Калі перамогу лепш не адзначаць

Брытанцы перасварыліся з-за таго, як святкаваць 100 гадоў Першай сусветнай вайны. 28 чэрвеня 2014 года стане сімвалічным сігналам для пачатку падрыхтоўкі да адной з галоўных падзей наступнага года.



Патрыятычны брытанскі плакат часоў Першай сусветнай

Менавіта ў гэты дзень споўніцца сто гадоў замаху сербскага нацыяналіста Гаўрылы Прынцыпа на аўстра-венгерскага эрцгерцага Фердынанда.

Стрэл у Сараеве, як вядома, запусціў працэс, развязкай якога ў пачатку жніўня 1914 года стала Першая сусветная вайна. Прайсці міма даты, якая змяніла лёсы чалавецтва, наўрад ці магчыма. Асабліва ў тых краінах, якія выйшлі з той вайны пераможцамі.

Збіраюцца святкаваць гадавіну і ў Вялікабрытаніі. Яшчэ ў кастрычніку 2012-га прэм’ер Дэвід Кэмеран падчас візіту ў Музей імперыялістычнай вайны ў Лондане пазнаёміў аўдыторыю з галоўнымі контурамі будучага юбілею. Праграма святкавання вельмі маштабная. Яна ўключае рознага кшталту выставы, рэканструкцыі старых помнікаў, выдачу грантаў гісторыкам для вывучэння ўплыву вайны на лакальным узроўні і г.д.

4 жніўня 2014-га, у сотую гадавіну рашэння ўраду Яго Вялікасці падтрымаць Расію і Францыю ў вайне супраць Германіі, над Лонданам уздымуць вайсковыя дырыжаблі, у Тэмзу ўвядуць караблі, і нават падводныя лодкі пачатку мінулага стагоддзя. Увогуле, адным днём свята не абмяжуецца. Ёсць ідэя арганізаваць рэканструкцыю славутых футбольных матчаў паміж брытанскімі і нямецкімі салдатамі, якія мелі месца падчас Калядаў у 1914 годзе. У 2016-м асобна ўзгадаюць бітву на Соме.

Зразумела, што перш за ўсё святкаванні — знак павагі да брытанцаў, якія пайшлі на фронт у 1914 годзе. Прэзентуючы праграму святкаванняў, Кэмеран адзначыў: «У агульнай колькасці больш за 50 мільёнаў фунтаў будуць выдзеленыя на святкаванне стагоддзя Вялікай вайны (так у Еўропе часта называюць Першую сусветную), і гэта абсалютна правільна. Такое мерапрыемства павінна быць для нас прыярытэтным. Для гэтага дастаткова ўзгадаць запіс аднаго з салдатаў, які за тыдзень да сваёй смерці напісаў ліст дамоў. У ім ёсць такія словы: «У выніку гэтай вайны я і шмат хто яшчэ адыдуць у нябыт, аднак вынікі нашых намаганняў будуць жыць вечна».

Аднак памяць пра тую вайну адыгрывае важную функцыю і цяпер. Падчас усё таго ж выступу ў Імперскім музеі прэм’ер дадаў: «Святкаванне павінна ўзняць нацыянальны дух у кожным кутку краіны, дапамагчы зразумець нам самім — якая нацыя мы ёсць».

Шмат хто лічыць, што Кэмеран за кошт Першай сусветнай вайны хоча ўзняць свой рэйтынг сярод часткі брытанцаў-еўраскептыкаў, якія, як правіла, перакладаюць усю адказнасць на цяперашнія эканамічныя праблемы на Германію. Ім яўна спадабаецца тэма ўшанавання гадавіны вайны з ненавіснымі тэўтонамі. Мімікрыя пад еўраскептыка вельмі актуальная для Кэмерана з улікам таго, якімі хуткімі тэмпамі набірае за кошт электарату торы пункты «Партыя незалежнасці Аб’яднанага Каралеўства».

Аднак значна больш хвалюе частку брытанскага грамадства пытанне: ці ёсць увогуле сэнс нешта святкаваць у жніўні 2014 года? Левыя выданні ахвотна нагадваюць, які вялізарны кошт заплаціла Вялікабрытанія за тое, што палезла на Балканы дапамагаць Расійскай імперыі ратаваць сербаў: 743 тысячы забітымі (толькі ў першы дзень бітвы на Соме ў 1916 годзе загінула 20 тысяч англічан).

Апазіцыя ахвотна разглядае іракскую і афганскія кампаніі ў кантэксце працягу логікі Першай сусветнай вайны, калі палітыкі кідалі людзей на смерць, абсалютна не думаючы пра іх лёсы і пра тое, што будзе заўтра. Не дарма сярод незадаволеных святкаваннем Першай сусветнай вайны шмат ветэранаў іракскай і афганскай кампаній.

Найбольш радыкальная фракцыі апазіцыі ўвогуле выступіла з ідэяй адмовіцца ад святкавання: «Ёсць перамогі, якія лепш не святкаваць, і да такіх належыць перамога Англіі ў Першай сусветнай вайне». «Брытанскі і французскі кабінеты ўмудрыліся ўцягнуць увесь свет у вайну, наступствы якой мы перажываем дасюль. Дастаткова ўзгадаць Палесціну. Ніякага святкавання быць не павінна!». Апазіцыя прапануе ператварыць 4 жніўня 2014 года ў дзень жалобы або ганьбы тых, хто ўцягнуў краіну ў крывавую мясарубку.

Больш памяркоўны падыход — узгадваць вайну, а не святкаваць перамогу — прапануюць некаторыя сябры аргкамітэта святкавання юбілею, куды ўвайшлі вядомыя гісторыкі. Аднак Дэвід Кэмеран працягвае гнуць сваю лінію. Не так даўно ён адзначыў: «Мы глядзім на старых фотаздымках на твары простых людзей ва ўніформе. Вялікая вайна вельмі глыбока закранула ўсіх нас — сумесь жаху і гонару, а таксама пачуццё надзеі пасля гэтай вайны назаўсёды стала часткай нашай культуры».

Кансерватыўная прэса падкрэслівае, што выйсце з цяперашняга эканамічнага крызісу наўрад ці магчыма без пачуцця нацыянальнага адзінства. Менавіта так было ў 1914-м і 1939-м, калі правы ўрад падтрымалі левыя. Тыя левыя, хто выступае з антыпатрыятычных пазіцый, па-сутнасці правакуюць яшчэ большае адчужэнне брытанцаў ад улады, ад любога ўраду — левага або правага.

Чым закончыцца дуэль двух гістарычных накірункаў, пакуль сказаць цяжка. Што мы пабачым у жніўні наступнага года ў Лондане: дырыжаблі і вайсковы парад або жалобную маніфестацыю памяці ахвяр Першай сусветнай вайны? Хутчэй за ўсё, і тое і другое. Праўда, магчымы і трэці варыянт. Мясцовыя гумарысты ўжо прыдумалі, як памірыць Дэвіда Кэмерана і левую апазіцыю. Яны прапануюць проста перадаць усе паўнамоцтвы на падрыхтоўку мерапрыемстваў 4 жніўня 2014 года аматарам альтэрнатыўнай гісторыі.