Адціснуць, прадаць, пакрыць «шкоду» — па такой схеме дзяржава канфіскуе маёмасць дзясяткаў людзей

Палітыка 16.09.2024

Гэта пакуль лік ідзе на дзясяткі — пакуль дзяржава «абкатвае» новую схему рэпрэсій. А потым, верагодна, такія справы стануць масавай з'явай.

З вясны 2024 года ўлады выкарыстоўваюць новы спосаб атакі на тых, хто пакінуў краіну па палітычных матывах — праз нерухомасць, якая належыць ім. Эмігранты не могуць прыехаць дадому з меркаванняў бяспекі, а любыя здзелкі з жыллём з 2023 года паводле беларускіх законаў можна ажыццяўляць толькі ўнутры краіны. Як следства, кватэры арыштоўваюць і прадаюць, з іх высяляюць кватарантаў і апячатваюць.

Нерухомасць стала элементам псіхалагічнага ціску беларускіх уладаў на палітычных эмігрантаў — дэманстрацыяй, наколькі іх уласнасць безабаронная перад дзяржавай, піша «Бі-бі-сі».

Накладзены арышт. Уваход забаронены

Святлана (яна просіць не ўказваць яе поўнае імя, баючыся за бяспеку), лекарка з Беларусі, цяпер жыве ў Польшчы. Гэтым летам яна некалькі тыдняў шукала чалавека, які наважыўся б схадзіць у пад'езд яе дома, зрабіць і даслаць ёй фота — яе знаёмыя, якія засталіся ў Мінску, баяліся нават гэтага. Адзін чалавек усё-ткі знайшоўся. На фотаздымку відаць, што дзверы кватэры Святланы ў Мінску заварылі металічнай планкай — цяпер адчыніць іх немагчыма. На дзверы павесілі аб'яву: «На маёмасць накладзены арышт».

Святлана доўга жыла ў Расіі, 10 жніўня 2020 года стаяла каля амбасады Беларусі ў Маскве ў велізарнай чарзе з ахвочых прагаласаваць на прэзідэнцкіх выбарах. Ездзіла ў Мінск на адну з самых вялікіх акцый супраць Аляксандра Лукашэнкі 16 жніўня 2020 года, у наступныя гады праводзіла пікеты ля будынка амбасады. У 2022-м Святлана і яе сям'я з'ехалі ў Польшчу, там яна працягнула выходзіць на акцыі беларускай апазіцыі.

За што і паводле якога артыкула на Святлану ў Беларусі распачалі крымінальную справу, праз якую на кватэру накладзены арышт, яна не ведае. У праваабаронцаў інфармацыі пра гэта няма, а знайсці юрыста, які прадстаўляў бы яе інтарэсы ў Мінску, практычна немагчыма — за палітычныя справы яны не бяруцца, баючыся за ўласную бяспеку.

Святлана здавала кватэру свайму знаёмаму за сімвалічную, кажа яна, плату. Кватарант аплочваў камунальныя паслугі і пераводзіў невялікую суму яе маме.

Яго выселілі сілавікі і нават далі час на тое, каб сабраць рэчы. «Гэта ўжо рэдкасць, проста пашанцавала, — каментуе Святлана. — Мне вядомыя выпадкі, калі дзверы заварвалі проста з рэчамі і дакументамі тых, хто там жыў». Дазнацца ў кватаранта нейкія дадатковыя падрабязнасці немагчыма: ён даў сілавікам падпіску аб неразгалошванні.

Святлана кажа, што проста пусціла ўсю гэтую сітуацыю на самацёк — усё роўна з-за мяжы нешта зрабіць немагчыма. Камунальныя паслугі аплочваць перастала. Кажа, што, магчыма, аднойчы вернецца ў Беларусь і тады зоймецца кватэрным пытаннем. Ці яе жыллё проста «пусцяць з малатка» — такія выпадкі таксама былі.

Кватэра апазіцыйнага актывіста з Гродна Сяргея Верамеенкі таксама пад арыштам: ён эміграваў пасля пачатку масавага пераследу, у Беларусі на яго распачалі справу за «садзейнічанне экстрэмісцкай дзейнасці».

Выданне «Hrodna.Life» расказала, што на пачатку верасня ён са здзіўленнем выявіў, што на продаж выстаўленыя рэчы з яго кватэры — халадзільнік, пральная машынка, люстэркі.

Верамеенка сказаў, што яму ўдалося знайсці чалавека, які купіў яго лядоўню. Актывіст напісаў яму: «Навошта ты гэта зрабіў?» Пытанне засталося без адказу.

Як здзелкі куплі-продажу сталі палітычнымі

У верасні 2022 года Аляксандр Лукашэнка выдаў указ, які абмяжоўвае функцыі дыпламатычных прадстаўніцтваў Беларусі ў краінах свету.

Галоўнае абмежаванне: эмігранты больш не могуць аформіць праз амбасады і консульствы новыя пашпарты — для гэтага ім трэба прыехаць у краіну.

Для правядзення здзелак са сваёй маёмасцю ім таксама трэба будзе вярнуцца — дыппрадстаўніцтва больш не выдаюць даверанасці на куплю-продаж.

Увосень 2023-га беларусаў у эміграцыі больш за ўсё хвалявалі пашпарты — прыехаць на радзіму і атрымаць новы ўзамен старога для многіх было немагчыма праз крымінальныя справы супраць іх. Апазіцыя на чале са Святланай Ціханоўскай лабіравала ідэю аб тым, каб краіны ЕС выдавалі эмігрантам «пашпарты новай Беларусі» — пакуль беспаспяхова.

За мінулы год стала зразумела, што пад пагрозай не толькі пашпарты тых, хто з'ехаў з палітычных матываў, але і іх нерухомасць — апазіцыйныя беларускія СМІ, якія працуюць у выгнанні, цягам лета 2024-га расказалі пра дзясяткі выпадкаў, калі на кватэры накладвалі арышт, выганялі адтуль часовых жыхароў.

Вядомыя некалькі выпадкаў, калі эмігранты ўсё ж прадавалі сваё жыллё — або з дысконтам за тэрміновасць, або за сімвалічную плату, — каб яно было запісана на іншага чалавека. Але пракуратуры беларускіх абласцей хочуць апратэставаць гэтыя здзелкі як ашуканскія, і такія заявы ўжо пададзеныя ў суды.

«Радыё Свабода» напрыканцы жніўня расказала некалькі такіх гісторый.

Адзін палітычны эмігрант расказаў журналістам, што яго здзелку па продажы кватэры ўлады хочуць прызнаць несапраўднай. Паводле яго слоў, рыэлтарка, якая праводзіла здзелку, плакала ў трубку, таму што яна нясе персанальную адказнасць за чысціню здзелкі і не разумее, як працаваць далей — у чалавека на ілбе не напісана, ці з'яўляецца ён апанентам улады.

Спісы заможных эмігрантаў

Пра маштабы адабрання нерухомасці ў беларускіх палітычных мігрантаў можна меркаваць толькі па ўскосных прыкметах — далёка не ўсе гатовыя зрабіць гэтую інфармацыю публічнай, баючыся за пакінутых у краіне сваякоў.

25 сакавіка 2024-га эмігранты ў дзясятках краін свету на мітынгах і пікетах адзначалі Дзень Волі — галоўнае свята апазіцыі. У траўні Следчы камітэт паведаміў, што ў спісе тых, чыё жыллё будзе арыштаванае за гэтае святкаванне, 104 прозвішчы.

У гутарцы з выданнем «Зеркало» эмігранты расказалі, што ў адным толькі Мінску ў следчых спіс налічвае 200 чалавек.

«Безумоўна, гэта можна назваць новай формай рэпрэсій», — мяркуе Леанід Марозаў, дарадца па прававых пытаннях Святланы Ціханоўскай.

Юрыст «Народнага антыкрызіснага ўпраўлення» Міхаіл Кірылюк гаворыць «Бі-бі-сі», што для дзяржаўнага бюджэту грошы, атрыманыя ад продажу гэтых кватэр, — зусім невялікія. Што для ўладаў сапраўды важна, дык гэта шырокае асвятленне канфіскацый — гэта спосаб палітычнага і псіхалагічнага ціску.

«Улады хочуць зрабіць так, каб тыя, хто з'ехаў, баяліся даваць інтэрв'ю, выходзіць на мітынгі — нават у Варшаве і Вільні. Гэтая мэта дасягаецца некалькімі паказальнымі працэсамі з мінімальным задзейнічаннем рэсурсу», — кажа Кірылюк.

Беларуская прапаганда сапраўды шырока асвятляе арышты нерухомасці. Напрыклад, прапагандыст з тэлеканала АНТ Ігар Тур зрабіў пра гэта амаль дзесяціхвілінны сюжэт. Паводле яго логікі, калі беларусы за мяжой выступаюць супраць Лукашэнкі, то яны салідарызуюцца з уведзенымі супраць Беларусі заходнімі санкцыямі, а раз так, то яны павінны кампенсаваць прычыненую краіне шкоду.

Прадаецца кватэра з дзецьмі

Улады канфіскоўвалі нерухомасць апазіцыянераў і да ўказа Лукашэнкі ў верасні 2023-га, але тады гэта тычылася толькі лідараў пратэсту.

Трохпакаёвую кватэру, якая належыць Сяргею Ціханоўскаму, яны выставілі на продаж у сакавіку 2023 года. Ціханоўскі, прадпрымальнік і блогер, збіраўся балатавацца ў прэзідэнты ў 2020 годзе, а цяпер знаходзіцца ў палоне рэжыму — яму прысудзілі 18-гадовы тэрмін. Яго жонка Святлана Ціханоўская, якая эмігравала з дзецьмі, атрымала 15 гадоў завочна.

Дзяржава, хутчэй за ўсё, канфіскавала іх кватэру пасля аднаго з гэтых прысудаў. Дакладней сказаць нельга: абодва прысуды былі зачытаныя ў закрытым рэжыме і цалкам не публікаваліся. Вядома толькі, што суд прысудзіў Ціханоўскага і яшчэ пяцярых фігурантаў яго справы не толькі да турэмных тэрмінаў, але і да выплаты 2,5 млн. беларускіх рублёў (каля 691 тысячы еўра) «для выплат супрацоўнікам Міністэрства ўнутраных спраў за дадатковы час на службе падчас паслявыбарчых пратэстаў».

У сакавіку 2023-га кватэру прадаць не атрымалася — не знайшлося пакупнікоў. Беспаспяховай была і наступная спроба, кватэру купілі толькі з трэцяга разу.

Канфіскацыя жылля за "экстрэмізм": Гэта законна? Ці можна абараніць уласнасць? Спыталі ў юрыстаў — Глядзіце таксама

У ёй былі зарэгістраваныя не толькі муж і жонка Ціханоўскія, але і іх непаўналетнія дзеці. Яшчэ ў 2003 годзе Вярхоўны суд Беларусі пастанавіў, што выпісваць дзяцей у нікуды забаронена.

«Жыллё з'яўляецца агульнай сумеснай маёмасцю мужа і жонкі. Больш за тое, яно з'яўляецца адзіным месцам жыхарства іх непаўналетніх дзяцей. Таму яго продаж нават з боку беларускага нацыянальнага заканадаўства вельмі сумнеўны», — гаворыць «Бі-бі-сі» Леанід Марозаў.

Да такой жа высновы ў гутарцы з «Зеркалом» прыйшлі юрысты беларускага праекта «LegalHub». «У дадзенай сітуацыі застаецца высокая рызыка негатыўных прававых наступстваў для новага ўласніка названага жылога памяшкання», — кажуць яны.

Палітык і прадпрымальнік Валерый Цапкала ў 2020-м таксама спрабаваў балатавацца ў прэзідэнты, а затым пакінуў краіну і завочна атрымаў 17 гадоў турмы. Паводле дакументаў, ён прадаў свой дом лізінгавай кампаніі па цане ніжэй за рынкавую, а затым кампанія здала жыллё ў арэнду членам сям'і палітыка. Суд прызнаў гэтую схему ашуканскай і ануляваў здзелку. Кватэра Валерыя Цапкалы ў Мінску таксама выстаўленая на продаж.

11 верасня 2024-га дзяржаўная пляцоўка для электронных таргоў «Белюрзабеспячэнне» выставіла новы лот — офіс, які належаў Эдуарду Бабарыку. Яго бацька Віктар спрабаваў балатавацца ў прэзідэнты, але ў чэрвені 2020-га яго арыштавалі і пазней прысудзілі да 14 гадоў нібыта за «нявыплату падаткаў». Эдуарда арыштавалі тады ж, амаль тры гады ён сядзеў у чаканні разгляду справы, у ліпені 2023-га ён атрымаў 8 гадоў — таксама за «нявыплату падаткаў» і «арганізацыю беспарадкаў». Вінаватым, як і бацька, ён сябе не прызнаў.

Прадам кватэру. Лаяльны

У эмігрантаў няма спосабаў абараніць сваю пакінутую ў Беларусі нерухомасць. Юрыст Міхаіл Кірылюк расказвае, што яму вядомыя выпадкі, калі людзі на свой страх і рызыку ездзілі на радзіму праз Расію — так больш шанцаў, што пры праходжанні памежнага кантролю іх імя не будзе ў спісах тых, каго пераследуюць. Пры гэтым жыллё яны прадавалі ў тэрміновым рэжыме — гэта значыць, як правіла, са зніжкай.

Кірылюк кажа, што калі такія здзелкі прызнаюць несапраўднымі, то пацерпяць не столькі эмігранты, колькі пакупнікі жылля, якія застаюцца ў Беларусі і, прынамсі, публічна не супраць Лукашэнкі. «І гэта свядомы ўдар, дэманстрацыя непрымірымасці», — кажа ён.

Эмігранты, паводле яго слоў, літаральна аказаліся ў папулярнай у Беларусі прымаўцы «гарыць сарай— гары і хата».

Людзі, якія даўно эмігравалі, думаюць, што, калі яны атрымалі пашпарты іншых краін, гэта можа абараніць іх ад пераследу. Але гэта не так. Сакратар Асацыяцыі беларусаў у аўстралійскім Перце Арцём Лядоўскі сказаў «Бі-бі-сі», што ўлады краіны прамым тэкстам папрасілі людзей з двума грамадзянствамі не наведваць Беларусь — прымяніць дыпламатыю ў выпадку іх арышту будзе амаль немагчыма.

«У нас там бацькі, маёмасць, хтосьці здае яе ў арэнду, хтосьці атрымлівае спадчыну. І для таго, каб правесці звычайную здзелку, трэба яшчэ і паказаць сваю лаяльнасць. Трызненне нейкае», — кажа Лядоўскі.

Ён расказвае, што на традыцыйнай сустрэчы эмігрантаў высветлілася, што аднаму з членаў кам'юніці трэба з'ездзіць у Беларусь для здзелкі з нерухомасцю. Гэта стала галоўнай тэмай сустрэчы. «А ты свае сацсеткі чытаў? А раптам лейтэнант ужо даўно скрыншоты зрабіў?» — гаварылі яму эмігранты.

Дарадца Святланы Ціханоўскай Леанід Марозаў кажа, што пытанне аб канфіскаванай маёмасці паўстане пры «транзіце Беларусі ад дыктатуры да дэмакратыі». Агульныя палажэнні ўжо ёсць у 70-старонкавым дакуменце пад назвай «Канцэпцыя аб кампенсацыі шкоды рэпрэсаваным асобам», там прапануецца кампенсаваць прычыненую грамадзянам шкоду.