўстаньня ў той час, калі Нямеччына ўсё яшчэ трымае Ўсходні фронт і абараняе нас з таго боку. У дадзеным выпадку паслабленьне Нямеччыны якраз ня ў нашых інтарэсах. Акрамя таго, я бачу пагрозу ў асобе Расеі… Чым далей знаходзіцца расейскае войска, тым лепш для нас. З гэтага выцякае лягічны вынік, што мы ня можам выклікаць паўстаньне супраць Нямеччыны датуль, пакуль яна трымае расейскі фронт, а тым самым і расейцаў удалечыні ад нас. Акрамя таго, мы павінны быць падрыхтаваныя да таго, каб аказаць узброены супраціў расейскім войскам, якія ўступаюць на тэрыторыю Польшчы».

Мы бачым выразны сігнал аб тым, што Польшча чакала вызваленьня ад немцаў з Захаду, з дапамогай перадусім Брытаніі і ЗША, а магчымасьць прысутнасьці зноў расейскага вайсковага бота была роўная новай акупацыі, што, на жаль, і здарылася да часу Леха Валенсы.

Пасьля

Гэта прывяло да глыбокага разрыву паміж Савецкім Саюзам і польскім урадам у выгнаньні, які працягваўся на працягу ўсёй халоднай вайны.

Прамова Чэрчыля пра Жалезную Заслону: як ён прадказаў паводзіны Крамля да сёння

Спадчына гэтага разрыву адчуваецца і сёньня, бо Польшча застаецца глыбока антырасейскай краінай. Нягледзячы на тое, што пасьля заканчэньня халоднай вайны краіна дасягнула значнага прагрэсу ў стварэньні дэмакратычнага ўраду і свабоднай рынкавай эканомікі, усё яшчэ ёсьць шмат палякаў, якія адчуваюць глыбокае пачуцьцё недаверу і крыўды ў адносінах да Расеі. Глыбокімі сьлядамі туды ўпісаныя трагедыі ў Катыні ў 1940 годзе, а таксама авіякатастрофа польскага прэзідэнта Леха Качынскага ў 2010 годзе пад Смаленскам. Гэта пакінула глыбокія шнары на гісторыі і ідэнтычнасьці краіны.

Дактрына Трумэна: падтрымка тых, каму пагражае Масква