Палова петыцый у дзяржорганы з'яўляюцца праваабарончымі

Але ў пераважнай большасці выпадкаў аўтары калектыўных зваротаў не згадваюць правы чалавека, мяркуючы гэта фактарам, які можа адмоўна паўплываць на поспех петыцыі.

Цэнтр даследавання грамадскага кіравання СІМПА 4 верасня ў мінскім Imaguru прадставіў вынікі працы «Аналіз электронных зваротаў у кантэксце правоў чалавека». Мэтай даследавання, праведзенага ў ліпені-жніўні гэтага года, было высветліць, ці ёсць праваабарончы кампанент у дзейнасці па стварэнні петыцый у дзяржаўныя органы, а таксама вывучыць матывацыю і стаўленне да правоў чалавека і праваабарончай дзейнасці аўтараў і патэнцыйных аўтараў петыцый.
Як паведаміла на прэзентацыі Таццяна Кузіна, адна з аўтараў даследавання, прааналізавана каля 1.100 электронных зваротаў грамадзян (петыцый), створаных карыстальнікамі на сайце petitions.by за 2017 і 2018 гады і накіраваных у дзяржаўныя органы Рэспублікі Беларусь, апытана 499 карыстальнікаў сайта petitions.by, праведзена 2 глыбінных інтэрв’ю з актыўнымі стваральнікамі петыцый.
Даследчыкі — Таццяна Кузіна, Наталля Рабава і Святлана Кулеш — падзяляюць петыцыі на наступныя групы: 1) «дэ-факта праваабарончыя» петыцыі — гэта петыцыі, тэматыка якіх відавочна мае дачыненне да правоў чалавека, аднак іх аўтары не паказваюць гэтага ў тэксце петыцый; 2) «заяўленыя праваабарончымі» петыцыі — гэта петыцыі, аўтары якіх ўжылі ў тэксце словазлучэнне «правы чалавека» і / або спаслаліся на парушэнне канкрэтных правоў чалавека; 3) «праваабарончыя» — гэта петыцыі з групы дэ-факта праваабарончых, якія змястоўна маюць дачыненне да правоў чалавека (некаторыя петыцыі з групы дэ-факта праваабарончых спасылаліся на правы чалавека, пры гэтым тэксты зваротаў змястоўна альбо каштоўнасна не маглі быць прызнаныя праваабарончымі); 4) петыцыі, якія не маюць дачынення да правоў чалавека — петыцыі, накіраваныя на рашэнне лакальных інфраструктурных пытанняў і іншых праблем, якія не маюць праваабарончай складнікам.
«З 1.100 петыцый толькі 97 заяўлена аўтарамі як праваабарончыя — 8,8 %. Яшчэ 487 петыцый — дэ-факта праваабарончыя, аднак аўтары іх не гавораць, што гэта сфера правоў чалавека. Мы маем тут вынік, калі палова з разгляданага масіва цалкам можа быць аднесена да петыцый праваабарончым, але з-за розных матываў аўтары альбо па няведанні, альбо наўмысна не ўжываюць словазлучэнне «правы чалавека», — распавяла Таццяна Кузіна.
Аб якіх жа правах чалавека саромеюцца казаць, але выканання якіх фактычна патрабуюць аўтары петыцый?
276 петыцый дэ-факта праваабарончага характару датычацца права на атрыманне, захоўванне i распаўсюджванне поўнай, дакладнай i своечасовай iнфармацыi аб дзейнасцi дзяржаўных органаў, грамадскі аб’яднанняў, аб палiтычным, культурным i мiжнародным жыццi, стане навакольнага асяроддзя. Характэрна, што з іх 116 петыцый патрабавалі належнага адказу на раней пададзеныя петыцыі.
Затым ідзе права на жыццё — 116 петыцый.
Права на спрыяльнае навакольнае асяроддзе і на пакрыццё шкоды, прычыненай парушэннем гэтага права — 56 петыцый.
Правы этнічных, рэлігійных і моўных меншасцяў — 24 звароту.
Права карыстацца роднай мовай, выбіраць мову зносін, свабода выбару мовы выхавання і навучання — 22 петыцыі.
Права на найвышэйшы дасягальны ўзровень фізічнага і псіхічнага здароўя — 20.
Правы людзей з інваліднасцю: магчымасць весці незалежны лад жыцця і ўсебакова ўдзельнічаць ва ўсіх аспектах жыцця (безбар’ернае асяроддзе, доступ да інфармацыі) — 19.

Што кажуць аўтары

78% рэспандэнтаў лічаць, што стварэнне петыцый — гэта адзін са спосабаў абароны правоў чалавека.
Аўтары ацэньваюць тэму ўласных петыцый як «правы чалавека» ў 32% выпадкаў.
Транспарт, дарога, ДАІ — 22%.
Экалогія, прырода — 17%.
Нерухомасць, будаўніцтва, ЖКГ — 10%.
Медыцына, здароўе, адукацыя — 8%.
Культура, адпачынак — 4%.
Гендэрныя прапорцыі
Мужчыны значна часцей выступаюць аўтарамі петыцый — 75,11%, жанчыны хутчэй схільныя падпісваць петыцыі, чым ініцыяваць іх.
Петыцыі, прысвечаныя абароне грамадзянска-палітычных культурных правоў, знаходзяць большы водгук у мужчын, у той час як жанчыны часцей падтрымліваюць петыцыі, звязаныя з правамі жанчын, людзей з інваліднасцю, сацыяльна-эканамічныя правы і правы дзяцей. Магчыма, гэта звязана з тым, што жанчыны ў большай ступені ў параўнанні з мужчынамі ўцягнутыя ў працэс вырашэння праблем, звязаных з адукацыяй, аховай здароўя, сацыяльнай абаронай, клопатам пра дзяцей і пажылых бацькоў.

Асноўныя высновы

Матывацыяй аўтараў пісьмовых электронных зваротаў, па іх уласных ацэнках, з’яўляецца грамадская карысць: людзі лічаць, што і яны самі, і іншыя пішуць калектыўныя звароты ў дзяржаўныя органы для таго, каб вырашыць праблемы, якія тычацца вялікай колькасці людзей, а таксама ліквідаваць несправядлівасьць і прыцягнуць увагу грамадскасці да праблемы.
Любыя правы чалавека ў тэксце петыцый з’яўляецца хутчэй мабілізуючым, чым адпалохваючым фактарам для карыстальнікаў, якія падпісваюць пэтыцыі, створаныя іншымі людзьмі. Петыцыя, у якой згадваюцца правы чалавека, у сярэднім збірае ў 2 разы больш подпісаў, чым у цэлым па масіве.
Не назіраецца ўзаемасувязі паміж наяўнасцю яўнага альбо відавочна праваабарончага кампанента петыцыі і фактам адказу дзяржаўных органаў небудзь тэрмінам яго прадастаўлення.
Задаволенасць карыстальнікаў адказамі дзяржаўных органаў на дэ-факта праваабарончыя петыцыі некалькі ніжэй, чым на пэтыцыі, якія не змяшчаюць праваабарончага кампанента.
Абмеркаванне тэмы, асабліва ў СМІ, на думку аўтараў петыцый, сур’ёзна павышае іх шанцы быць разгледжанай па сутнасці. Таксама гэтаму дапамагаюць непалітычныя тэмы, належнае афармленне са спасылкамі на заканадаўства, «вырашальнасць» і канкрэтнасць праблемы. Правы чалавека з’яўляецца такім фактарам толькі на думку 19% аўтараў.
Стварэнне пісьмовых электронных зваротаў праз сайт petitions.by застаецца гарадской і нават сталічнай з’явай: Мінск, у якім жыве пятая частка насельніцтва рэспублікі, генеруе палову дэ-факта праваабарончых петыцый.
Нягледзячы на ​​тое, што самай эфектыўнай формай удзелу ў прыняцці рашэнняў, на думку апытаных, з’яўляецца прыцягненне ўвагі да СМІ, у рэальным жыцці людзі больш карыстаюцца калектыўнымі і індывідуальнымі зваротамі ў дзяржорганы.

Што не пацвердзілася

«Мы лічылі, што словазлучэнне» правы чалавека «адпуджвае карыстальнікаў, маўляў, гэта надае большай палітызаванасці петыцыі — і людзі менш ахвотна выступяць у яе падтрымку. Як аказалася, „праваабарончыя“ петыцыі атрымліваюць у два разы больш падтрымкі карыстальнікаў сайта, чым петыцыі без праваабарончага кампанента. Гэта, шчыра кажучы, здзівіла», — адзначыла ў каментары Thinktanks.by адна з аўтараў даследавання, сацыёлаг Наталля Рабава, дырэктар SYMPA.
Парадку 15% петыцый наогул засталіся без адказу, сярэдні тэрмін адказу — 37 дзён, тады як нарматыў — 15 дзён, у больш складаных выпадках — 30 дзён. Але гэта дадзеныя 2017-2018 гадоў, цяпер жа, па словах Уладзіміра Кавалкіна, стваральніка і кіраўніка праекта petitions.by, гаворка ідзе аб 5% петыцый, на якія не адрэагавалі чыноўнікі.
Паводле thinktanks.by