«Адзіны варыянт — выязджаць з дзецьмі». Як улады знішчаюць адукацыю ў Беларусі і што нас чакае ў будучыні
У Беларусі распраўляюцца з прыватнай адукацыяй: з 30 недзяржаўных школ засталіся 3. Таксама працягваецца ціск на ўстановы нефармальнай адукацыі. Навошта гэта робіцца і чаго чакаць у будучыні, разбіралася «Нямецкая хваля».
Эксперты раяць вывозіць дзяцей за мяжу і там даваць ім адукацыю. Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
За мінулы год з трыццаці прыватных школ у Беларусі засталося тры — астатнія былі зачыненыя або не змаглі атрымаць ад дзяржавы ліцэнзію на адукацыйныя паслугі. Таксама ўлады «правяраюць» недзяржаўныя цэнтры дадатковай адукацыі, якія прадастаўляюць паслугі рэпетытараў і рыхтуюць да паступлення ў ВНУ. У выніку распачата некалькі крымінальных спраў. Што пра гэта вядома?
Барацьба з «апорнымі кропкамі каляровай рэвалюцыі»
Беларускія ўлады не першы год вядуць барацьбу з прыватнай адукацыяй. Пасля 2020 года многія навучальныя ўстановы сутыкнуліся з праверкамі, а экс-міністр адукацыі Ігар Карпенка называў прыватныя школы і нават дзіцячыя сады «апорнымі кропкамі каляровай рэвалюцыі».
У Кодэксе аб адукацыі з'явіліся абмежаванні на выкарыстанне слоў «школа», «гімназія» ў назве юрыдычных асоб, таксама ў краіне ўвялі дзяржаўнае ліцэнзаванне адукацыйнай дзейнасці. У 2022 годзе большасць недзяржаўных устаноў адукацыі не змаглі атрымаць сертыфікат гатоўнасці да новага навучальнага года і дзяржаўную акрэдытацыю, якая дае права выдаваць выпускнікам дакументы аб адукацыі (пасведчанні і атэстаты). З трыццаці прыватных школ да працы вярнуліся толькі тры. Цяпер, каб атрымаць акрэдытацыю ад дзяржавы, школе трэба мець, да прыкладу, уласны стадыён, а сярод вучняў павінны быць члены праўладнага «Беларускага рэспубліканскага саюза моладзі» і піянерскай арганізацыі.
Эксперт у сферы адукацыі Сяргей Альшэўскі звяртае ўвагу на канцэпцыю развіцця адукацыі ў Беларусі да 2030 года, адна з галоўных мэтаў якой — «забяспечыць усіх бясплатнай агульнай сярэдняй адукацыяй». «Груба кажучы, усе павінны вучыцца ў бясплатных школах», — тлумачыць суразмоўца. Паводле яго слоў, у канцэпцыі не ішло гаворкі пра прыватныя дзіцячыя садкі або цэнтры дадатковай адукацыі, але «калі даволі хутка скончылі са школамі», узяліся і за іх. «Таму што гэта альтэрнатыва, з-за якой задаюць усё больш пытанняў: а навошта дзяржаўнае, калі ёсць прыватнае — і яно ўсё больш даступнае для пэўнай катэгорыі людзей?» — разважае суразмоўца «Нямецкай хвалі».
Ціск на прыватныя цэнтры дадатковай адукацыі
27 снежня 2022 года сілавікі прыйшлі да вядомага педагога, сузаснавальніка цэнтраў па падрыхтоўцы да цэнтралізаванага тэставання «100 балаў» Яўгена Лівянта. Разам з ім былі затрыманыя яго жонка, дачка і зяць, а таксама сузаснавальнік «100 балаў» Аляксей Іваноў. Іх усіх абвінавачвалі ў «грубым парушэнні грамадскага парадку» (арт. 342 Крымінальнага кодэкса) — нібыта за ўдзел у пратэстах 2020 года. А ў красавіку стала вядома, што Камітэт дзяржкантролю распачаў шэсць крымінальных спраў у дачыненні да кіраўніцтва цэнтраў «100 балаў» за «нявыплату падаткаў» больш чым на 3,6 млн рублёў (каля 1,3 млн еўра).
Таксама на пачатку красавіка КДК паведаміў пра крымінальную справу ў дачыненні да «трох заснавальнікаў і фактычных кіраўнікоў кампаніі», якая распрацоўвае праграмнае забеспячэнне і аказвае паслугі ў сферы IT-адукацыі. Паводле інфармацыі партала dev.by, гаворка ішла пра камп'ютарную акадэмію «Шаг». У самой акадэміі заявілі, што да іх «сапраўды праявілі цікавасць фінансава-кантрольныя службы», але «бягучая праверка закранае адзін з перыядаў дзейнасці кампаніі ў мінулым».
13 красавіка праваабаронцам стала вядома пра затрыманне дырэктаркі Цэнтра славянскіх моў і культур («Славцентр») Ірыны Зімневай і яе мужа. Мужчыну далі 14 сутак — нібыта за «хуліганства», Зімнева па тым жа адміністрацыйным артыкуле атрымала штраф 20 базавых велічынь (каля 260 еўра), але, як даведалася «Нямецкая хваля», на волю яна выйшла толькі 21 красавіка.
Эксперт: «Улады знішчаюць канкурэнцыю»
Сяргей Альшэўскі лічыць і адукацыйны цэнтр «100 балаў», і акадэмію «Шаг» вельмі паспяховымі бізнэс-праектамі. Да прыкладу, Яўген Лівянт, паводле слоў Альшэўскага, стварыў цэлую сетку ўстаноў па ўсёй Беларусі, бюджэт якой «большы, чым закладваецца на самую вялікую школу ў Мінску». Альшэўскі звяртае ўвагу, што ў Беларусі «расце запыт на якасную адукацыю», але ўлады «знішчаюць усякага роду канкурэнцыю, якая прымушала б іх развівацца». «Логіка простая: карыстайцеся тым, што мы вам можам даць», — разважае эксперт. Што тычыцца ціску на «Славцентр», то, на думку Альшэўскага, ён можа быць звязаны з тым, што там кансультавалі наконт атрымання карты паляка і паступлення ў замежныя ВНУ.
Былы выкладчык юрфака Белдзяржуніверсітэта, цяпер навуковы супрацоўнік універсітэта Казіміра Вялікага ў польскім Быдгашчы і запрошаны прафесар Талінскага ўніверсітэта Яраслаў Кот кажа, што выпадкі з ціскам на прыватныя адукацыйныя цэнтры, якія абмяркоўваюцца ў публічнай прасторы, — гэта толькі «вярхушка айсберга». Да прыкладу, быў закрыты цэнтр «Адукар», кіруючая партнёрка якога выступіла са зваротам адносна падзей 2020 года. Перастала існаваць «Бізнес-школа ІПМ» — адзіны адукацыйны цэнтр у Беларусі, акрэдытаваны ў адпаведнасці з міжнароднымі стандартамі МВА.
Ніхто не можа адхіляцца ад курсу Мінадукацыі
Дырэктар па даследаваннях Інстытута развіцця і сацыяльнага рынку Беларусі і Усходняй Еўропы (IDSM), эксперт у сферы адукацыі, навукі і інавацый Андрэй Лаўрухін, у сваю чаргу, перакананы, што беларускія ўлады па-ранейшаму лічаць, што пратэсты 2020 года ў Беларусі былі кімсьці арганізаваныя і працягваюць шукаць «завадатараў», а паколькі такіх не было, пад удар трапляюць «самыя неабароненыя суб'екты, інстытуты і людзі». «Усе магчымыя жыццёвыя прасторы, звязаныя, у тым ліку, з прыватнай, недзяржаўнай, магчыма, нелаяльнай адукацыяй, павінны быць зачышчаныя», — кажа эксперт.
У дзяржаўнай школе ў сваю чаргу ўсё больш увагі надаецца ідэалогіі і «патрыятычнаму выхаванню». Так, у 5-6 класах увялі факультатыў па патрыятызме і духоўнасці, у школах, дзе вучыцца больш за 50 дзяцей, за выключэннем пачатковых, вячэрніх, дапаможных школ і спецыялізаваных ліцэяў, з'явіліся ваенрукі.
«Выпусцілі Кодэкс аб адукацыі, які нікому не дае магчымасці праяўляць крэатыў, ніхто не можа адхіляцца ад курсу, які пракладае Міністэрства», — кажа Яраслаў Кот.
«Адзіны варыянт — выязджаць з дзецьмі. Уцёкі з краіны цяпер ужо не толькі на ўзроўні вышэйшай школы, цяпер будуць везці і дзяцей», — прагназуе Андрэй Лаўрухін.