Рэжым збіраецца выйграць выбары — тыя, якія ўжо прайграў

Перадвыбарчая рыторыка Лукашэнкі гаворыць пра тое, што траўма 2020 года не прапрацаваная — і будучыя «выбары» павінны стаць рэваншам падзей чатырохгадовай даўніны.

Інтэрв'ю Лукашэнкі ВГТРКшнаму цемрашалу Папову ўжо паступова сыходзіць з павесткі. Фальстарт з-за нарэзак на «Пуле першага» і не толькі да моманту выхаду тэлевізійнай версіі ўжо амаль канчаткова забіў тэму. Да таго ж, меркаванне, быццам слухаць АГЛ няма асаблівага сэнсу, маўляў, што ён там можа новага сказаць — дык вось меркаванне гэтае моцнае і яшчэ мацнее. Не без прычыны, вядома ж. Лукашэнка сапраўды з кожным годам становіцца заўважна менш выразным, а некаторыя пасажы, асабліва калі вырваць іх з кантэксту, сапраўды падобныя хутчэй да набору слаба дапасаваных слоў. Я амаль згодны з пунктам гледжання Сяргея Чалага, які ўжо даўно сказаў, што магія сышла з гаворкі былога дырэктара саўгаса. 

Але я ўпэўнены, што пагрузіцца ў дзівосны свет варта. Як мінімум, у плане надыходзячых выбараў. Ёсць адчуванне, што інтэрв'ю гэтае было патрэбна найперш менавіта Лукашэнку. Занадта мяккім аказваўся раз за разам Папоў там, дзе раба сэнсавых супярэчнасцей можна было калі не прыдушыць, то хаця б паставіць у нізкі партэр. 

Так ці інакш, на працягу гадзіны пятнаццаці АГЛ размаўляў са сваімі міфічнымі выбаршчыкамі. І міфічныя яны не таму, што іх не існуе ў прыродзе (на жаль, яны былі, ёсць і пакуль усё ж будуць), а таму што ўжо занадта заўважна рэжым адарваны ад «зямлі», жыве ілюзіямі. На якую аўдыторыю гэта было разлічана — я наогул не вельмі разумею, піша аўтар ТГ-канала «Политонелогия».

Агулам, увесь перадвыбарчы набор думак, у плане зместу якога аперуе палітычная сістэма, відавочна сфармаваны каласальнай траўмай 2020 года. Гэта досыць цікава, калі ўлічыць, што закладнікамі падзей чатырохгадовай даўнасці застаюцца і дэмакратычныя сілы. Аднак калі апошнім трэба вырывацца з гэтага кантэксту, то ў нашых жа інтарэсах, каб Лукашэнка там заставаўся як мага даўжэй. Ну і, вядома, прапрацоўваць траўму рэжым не плануе. 

У каго ёсць адказ на пытанне «Што рабіць з Беларуссю»?

Уладзімір Пастухоў, расійскі палітолаг, нядаўна апублікаваў цікавую нататку (https://t.me/v_pastukhov/1209), дзе абвінавачвае многіх прадстаўнікоў апазіцыі ў недаацэнцы ворага: «Рэальнасць, як правіла, складаней. Менавіта гэтая складанасць з'яўляецца прычынай таго, што мы знаходзімся там, дзе знаходзімся. І я шчыра не разумею, што перашкаджае гэтую рэальнасць прызнаць.

Зло не ператворыцца ў дабро, памылка не стане эўрыкай, а бандыт не стане святым (ну, калі ён не Салавей-разбойнік) ад таго, што мы прызнаем зло разумным, вёрткім і жывучым. Дабро не пацерпіць, калі мы заўважым, што пад яго сцягамі часта збіраюцца не толькі альтруісты, але і карыслівыя цынікі ўперамешку з бескарыслівымі дурнямі.  

Так, карціна свету стане менш зразумелай, больш размытай і не моцна прывабнай. Затое з'явіцца рэальны шанец перамагчы». У чым дакладна можна пагадзіцца з Пастуховым, дык гэта ў тым, што нельга ацэньваць суперніка, зыходзячы з уласных устояных ідэалагем. І сапраўды, якім бы прымітыўным ні здавалася зло, праблема складзеная не ў факце гэтай прастаты, а ў складанасці механізмаў, якія ўсяму грамадству саму прымітыўнасць навязваюць. Прастата простая. А вось спрашчэнне — наадварот. Пастухоў пісаў, вядома ж, пра пуцінскую сістэму, дзе падтрымка рэжыму хай і не задраная кудысьці ў раён вільготных фантазій супрацоўнікаў ЦВК, але значная. Дзе апатыя і дэпалітызаванасць грамадства глыбокія і паспяхова культывуюцца, у тым ліку страхам і галечай. 

Аднак, падобныя развагі тычацца і Лукашэнкі. Слухаючы інтэрв'ю (асабліва паўтара раза), я не мог не бачыць перад сабой малаадукаванага пажылога вясковага мужычка, які разгубіў ужо сваю хітрасць. Вось менавіта — мужычка. Яму б карову зараз, а не адносіны міжнародныя. Не будзь усёй гэтай прэзідэнцкай шалупіны, палацаў, цыганскага барока, я б без праблем уявіў АГЛ, які сядзіць дзе-небудзь на пенсіі са шклянкай перад вогнішчам пад градам камароў. У расцягнутай хламідзе, ля балот. Сядзеў бы ён, глядзеў, прымружыўшыся, на маладых, лупіў бы іх сумнеўнай народнай мудрасцю. 

А я нагадаю, мудрасць — гэта не пра назапашванне формул, а пра працэс мыслення, таму ніякай народнай яна быць папросту не можа. Выхад па-за межы традыцыйнага ўзнаўлення — залог разумення прыроды рэчаў, а не ўсялякае сумнеўнае кшталту (знайшоў у гугле на запыт першай спасылкай): «Хто не саджаў дрэва, таму не ляжаць у цені». Велічыня недасяжная. Нешта ў духу «хто не ўстаў, той сядзіць». 

І тым не менш, гэтая карцінка пры аналізе апанента, атрымліваецца жа неяк — штыкамі, страхам, валютнай прастытуцыяй з элементамі эскорту (ну, РФ!) трымацца 30 гадоў. Узнікае спакуса вырашыць, што такі вялікі тэрмін — паказчык таго, што сістэма складаней, чым здаецца. І гэта сапраўды так. Адказнасць за выбудоўванне і цэментаванне рэжыму Лукашэнкі так ці інакш ляжыць на многіх. Сацыяльна-гістарычныя перадумовы разглядаць тут я не прапаную, але важна разумець, што лаўка фармальных прыхільнікаў шмат у чым складаецца з пазбаўленых пасіянарнасці прыстасаванцаў-ахоўнікаў, для якіх балванізаваная палітычная мадэль, пабудаваная на апатыі, папулізме і знешніх грошах — найлепшы варыянт, каб пражыць прыемнае жыццё. Ці ёсць у сістэме выраджэнне? Безумоўна, і мы пра гэта таксама шмат гаварылі: за гады з першых дзён пасрэдныя, але адданыя прыхільнікі так ці інакш будуць захопліваць месцы — ад падатковых да КДБ. У меншых, у параўнанні з нямецкімі, маштабах, але бяда восеньскіх рэжымаў, якія так складана скавырнуць з-за штыкоў, — гэта тая самая банальнасць зла. Уся вось гэтая брыдота кшталту «вас шмат, а я адна» — у любым пункце сістэмы — гэта складаная праблема, якую не вельмі зразумела як вырашаць. Прынамсі, на дадзены момант. І выходзіць, што Пастухоў мае рацыю і не мае рацыі адначасова. З яго пазіцыі зло проста складаней, чым можа нам падацца, а сэнс, на мой погляд менавіта ў тым, што старыя аўтакратыі заўсёды амбівалентныя: любая іх слабасць — адначасова і сіла. Прымітыўнасць зла цалкам кампенсуецца яго руцінізаванасцю. І сістэма пад Лукашэнкам — руінаваная безумоўна — вядома, складаней за самога Лукашэнку. Як і сістэма пад Пуціным, якая складаецца з тых самых прыстасаванцаў.

Аднак, як ні дзіўна, Лукашэнка — самае слабое звяно ўласнай сістэмы. Гэта звычайная гісторыя для персаналісцкіх аўтакратый. Вось уявіце МЗС. Там яшчэ засталіся людзі, якія ўпэўненыя, што іх малая, але важная задача — рабіць працу на карысць сістэмы, краіны — чагосьці сярэдняга паміж адным і другім — бо сістэма і краіна ў галаве наменклатуры зрошчваюцца самымі нечаканымі месцамі. За кожным візітам так ці інакш стаіць досыць вялікая праца. На ўзроўні стратэгіі знешнепалітычны курс — напрыклад двухбаковы — гэта сотні гадзін і вырашэнне складаных задач. І ў выніку выходзіць гісторык уласнай хваробы, фатограф уласнай камеры — Лукашэнка — да Папова, і ўкід стварае новы віток напружанасці з Арменіяй. Сістэма проста не здольная кіраваць рызыкамі публічнай (ды і непублічнай) дзейнасці асобнага чалавека, які над ёй надбудаваны. 

Так ці інакш, перадвыбарчае інтэрв'ю Папову дазваляе нам вызначыць наратывы, на якія, верагодна, будзе абапірацца падуладны АГЛ рэжым, выбудоўваючы электаральную стратэгію. 

Класкоўскі: Лукашэнка прымушае беларусаў вольна ці мімаволі перагарнуць старонку 2020 года. А што дэмсілы?

Па-першае, поўная залежнасць ад Расіі — як карысць. Адмова ад ідэнтычнасці, заканамерная для Лукашэнкі. Адмова са словамі — мы адна краіна, мы адзін народ: «Мы — рускія людзі». Ці стаіць за гэтым тэзісам некаторая мэтавая аўдыторыя ўнутры Беларусі? Ці ёсць фланг людзей, якія настроены па-прарасійску (безадносна вайны, вядома ж)? Так, ёсць. Іх нямала. Я не хачу абапірацца на нейкую сацыялогію, але лічыцца з гэтым флангам проста неабходна. Важна ўлічыць, што, пры актыўным умяшанні рэжыму, нацыяналістычны праект як процівага постсавецкаму, эклектычнаму Лукашэнку дагэтуль не спрацаваў. Ён існуе ў галовах старой апазіцыі, многіх палітычных эмігрантаў мінулых хваль, але, мяркуючы па ўсім, не вельмі яркі і пераканаўчы для беларусаў у краіне. Прычын для гэтага шмат. Там і пабочныя дзеянні расійскай прапаганды, і некаторыя формы дэбеларусізацыі, і ў цэлым, вядома ж, той факт, што палітычная сістэма не ў стане зразумець культуру як сацыяльны феномен — яна яе адмаўляе настолькі ж, наколькі яе як такую адмаўляе сам Лукашэнка. Не з'яўляючыся інструментам аб'яднання грамадства, культура ў Беларусі выведзена па-за межы палітычнай плоскасці. І контркультура — тое, што развівалася насуперак — на жаль, занадта завязана на нацыяналістычны кампанент і ў выніку ўпіраецца ў праблемы ўсяго нацыяналістычнага праекта.

Па-другое, неўступленне ў вайну. Тут Лукашэнка супярэчлівы, бо яму трэба нейкім чынам выставіць мяжу пранікнення ў сваю мадэль прарасійскай парадыгмы. Гэта значыць так, мы з братам Вовам «спіна да спіны адстрэльваемся», але прывідныя беспілотнікі — не казус бэлі. Настолькі не казус, што ад прамога пытання Папова АГЛ ухіліўся нязграбным кулём — проста праігнараваў. У выніку — «пашыраць фронт немэтазгодна. Мы з Валодзем не справімся, калі ён стане 1200 кіламетраў». І Лукашэнка далей будзе прадаваць сябе як захавальніка міру на фоне вайны пад бокам, і гэта яшчэ адзін наратыў, з якім трэба змагацца. Ён, уласна, сам (ну, слабое ж звяно) прадастаўляе ўсе магчымыя інструменты для гэтага. Расійская ідэалагема, у адпаведнасці з якой «Захад будзе змагацца з РФ да апошняга ўкраінца, Захад вінаваты ў вайне, таму што пастаўляе зброю» — ламаецца аб адзін цікавы тэзіс з інтэрв'ю. Вось маўляў, Кіеву дапамагае 60 краін, а мы не павінны дапамагаць Расіі. У гэтым плане, дарэчы, мне здаецца цікавым, наколькі карціна свету Лукашэнкі перапоўненая люстэркамі. Я не ўпэўнены, што яго моцна напалохала курская аперацыя УСУ — яе не так лёгка спраецыраваць на Беларусь. Аднак некаторыя ўласныя страхі АГЛ ўсё-ткі прарываюцца ў працэсе непадрыхтаванага слоўнага вывяржэння. Так, адказваючы на пытанне пра легітымнасць Зяленскага, Лукашэнка сказаў: «Дэ-юрэ, не хачу паўтараць старэйшага брата, ён чытаў Канстытуцыю гэтую Украіны, усе ўжо ведаюць. Дэ-юрэ да яго ёсць пытанні аб легітымнасці. Дэ-факта — ён прэзідэнт. ён прымае рашэнні, і гэтыя рашэнні выконваюцца». Тут цікавыя два моманты. Па-першае, абстрагаванне Пуціна ў гэты нязручны момант размовы — старэйшы брат. Па-другое, адлюстраванне самога сябе. Ці ўсведамляе Лукашэнка падобную паралель? Не факт. Аднак я ўжо пісаў вышэй пра траўмы 2020 года — і гэта адна з іх.

Трэці пункт перадвыбарчай праграмы — чысты папулізм з элементамі некрацынізму. Ён развівае папярэдні пункт — ідэю, што Лукашэнка ў нас — захавальніца мірнага ачага. «Ёсць некалькі ашалелых нацыкаў... але яны ўжо не ў трэндзе. Сёння адсоткаў семдзясят ненавідзяць Зяленскага. Не таму што ён Зяленскі і дрэнны, а таму што ён абяцаў адно, а робіць іншае. І што гінуць людзі. А бацькам пляваць на тое, які там Зяленскі, Лукашэнка ці Пуцін, калі ў яго з сям'і хапаюць дзіця і вязуць на смерць». Гэта досыць мярзотны прыём, які ў мяне асацыюецца з шантажом. І зноў наша любімая двуххадоўка Е2-Е4. Звярніце ўвагу: важная не асоба (Зяленскі, Лукашэнка, ці Пуцін) — важная бяспека. АГЛ яе забяспечвае тым, што не ўступае ў вайну, няхай, мяркуючы па ўсім, ніхто яго пра гэта не просіць — Е2-Е4. Сам прыдумаў. Сам падвёў войскі. Сам прыдумаў яшчэ раз. Сам адвёў войскі. Спекуляцыя на стварэнні ўяўнай пагрозы, і пагражае асабіста ён — і пагражае сям'і. 

Пра какецтва, кшталту «я не вечны» — гаварыць не варта. Гэта як у анекдоце: «Вы ўсё абяцаеце, Васіль Іванавіч». 

Па-чацвёртае, дыялог з Захадам. Тут я, прызнаюся шчыра, згубіўся. І літоўская ўлада ў яго — вар'яты, і палякі — гідкія настолькі, што любога немца ад іх ванітуе. На палякаў, зразумела, крыўда смяротная — Лукашэнка не стрымліваецца, яму такой функцыі не завезлі — палякі ў яго гідкія. І ў выніку не выходзіць стройны сігнал у бок Еўропы і ЗША. Усё праз маніпуляцыі, пагрозы і абразы. І потым вось гэтае вось, што я абавязаны працытаваць, у духу Вікі Цыгановай: «Калі яны (яны!) хочуць, каб гэтага не было, давайце сядзем за стол перамоваў, і скончым гэтую драчку. Яна ні ўкраінскаму народу, ні беларусам, ні расійцам не патрэбная. Яна патрэбна ім. Я не магу прывесці гэтыя факты — яны абсалютна закрытыя, дзе яны (яны!) у адкрытую кажуць, высокапастаўленыя людзі: хай б'юць адзін аднаго... няхай у гэтым катле ўсе падохнуць. Гэта высокапастаўленыя асобы пра гэта кажуць — амерыканскага паходжання. Яны хочуць, каб мы адзін аднаго знішчылі». Добра, я згодны з тым, што ў мужа Цыгановай трызненне больш густое і заборыстае, у яго там ці то сіянісцкі фашызм, ці то фашысцкі сіянізм. Аднак пасыл агульны: яны (яны!) хочуць, каб мы тэрыторыю вызвалілі, пазабіваўшы адзін аднаго. 

Цёмная будучыня наперадзе. І дыктатар гэта адчувае

Яшчэ я заўважыў гэта неспадзяванае проціпастаўленне: украінскі народ, але «беларусы і расіяне». Спецыяліст па фігурным перагортванні старонкі ўпарта прагаворвае супярэчнасці ў сваёй галаве — вынік траўмы. Пра драчку, дарэчы — я за гэтыя дні бачыў некалькі спрэчных трактовак, маўляў, гэта «заяўка на дээскалацыю». Мне, наадварот, здаецца, што гэта чысты пуцінскі наратыў «мы гатовыя да перамоваў на нашых умовах», умовы добрыя — згаджайцеся, пакуль даюць. У гэтым сэнсе хачу на імгненне вярнуцца да тэмы карціны свету. Нармальныя людзі чытаюць кнігі. Лукашэнка — відавочна, падборкі ў папках. І, нават нягледзячы на відавочнае жаданне высунуць хоць бы галаву з расійскага ідэалагічнага катла, Лукашэнка аказваецца закладнікам уласнага рэжыму, які падносіць яму інфармацыю з відавочным перакосам у бок маскоўскіх прапагандысцкіх прыколаў. Гэта я да таго, што адназначна хлуслівую навіну пра Зяленскага, які купіў у караля Чарльза асабняк у Брытаніі Лукашэнка пераказвае так, нібыта гэта яго натуральнае веданне. Я і праўда згубіўся. Калі ёсць нейкае імкненне да дыялогу з праціўнікам, то дзе інфармацыйная аснова для гэтага? Нават на пытанне Папова пра міграцыйны крызіс АГЛ паўтарыў сваю лухту пра «яны самі вінаватыя, пятлю на шыю накінулі санкцыйную, а я павінен мяжу абараняць». 

Дарэчы, як назіранне. У плане актывізацыі дыялогу з заходнімі краінамі падсанкцыйны міністр спраў заморскіх Рыжанкоў не выглядае рэлевантным суб'ектам. Ці можа за гэтым стаяць нейкі план? Верагодна, але як фігура для дыялогу, на мой погляд, апшны міністр прайграе класічнаму кар'ернаму дыпламату Алейніку. Аднак менавіта ў гэты момант АГЛ прымае апаратнае рашэнне ўзмацніць расійскі фланг за кошт Крутога і дадае ў знешнепалітычнае ведамства выканаўчага і блізкага да цела чалавека з сумнеўнай рэпутацыяй. Гэта значыць, фактычна, умацоўвае расійскі кірунак і як быццам бы ўскладняе працэсы на заходнім трэку. 

«Пуцін баяўся Навальнага — і Навальны мёртвы. Лукашэнка баіцца ўсіх сваіх праціўнікаў...»

Скончыць жа хачу разбор электаральных экзэрсісаў рэжыму тэмай аб памілаванні (як жа агідна, чорт вазьмі, гэтае слова выкарыстоўваць). Хачу памыліцца — праўда, хачу — але мне бачыцца, што гэтая гісторыя хутчэй унутрыпалітычная і звязаная яна ў большай меры з выбарамі і ўсё той жа траўмай 2020-га. Прычын некалькі. Першая. Рэпрэсіўны апарат усё такі ж гарачы і няма маркераў запаволення. Я згодны з тымі, хто лічыць, маўляў, 30 чалавек — гэта добра. Гэта проста выдатна. Я проста прапаную не падманвацца. Гісторыя з амністыяй моцна расцягнулася ў часе, і прапагандысцкі яе эфект заўважна сапсавалі паведамленні пра сістэматычныя затрыманні, так бы мовіць, па-над. Але гэта агульнае месца.

Па-другое. Калі паглядзець кароткія інтэрв'ю некалькіх чалавек, якіх выпусцілі, можна заўважыць некалькі асаблівасцей. У меру сваёй здольнасці выступаць публічна, вызваленыя паўтараюць мянтоўскія фармулёўкі цэлымі канструкцыямі. Вось дзяўчына, стоячы каля брамы каземата, кажа: «У 2020 годзе ўдзельнічала ў несанкцыянаваных масавых мерапрыемствах». І далей, зусім ужо брыдкае ў адказ на пытанне, што падштурхнула: «Нядбаласць, напэўна, нейкая, і, магчыма, непісьменнасць у нейкай сферы. Такім чынам я апынулася на вуліцах, што і прывяло да такіх сумных наступстваў». Адсутнасць канкрэтыкі, а галоўнае, гэтыя дзівосныя канструкцыі: «такім чынам», «што і прывяло». Натуральна, пратакол допыту. І яшчэ адна цытата, іншай ужо жанчыны: «Я пакінула непрыемныя (нелицеприятные. — Заўв. рэд.) каментары на адрас службовых асоб...» Што ўсё гэта значыць? Нам спрабуюць праціснуць карцінку, дзе людзі відавочна раскаяліся, перапалюбілі былога старшыню саўгаса «Гарадзец», прызналі яго правату і мудрую дальнабачнасць. Гэты наратыў — адзін з ключавых у перадвыбарчай канструкцыі Лукашэнкі. У пэўнай, адчувальнай меры, стоячы на спінах зламаных у турмах людзей, ён будзе выйграваць не выбары 2025-га года. Ён будзе выйграваць выбары 2020-га.