Сякеры, феромоны і малітва. Як у беларускіх лясах шукаюць выратавання ад ўсюдыіснага караеда

«Калі б караеда да гэтага часу не было, то яго б вынайшлі як сакрэтную біялагічную зброю», — горка жартуюць гомельскія леснікі. Вось ужо некалькі гадоў яны ваююць з ненавісным паразітам — і пакуль гэты бой прайграюць.

 Ззаду — тысячы ўсохлых лясных гектараў, колькі наперадзе — не ведае ніхто. «Сітуацыя непрыемная, але часовая», — не губляюць надзеі спецыялісты. Галоўнае — не апускаць рукі, дакладней, сякеры.

Выйсце адно — секчы!

Сухі трэск, затым шоргат — і вось ужо велізарная хвоя на зямлі. Вонкава нічым не адрозніваецца ад тых, што красуюцца на суседнім узлеску. Але, запэўніваюць спецыялісты, — толку з яе ўжо не будзе. Больш за тое, калі сёння яе не ўбраць, то заўтра гэта дрэва заразіць іншыя. Дакладней — не яно само, а яго кватаранты — тысячы трохміліметровых караедаў, якія вельмі хутка выцягнуць з небаракі ўсе сокі і тут жа прымуцца за суседнія хвоі. А таму — секчы і кропка!

На мове леснікоў гэта называецца санітарнае аздараўленне заражаных участкаў. У гэтым годзе пад яго толькі ў Гомельскай вобласці аддалі 10 тысяч гектараў пашкоджанага лесу. У краіне ж, па апошніх дадзеных Мінлясгаса, палегла 17 тыс. га. І гэта не канчатковая лічба. Секчы будуць і далей. Пад сякеру ідуць не толькі іржавыя безжыццёвыя дрэвы, але і цалкам, на першы погляд, здаровыя і зялёныя.
— Рыжая крона — гэта ўжо апошняя стадыя. Калі караед засяліў дрэва нядаўна, да прыкладу, тыдзень таму, то хвоя можа мала чым адрознівацца ад здаровай. Яна можа быць зялёнай, але, да прыкладу, не бліскучай, а матавай, — распавядае дырэктар «Беллесаховы» Зінаіда Крывіцкая.

Праўда, заўважыць такія нязначныя змены, прызнаецца яна, нават прафесіяналу часам няпроста: караед спачатку ахоплівае тонкія галінкі на самай верхавіне дрэва — а гэта дзясяткі метраў над зямлёй. Разгледзець такія метамарфозы можна хіба што ў тэлескоп.
— Метады ранняй дыягностыкі — гэта праблема, над якой мы ўсе зараз працуем. Вельмі важна падабраць алгарытмы, каб рэагаваць на самых ранніх стадыях заражэння, пакуль караед яшчэ не паспеў незваротна пашкодзіць драўніну, — кажа Крывіцкая.
Мы падыходзім да толькі што спілаванай сасны. Ствол шкоднікі ператварылі ў густанаселены горад-лабірынт. Чым больш інтэнсіўна ў «горадзе» жыццё, тым хутчэй памрэ дрэва. Калі караед точыць драўніну, то пераразае ўсе праводзячыя тканіны, па якіх ідзе харчаванне ад каранёў да верхавіны — і дрэва проста гіне ад голаду.

Духі для караеда

У апошнія гады тры працы ў леснікоў значна дадалося. Калі раней пры планавых рубках дзялянкі распрацоўваліся загадзя, то зараз прыходзіцца секчы не там, дзе запланавалі, а там, дзе з’явіўся ачаг. Калі работнікі мясцовых лясгасаў не спраўляюцца, клічуць на дапамогу калегаў з іншых абласцей. Цяпер, да прыкладу, на Гомельшчыне працуюць брыгады з менш пацярпелых ад караеда магілёўскіх, віцебскіх і гродзенскіх лясгасаў.

Высекчы заражаны лес — паўсправы. Не менш важна потым разабрацца з пасечанымі рэшткамі, у якіх літаральна кішаць шкоднікі. Самы дзейсны спосаб — спальваць. Але ў гэтым годзе з-за засухі гэтага рабіць нельга. Навукоўцы падказалі леснікам, што можна мульчыраваць: спецыяльная машына перамолвае усё ў пацяруху і змешвае з зямлёй. Спецыялісты запэўніваюць, што пасля гэтага ў караеда няма ніякіх шанцаў — ад недахопу вільгаці ён гіне.

Задавальненне гэта, праўда, не з танных. За змену, кажа дырэктар Гомельскага ДЛГУ Ігар Дзягцярык, нямецкі мульчэр, які яны пакуль арандавалі ў мясцовых энергетыкаў, расходуе аж 200 літраў саляркі! Таму ў лясгасе ўжо прыдумалі, як зрабіць таннейшым гэты варыянт: у найбліжэйшай час замовіць у кампаніі-вытворца фрэзы і прычэпы яе да «Беларуса».

Яшчэ адно вынаходніцтва, ужо не леснікоў, а навукоўцаў — ферамонавыя пасткі. У іх выкарыстоўваюцца спецыяльна сінтэзаваныя феромоны, якія прыцягваюць караеда. Прынцып просты: жук ляціць на пах, а трапляе ў шклянку з вадой — і гіне.

— Чаму б на кожным дрэве такога не павесіць? — пытаецца намеснік дырэктара па навуковай рабоце Інстытута лесу, прафесара Уладзімір Усеня.
— Ды што вы, тады лес залаты атрымаецца. Дорага. Яны ж ствараліся не столькі для знішчэння, колькі для маніторынгу. Да прыкладу, калі ў пастцы аказваецца больш за 3 тысячы штук — ясна, што гэта ўжо ачаг.

Караед без межаў

Караед у хвойным лесе быў заўсёды, толькі ў вельмі малых колькасцях, таму што хвоі былі здаровымі. У здаровае дрэва гэты шкодніка не палезе — там смала.
— А ў 2015 годзе ўзровень грунтавых вод на Палессе зваліўся да крытычнай адзнакі, месцамі апусціўся на 2 метры. У выніку каранёвай сістэме іглічных перастала хапаць харчавання. З-за недастатковага харчавання зніжаліся метабалічныя працэсы. І, самае галоўнае, — выпрацоўка тэрпеневых алеяў, галоўны кампанент жывіца — смала, якая і супрацьстаяла караеду, — тлумачыць прычына эпідэмія прафесар Усеня.
Адказ на пытанне, калі ж караед адступіць, не ведае ні ён, ні яго калегі. Шкоднік неймаверна жывучы і размнажаецца ў геаметрычнай прагрэсіі: 500 караедаў могуць вырабіць нашчадкаў у колькасці 5 тысяч асобін, ды яшчэ і двойчы за сезон.
Прыгожаму самаадчуванню жука з добрай волі і асяроддзе яго пражывання: жыве пад карой, якая абараняе яго ад марозу і перагрэву, драпежнікаў і іншых неспрыяльных фактараў.

Не толькі беларусы ламаюць галаву над тым, што рабіць з шкоднікам. Ужо некалькі гадоў ад жука-шкодніка ратуюць Белавежскую пушчу. На польскім баку ўжо два гады ідзе высечка дрэў, супраць чаго актыўна выступаюць мясцовыя эколагі, а таксама еўрапейскія структуры. Еўракамісія ў 2016 годзе завяла справу супраць краіны за высечку дрэў у пушчы. Польскія ўлады называюць меру вымушанай, тлумачачы, што прычынай стала беспаспяховая барацьба леснікоў з жуком-караедам, знішчальным да дрэваў. Караед атакуе і беларускую частку тэрыторыі Белавежскай пушчы, але нашы леснікі ў запаведных зонах вызнаюць прынцып неўмяшальніцтва.
Днямі да гамяльчан па вопыт прыязджалі бранскія, маскоўскія і калужскія калегі. Кажуць, з мінулага года пачалося і ў іх. У красавіку Гомельскі лясгас наведвалі шведы, немцы і румыны. Як аказалася, нічога новага не прыдумалі і яны: рэцэпты «ад караеда» ва ўсім свеце аднолькавыя: своечасовая высечка, знішчэнне пасечаных рэшткаў і малітва леснікоў.
Паводле news.tut.by