Час патрыятычных фрыкаў
Вайна высунула так званую «патрыятычную апазіцыю» ў РФ на першы план. Яна даказвае ўладзе, што «не так ваюем». Пытанне, нашто ваяваць, наогул сышло ў Расіі на перыферыю, лічыць расійскі гісторык і палітолаг Уладзімір Пастухоў.
Мяне часта пытаюцца: чаму я так шмат увагі надаю рознага кшталту «патрыятычным фрыкам»? Напэўна, таму, што цяпер надыходзіць іх час. Мяркую, што на бліжэйшую перспектыву ўсё самае цікавае ў Расіі будзе звязана менавіта з імі. Гэта, вядома, не соль зямлі, але, безумоўна, магутны трыгер перамен.
За год вайны расійскае грамадства цалкам перафарматавалася (ва Украіне адбыліся сіметрычныя змены, але пра гэта трэба пісаць асобна). Адзін з галоўных вынікаў гэтага перафарматавання палягае ў тым, што ўся даваенная, у тым ліку антываенная крытыка ўлады маргіналізавалася і выцеснена з актуальнага палітычнага парадку. Яна існуе, яе шмат, у прынцыпе, яна даходзіць да спажыўца, але ён яе не спажывае. Як гаворыцца, па вушах цячэ, а ў мозг не трапляе. Яна як бы існуе ў іншым вымярэнні, чым масы, і ўспрымаецца імі як бесцялесны цень бацькі Гамлета: ходзіць, бянтэжыць, але на практычныя аспекты жыцця ўжо не ўплывае. Просты прыклад — антыкарупцыйны праект каманды Навальнага: фільмы тыя ж, зборы іншыя.
Здавалася б, што на гэтым месцы павінен быў утварыцца вакуум, але нічога падобнага. Святое месца (нават калі гэта апазіцыйная Галгофа ў таталітарнай дзяржаве) пустым не бывае. На месцы старой апазіцыі, як цвіль у вільгаці, расце разнастайная новая апазіцыя. Яе асаблівасць складаецца ў тым, што яна існуе ў кантэксце новага актуальнага, гэта значыць, ваеннага парадку дня. Гэтая апазіцыя ўнутры сфарміраванага рэжымам ваеннага кансэнсусу выступае ў цэлым з адзіным агульны дэвізам — не так ваюем. Пытанне аб тым, навошта ваюем, не абмяркоўваецца — гэта і ёсць прадмет кансэнсусу: так трэба.
Па законе «палітычных гамалагічных шэрагаў» структура і каштоўнасна-прапагандысцкі інструментар апазіцыі новага тыпу цалкам касплеяць структуру і інструментар даваеннай (сёння — антываеннай) апазіцыі. Ствараецца нават уражанне, што мае месца нейкае масавае парушэнне «ліцэнзійных правоў» старой апазіцыі, хоць у рэчаіснасці гэта не столькі свядомы крадзеж інтэлектуальнай уласнасці ФБК і іншых заканадаўцаў апазіцыйнай моды мінулага, колькі міжвольнае капіраванне чужога паспяховага вопыту, свайго роду перавынаходніцтва палітычнага ровара. У новай патрыятычнай апазіцыі, гэтак жа, як і ў старой ліберальнай, тут жа ўтварыліся два галоўныя цэнтры прыцягнення (Прыгожын і Стралкоў) і дзве галоўныя тэмы — карупцыя і «тоўстыя каты» з Рублёўкі. Лібералам яны перашкаджалі мірна жыць у выдатнай Расіі будучыні, патрыётам яны перашкаджаюць ваяваць за выдатную Расію мінулага. Ва ўсім астатнім рыторыку другіх ужо немагчыма адрозніць ад рыторыкі першых.
Нягледзячы на ўсю другаснасць прапагандысцкага рэпертуару сама так званая патрыятычная апазіцыя зусім не з'яўляецца другаснай. Наадварот, яна цяпер з'яўляецца першай скрыпкай у пратэставым руху. Ну вось такі ў нас сёння пратэставы аркестр. Менавіта актыўнасць усякага роду раззлаваных правінцыялаў будзе цяпер кашмарыць стабільнасць сістэмы. Думаю, што гэта яшчэ лепш за мяне разумеюць у Крамлі. Усё, што я магу пакуль назіраць, сведчыць аб тым, што ў дачыненні да новай патрыятычнай апазіцыі ў хуткім часе будзе ўжыты «капіпаст» метадаў, якія так «добра» зарэкамендавалі сябе ў барацьбе са старой ліберальнай апазіцыяй.
У мяне няма сумненняў у тым, на чыю карысць скончыцца гэтая партыя. Думаю, што новая апазіцыя не дажыве да падзення цяперашняга рэжыму, але і цяперашні рэжым ненадоўга перажыве новую апазіцыю. Ён яе спарадзіў, яна ж яго і даб'е — і заб'ецца сама пры гэтым.
Тых, хто з жахам чакае, калі пасля шэрых прыйдуць чорныя, я магу супакоіць.
Па-першае, чорныя даўно ўжо прыйшлі — і чарней наўрад ці будзе.
Па-другое, пры любой змене рэжыму разам з ім зменіцца парадыгма і абрынецца вайсковы кансэнсус, унутры якога ўся гэтая новая патрыятычная апазіцыя толькі і мае сэнс. Яна непазбежна садзьмецца, хоць асадак, вядома, застанецца, і яго прыйдзецца яшчэ доўга трымаць у полі зроку любой палітычнай сіле, якая будзе прэтэндаваць на тое, каб стаць уладай ва ўзрушанай рэвалюцыяй краіне.
