Мацукевіч: Рэжым больш не камуфлюецца пад легенды пра асаблівы шлях

Ні Лукашэнка, ні яго падданыя больш не хаваюць, што ў Беларусі дыктатура. Але яны спрабуюць выдаць гэта за плюс — у параўнанні з дэмакратыяй, якую «насаджае Захад».

На мінулым тыдні падчас «Марафону адзінства» ў Баранавічах дзяржаўныя прапагандысты «развенчвалі» міфы пра дыктатуру. Калі моцна спрасціць, то асноўны пасыл міністра інфармацыі Марата Маркава такі: дыктатура не такая дрэнная, як пра яе гавораць. Гэтая ж тэма стала галоўнай на мерапрыемстве «Адкрытая кафедра», удзел у якім разам з прапагандысткай Ксеніяй Лебедзевай узяла экс-кіраўніца ЦВК Лідзія Ярмошына. Першая заявіла, што «дыктатура — гэта справядлівасць, упэўненасць у заўтрашнім дні і моцнае мужчынскае плячо». Спроба зрабіць плюс з відавочнага мінусу не новая: пра дыктатуру як брэнд Беларусі прапаганда гаворыць з 2019 года. Але цяпер рэжым пачаў гэтым быццам бы ганарыцца. Пра тое, чаму так адбываецца, у калонцы для «Зеркала» разважае палітычны аналітык і былы беларускі дыпламат Павел Мацукевіч.

«Дэмакратыя — гэта пра свабоду і наяўнасць выбару, а дыктатура — пра адсутнасць і таго, і другога»

Пачын Наталлі Эйсмант (а менавіта яна яшчэ ў 2019-м выдала тэзіс, што дыктатура — гэта наш брэнд) падхоплены «партактывам» і запушчаны ў масавы абарот. Людзі ў Беларусі відавочна не разумеюць свайго сацыяльна-палітычнага шчасця. Мабыць, з гэтай прычыны прапагандзе даводзіцца гэта з дня на дзень настойліва тлумачыць.

Ідуць эксперыменты з аргументамі, каб знайсці тыя, якія будуць успрынятыя шырокімі народнымі масамі хоць бы збольшага. Не выключана, што некаторыя з іх знойдзеныя.

Прапаганда стала славіць дыктатуру як сінонім прадказальнасці і ўпэўненасці ў заўтрашнім дні, зладзіўшы вакол гэтай ідэі сацыялістычнае спаборніцтва пад назвай «Марафон адзінства». Яно стартавала 17 верасня і ўяўляе з сябе гастролі чыноўнікаў, праўладных журналістаў, блогераў, актывістаў і артыстаў па беларускіх гарадах з праграмай выступаў у падтрымку Аляксандра Лукашэнкі.

У такой праўладнай агітацыі з уключэннем адміністрацыйнага рэсурсу на ўсю моц няма навізны. Вось што сапраўды арыгінальна — гэта рэклама дыктатуры як дабра «ў святле дэмакратыі, што насаджаецца Захадам». Натуральна, поўнай заган.

Не ўсім агітатарам дадзена ўяўленне, каб праявіць крэатыў, гаворачы пра плюсы дыктатуры ў Беларусі. Але ў гэтым «спаборніцтве», верагодна, не так важная перамога (яна гарантуецца арганізатарам), колькі ўдзел. У Ігара Тура атрымліваецца відавочна лепш тлумачыць, чым у Лідзіі Ярмошынай, але як яна лічыць галасы! Вось і цяпер менш за 90% у яе не выходзіць.

Напэўна, каб пазбегнуць ілюзіі барацьбы дабра са злом, варта канстатаваць, што дэмакратыя не з'яўляецца абсалютным дабром, а дыктатура — абсалютным злом. Асабліва ў перыяды гістарычнай нявызначанасці, як цяпер. Але ёсць нюансы. І галоўны з іх, магчыма, палягае якраз у тым, што дэмакратыя — гэта пра свабоду і наяўнасць выбару, а дыктатура — пра адсутнасць і таго, і другога. На гэтым месцы нескладана адказаць, чаму прапаганда ўсхваляе другое ў Беларусі.

«Рэжым больш не камуфлюецца пад легенды пра асаблівы шлях»

Тлумачэнне крыецца ў самой прыродзе рэжыму: ён не пакідае нейкага іншага выбару, акрамя як ісці за сабой і славіць сябе. Гэта ўжо як у старым анекдоце, у якім паміраючы Уладзімір Ленін шапоча свае апошнія словы Іосіфу Сталіну, што партыя за ім — Сталіным — не пойдзе. На што той адказвае: «Уладзімір Ільіч, калі партыя не пойдзе за мной, то яна пойдзе за вамі».

Новая лінія прапаганды магла і далей какетліва замоўчваць пра дыктатарскі характар рэжыму, як замоўчвала ўсе гэтыя гады. І ўзносіць, напрыклад, «Усебеларускі народны сход» як найлепшую з практык сапраўднай дэмакратыі, невядомую суседзям.

У зусім нядаўнім мінулым кожны раз, калі ў заходняй прэсе Беларусь называлі апошняй дыктатурай у Еўропе, у Мінску збіралі крыўду — зыходжу з досведу працы ў МЗС. У асобных выпадках амбасадары адпраўляліся ў рэдакцыі разбірацца або напісвалі туды патрабаванні абвяржэнняў. Цяпер жа, калі дыктатура ў Беларусі ўжо не апошняя ў гэтай частцы свету, то маскі раптам ініцыятыўна скінутыя.

Рэжым больш не камуфлюецца пад легенды пра асаблівы шлях. Ён не хавае, што мае характар, што на смак зусім не цукар, і наадварот робіць яго ледзь не прадметам нацыянальнага гонару, упіраючы на «плюсы» і сціплыя адносна ўсё больш тлустых мінусаў. Брэнд паводле версіі Эйсмант (і трызненне — паводле маёй), але які мае перспектывы попыту.

Прычым гэта тычыцца не толькі Беларусі. Размовы пра дэфіцыт у свеце сапраўдных лідараў, здольных руліць і разрульваць, якія гучаць то тут, то там, — не што іншае, як завуаляваны запыт на «моцную руку». Яго натуральным чынам спараджае бяссілле моцных гэтага свету перад тварам усіх актуальных выклікаў і пагроз, якімі мільгаюць у навінах.

Таму аўтакратыі зноў могуць увайсці ў грамадска-палітычную моду, калі ўжо не ўвайшлі. А такое ўжо бывала ў Еўропе ў мінулым стагоддзі — у міжваенны перыяд. Беларусь у такім выпадку акажацца ў трэндзе — і нават у перадавіках.

«Моцная рука, якая ўсё павырашае»

Няма асаблівай цяжкасці расшыфраваць сігнал беларускаму грамадству, што пасылае прапаганда праз усхваленне «плюсаў» дыктатуры. Вось моцная рука, якая ўсё павырашае і паклапоціцца пра ключавое — бяспеку, працу, зарплаты і сацпакет. Астатняе ў нашым турбулентным свеце як быццам не так ужо і важна.

Зразумела, калі гэты самы свет не так ліхаманіла — лакальныя войны грымелі, але так далёка, што рэха не даносілася, а канфлікты Беларусі з Захадам не даходзілі да закрытых межаў, такая прапанова выглядала ўбога. Таму практыкаваліся іншыя прапагандысцкія хады, хоць яны і прапаноўвалі, па сутнасці, тое самае, з-за чаго, уласна, і выйшаў 2020-ты год.

Часы змяніліся. Склалася зусім іншая міжнародная, ваенная і сацыяльна-палітычная кан'юнктура, якая паставіла пад сумнеў многія асновы. З гэтай прычыны ў гэтым моманце дыктатарская прапанова прапаганды можа мець у Беларусі пэўны грамадскі водгук.

Аднак гісторыя любіць метамарфозы: людзі спачатку ствараюць культ, затым займаюцца яго развянчаннем. Бывае, што робяць гэта адны і тыя ж. Так было з ужо згаданым Сталіным. Прычым празорлівы «бацька народаў» прадказаў сабе і пасмяротную няміласць, і адраджэнне народнай любові: «Я ведаю, што пасля маёй смерці на маю магілу нанясуць кучу смецця. Але вецер гісторыі бязлітасна развее яе!» — гэтую цытату прыводзіў пісьменнік Фелікс Чуеў у кнізе «Сто сорак гутарак з Молатавым». Цяпер для яго магілы час кветак — яна абсыпаная імі, але вецер развее і іх.

Як у выніку будзе з Лукашэнкам, сказаць складана. Кропка ў яго кіраванні яшчэ не пастаўлена. Яшчэ можа быць горш, але можа быць і лепш. Аднак справа не толькі ў гэтым. Нашы ацэнкі яго эпохі могуць адрознівацца ад высноў нашых нашчадкаў, якія будуць меркаваць пра спадчыну Лукашэнкі на адлегласці і параўноўваць з тым, што адбудзецца пасля. Гэтае «пасля» і дасць назву таму, што было «да», — брэнд або трызненне.