«Крыштальная ноч»: 80 гадоў таму пачаўся Халакост

У Германіі адзначаецца 80-я гадавіна «Крыштальнай ночы» («Ноч разбітых вітрын») — маштабных яўрэйскіх пагромаў, зладжаных нацыстамі па ўсёй Германіі і Аўстрыі ў ноч з 9 на 10 лістапада 1938 года. 

9 лістапада 1938 года нацысты забілі больш за 400 чалавек, знішчылі і разрабавалі 7500 габрэйскіх прадпрыемстваў і арыштавалі каля 30 тысяч габрэяў, многія з якіх былі вывезеныя ў канцэнтрацыйныя лагеры. «Крыштальная ноч», якая атрымала сваю назву з-за аскепкаў шкла ад пабітых вітрын крам, якія належаць габрэям, якія пакрывалі нямецкія вуліцы, часта згадваецца як пачатак Халакосту.


Афіцыйна пагромы тлумачыліся адказам на забойства ў Парыжы нямецкага дыпламата Эрнста фом ​​Рата. Ён памёр ад куль, выпушчаных яўрэйскім бежанцам Гершэль Грыншпанам. Але гісторыкі даказалі, што пагром рыхтаваўся задоўга да смерці дыпламата і нацысты толькі чакалі нагоды, каб упершыню масава ўжыць гвалт супраць яўрэяў. Гебельс хацеў зладзіць падобны пагром яшчэ ў 1936 годзе, але рэалізацыю плана адклалі з-за Алімпійскіх гульняў у Берліне. 

Да таго часу правы яўрэяў на тэрыторыі Германіі ўжо былі сур'ёзна абмежаваныя — напрыклад, ім забаранялася ўступаць у шлюбы з немцамі і валодаць зброяй. За парушэнні новых законаў іх адпраўлялі ў лагеры.

Члены СА і СС, а таксама "спантанныя мсціўцы" грамілі крамы, рэстараны, сінагогі, кватэры і могілак. Яны збівалі жанчын, а мужчын арыштоўвалі. У тую ноч загінулі па меншай меры 400 чалавек: у лік ахвяр ўключаюць тых, хто пакончыў з сабой і памерлых ад траўмаў.

З 30 тысяч арыштаваных падчас "Крыштальнай ночы" дзве траціны размеркавалі па лагерах Дахау, Заксенхаўзен і Бухенвальд. Дзясяткі былі расстраляныя, сотні загінулі пры спробах уцёкаў, але большую частку выпусцілі на свабоду — яўрэі падпісвалі абавязацельства пакінуць Нямеччыну і перадаць дзяржаве ўсю сваю маёмасць.

Падзеі "Крыштальнай ночы" падштурхнулі многіх яўрэяў да эміграцыі. Да пачатку Другой сусветнай Нямеччыну пакінулі 300 тысяч габрэяў. Эміграваць у тыя гады было не так проста: многія дзяржавы проста адмаўляліся прымаць бежанцаў.
На наступны дзень пасля пагрому Гітлер загадаў цалкам выключыць яўрэяў з эканомікі Германіі. Удзельнікаў "Крыштальнай ночы" абвінавачвалі ў знішчэнні маёмасці — напрыклад, Герман Герынг казаў, што "хацеў бы, каб забілі 200 яўрэяў, але не знішчалі каштоўнасці". Зрэшты, шкоду ад пагрому кампенсавалі самі яўрэі: іх абклалі штрафам больш чым у мільярд рэйхсмарак.

Сёлета 7 лістапада вучні з Яўрэйскай традыцыйнай школы ў Берліне запалілі шэсць белых свечак у памяць аб спаленых сінагогах, а таксама аб 6 мільёнах чалавек, якія закінулі ў Халакост. Яны таксама прачыталі малітвы на іўрыце і па-нямецку. Рабін Іегуда Тэйхтал заклікаў сумесна пераадолець мінулае Германіі, пабудаваўшы бяспечную будучыню для яўрэяў у краіне, паведамляе lechaim.ru. «Гэта горад, у якім планаваўся і ажыццяўляўся Халакост», — сказаў Тэйхтал, рабін суполкі і кіраўнік арганізацыі «Хабад» у сталіцы Германіі. «Што можа быць лепш, чым тое, што ў гэтым самым горадзе вучні яўрэйскай школы з Берліна разам моляцца і запальваюць свечкі, паказваючы, што адказ на цемру і зло мінулага — гэта стварэнне трывалага падмурка для сучаснасці і будучыні», — сказаў ён. 
Фота: вікіпедыя