«Мяне проста замкнулі з помсты за прафесійную дзейнасць». Галоўрэд «Нашай Нівы» даў інтэрв'ю Бі-бі-сі з СІЗА

Галоўны рэдактар беларускага незалежнага выдання "Наша Ніва" Ягор Марціновіч з ліпеня 2021 года знаходзіцца пад вартай. Фармальна, паводле абвінавачання ў эканамічным злачынстве, але ўлады ўжо двойчы блакіравалі сайт газеты, а яе журналісты пакінулі Беларусь. Руская служба Бі-бі-сі праз ланцужок пасярэднікаў змагла задаць Марціновічу пытанні і атрымаць адказы на іх.

“Са мной не размаўлялі, мяне білі, ім было няважна, што я скажу, — распавядае Марціновіч у лісце пра абставіны свайго затрымання 8 ліпеня 2021 года. — Пыталіся: “За каго галасаваў на выбарах?” І адразу ўдар.” Хто зараз прэзідэнт. ?" Нават калі адказваеш, што Лукашэнка, атрымліваеш па галаве кулаком. Аператыўнікі, якія везлі мяне, самі крычалі [лозунгі апазіцыі] "Перамен", "Верым, можам, пераможам" — і працягвалі біць мяне. Яны лічылі гэта вельмі смешным".
"У "Нашай Нівы" заўсёды былі праблемы з выданнем і распаўсюджваннем — нас выкідвалі з кіёскаў, друкарням забаранялі друкаваць нашы нумары, — распавядае Бі-бі-сі Ягор Марціновіч. — Гэта паслужыла штуршком развіцця сайта. Менавіта таму незалежныя медыя значна мацнейшыя за праўладныя СМІ. онлайн. Улады проста не ўмеюць працаваць у інтэрнэце".
Марціновіч кажа, што "Наша Ніва" прынцыпова працавала легальна: з усімі рэгістрацыямі і ліцэнзіямі, прытрымлівалася законаў. "Таму што наша задача — існаванне штодзённага беларускамоўнага медыя — важнейшая за любыя рызыкі. Галоўнае, каб грамадства магло атрымліваць інфармацыю па-беларуску і з беларусацэнтрычнага пункту гледжання, — тлумачыць галоўны рэдактар. — Дзяржава апошняе дзесяцігоддзе мірылася з нашым існаваннем. Пакусвалі штрафамі, давалі мноства папярэджанняў, але не знішчалі".

Проста ўсё вакол выбухала

Ягора Марціновіча затрымалі на самым пачатку масавых пратэстаў супраць вынікаў прэзідэнцкіх выбараў.
Гэта адбылося ў ноч на 11 жніўня, калі ён ужо вяртаўся дадому пасля акцыі, на якой працаваў як журналіст.
Рэшту ночы ён правёў лежачы на ​​падлозе ў РУУС Заводскага раёна Мінска. 12 жніўня яго перавезлі ў ізалятар у Жодзіне ў Мінскай вобласці, дзе пратрымалі яшчэ трое сутак — без прад'яўлення абвінавачання і ўвогуле без афармлення дакументаў. Ні ў адным спісе затрыманых Марціновіч не значыўся — і для сям'і і калегаў ён проста знік без вестак.
13 жніўня Марціновіча вызвалілі — па асабістым загадзе міністра МУС Юрыя Караева. Ведамства нават папрасіла прабачэння за гэтае затрыманне, але ўжо 20 верасня галоўрэда "Нашай Нівы" прызналі вінаватым ва ўдзеле ў несанкцыянаваным мітынгу і аштрафавалі на 405 беларускіх рублёў.
Выданне працягнула асвятляць масавыя пратэсты, 20-га жніўня было заблакавана па рашэнні ўладаў, але рэдакцыя абскардзіла гэта — і здолела дабіцца адмены гэтага рашэння.

23 верасня Ягора Марціновіча затрымалі на трое сутак па крымінальным абвінавачанні ў паклёпе, але потым адпусцілі пад абавязацельства не пакідаць краіну.
Новы напад пачаўся 8 ліпеня 2021 года: Марціновіча і яшчэ траіх супрацоўнікаў рэдакцыі затрымалі сілавікі (акрамя галоўнага рэдактара пад арыштам зараз застаецца кіраўнік аддзела рэкламы Андрэй Скурко). Спачатку іх абвінавацілі ў арганізацыі незаконных пратэстаў, а сайт "Нашай Нівы" заблакавалі паўторна.
"Пасля таго, як улады разграмілі T*T.by — найбуйнейшае анлайн-медыя ў краіне — стала зразумела, што прыйдуць за ўсімі, — каментуе Ягор Марціновіч. — Ці былі нейкія сігналы, што будуць біць канкрэтна па нас? Ды не, проста ўсё вакол выбухала. Але мы працягвалі працаваць падкрэслена легальна, чаго нам баяцца ў сваёй краіне".

"З мяне смяюцца нават ахоўнікі"

У выніку Ягору Марціновічу прад'явілі абвінавачанне не па палітычным, а па эканамічным артыкуле: прычыненне маёмаснай шкоды без прыкмет крадзяжу. Яна прадугледжвае да пяці гадоў пазбаўлення свабоды.
"З мяне смяюцца нават ахоўнікі, мне сорамна сукамернікам казаць, у чым мяне абвінавачваюць, — кажа Марціновіч. — Нібыта "Наша Ніва" плаціла за электраэнергію не па тым тарыфе, па якім была павінна [для фізічных асоб, а не для юрыдычных], і электрасеткам нанесены ўрон на суму 3500 беларускіх рублёў. Пры гэтым само прадпрыемства ніколі не звярталася да нас з прэтэнзіямі. І нават цяпер, наколькі я ведаю, сцвярджае, што няма ніякага доўгу".
Марціновіч дадае, што з ліпеня з ім не праводзілася ўвогуле ніякіх следчых дзеянняў.
“Мяне проста замкнулі з помсты за маю прафесійную дзейнасць, — кажа ён. — Самае складанае — разумець, што марнуеш час, які можна было б правесці з карысцю. Прычым гэта ведаюць усе ўдзельнікі — і следчыя, і пракуроры. Але яны жывуць па прынцыпе "вы самі ўсё разумееце". І яшчэ цяжка ўсведамляць, што гэтая сітуацыя вымотвае родных".
У адсутнасць свайго галоўнага рэдактара журналісты "Нашай Нівы" прынялі рашэнне з'ехаць з Беларусі. Яны працягваюць рабіць сайт, толькі перабраліся на іншы дамен. Ён пакуль не заблакаваны.
"У мяне няма доступу да інтэрнэту, і мне застаецца толькі здагадвацца, як працуюць мае калегі, я не магу ні кантраляваць іх, ні падказваць ім. Але я ўдзячны ўсім незалежным журналістам, якія засталіся ў прафесіі і, нягледзячы на ​​ўсе цяжкасці, працягваюць працаваць. Хачу сказаць, што вы вялікія малайцы, рабяты, і я вамі ганаруся", — кажа Ягор Марціновіч.

Капітан сыходзіць апошні, а не першы

Цяпер галоўрэд "Нашай Нівы" працягвае заставацца ў СІЗА на вуліцы Валадарскага ў Мінску. "Яно знаходзіцца ў былым Пяшчалаўскім замку, многія сядзельцы нават жартуюць: хаця б раз у жыцці пажывем у цэнтры горада", — піша ў сваім лісце Бі-бі-сі Ягор Марціновіч.
"18-гадовы наркадылер, у якога за спінай ужо некалькі судзімасцяў, развітваўся са мной словамі "Жыве Беларусь". 22-гадовы турак, якому далі больш за 10 гадоў, адказваў мне "Дзякуй" і "Смачна есці". У адну камеру трапілі фізрук і яго былы вучань, — апісвае Марціновіч атмасферу ў СІЗА. — Я пазнаёміўся з некалькімі дзясяткамі чалавек, амаль ніхто, акрамя палітычных, не казаў, што наогул невінаваты. Усе ўсведамляюць сваю віну, але ёсць пытанне, як кваліфікавалі іх злачынства, і наколькі суровае пакаранне далі".
Ён кажа, што сядзіць з вялікай колькасцю людзей, якія шкадуюць аб тых выпадках у іх жыццях, якія прывялі іх за краты.
"Але ў мяне не было моманту, калі або "так", або "інакш". Галоўны рэдактар ​​не можа ноччу з'ехаць з краіны, а потым напісаць у рэдакцыйным чаце: "Я ў бяспецы, а вы трымайцеся", — тлумачыць ён. — Капітан сыходзіць апошні, а не першы. І я не мог адправіць з Беларусі ўсю каманду, пакуль заставаліся ўмовы для працы ўнутры краіны".
Праваабарончыя арганізацыі прызналі Ягора Марціновіча палітычным зняволеным. У сваім апошнім кароткім паведамленні з СІЗА ён перадаў, што яго і яшчэ 19 чалавек зараз утрымоўваюць у сутарэнным памяшканні, дзе няма вокнаў, і толькі невялікі праём пад столлю для вентыляцыі. Марціновіч напісаў, што задыхаецца і пакуль не можа падрабязна адказваць на лісты.
Але вы ўсё роўна можаце яго падтрымаць, даслаўшы ліст ці паштоўку на адрас: СІЗА-1. 220030, г. Мінск, вул. Валадарскага, 2.