Беларуская камедыя — гэта смех скрозь слёзы
Беларусь — утрыраваная версія крызісу правоў чалавека, самая яркая яго праява. Можна, вядома, паспрачацца, кіўнуўшы ў бок Украіны — вось там сапраўды катастрофа. Але ўкраінцаў забіваюць чужыя. Нас забіваюць свае.
Ілюстрацыйная выява: Midjourney
У маім небе больш не лятаюць самалёты — ні вайсковыя, ні грамадзянскія. Ужо больш за год ідзе вайна, у якой няма пераможцаў, — і гэтая працягласць, расцягнутасць у часе парадаксальным чынам ахоўвае мяне і мой народ ад крывавай бойні на чужой тэрыторыі. Час служыць нам шчытом ад пераможнага «победобесия» і рэваншу «права моцных». Але, на жаль, ён не ахоўвае нас ад бойні на сваёй зямлі.
Вясна ў гэтым годзе як ніколі прыгожая. На лязе нажа ўсё адчуваецца як у апошні раз, і я чапляюся за гэтае бязмежнае блакітнае неба, за белае покрыва кветак на дрэвах і жоўтыя кроплі дзьмухаўцоў, сам не ведаючы, навошта. Магчыма, таму, што я яшчэ жывы і на волі — а значыць, павінен пражыць усё гэта за тых, у каго такой магчымасці няма.
Ужо больш за два тыдні нічога не чуваць пра Віктара Бабарыку — чалавека, які ў 2020 годзе падняў многіх людзей з наседжаных утульных крэслаў і прымусіў выйсці на вуліцы. Ён рызыкнуў усім: дабрабытам, кар'ерай, жыццём — сваім і сына, — дзеля таго, каб людзі ў гэтай краіне маглі жыць лепш. За свой адчайны рамантызм Віктар Бабарыка атрымаў 12 гадоў калоніі, у якой яго нядаўна збілі так, што лекары мясцовай грамадзянскай бальніцы пазналі былога кандыдата ў прэзідэнты толькі па прозвішчы.
Цяпер няма аніякай інфармацыі пра тое, ці жывы ён. Ніхто не ведае, куды яго забралі з лякарні — недалечанага, змучанага і, верагодна, знясіленага нечалавечымі ўмовамі існавання ў няволі.
Я гляджу на сіняе неба яго вачыма. Напэўна, ён ніколі не бачыў яго такім сінім. І ні да гэтага, ні пасля, на волі, яно ўжо такім не будзе... Абдымаю сваю котку — яна пачынае муркатаць ад аднаго дотыку, трэцца аб мой нос і ліжа шчаку, нібы цалуючы. Калі я з'язджаю, яна можа днямі ляжаць на маіх рэчах і не адклікацца на чужыя галасы. Віктар Бабарыка ўжо тры гады не бачыў сваіх сабак — а яны не бачылі яго. І я магу толькі ўявіць сабе, як ім сумна.
Пра тое, наколькі цяжкім бывае такое расстанне, напісала ў сваім лісце праваабаронца Наста Лойка. Палітвязням абарвалі ўсе каналы сувязі са знешнім светам, але цудоўным чынам кранальны і шчымлівы ліст Насты да яе сабакі Эрыка выйшаў з-за кратаў і знайшоў свайго адрасата.
«Шчасце сабак у тым, каб радаваць свайго чалавека. Прабач, што гэта больш не я», — піша Наста, тлумачачы, што яе могуць прысудзіць да 7-8 гадоў пазбаўлення волі — а гэта занадта вялікі тэрмін для дарослага сабакі, якога давялося аддаць іншым. Развітваючыся з роднай душой, Наста расказвае, якім быў дзень яе затрымання: як АМАП біў яе электрашокерам у спіну, як праходзіў ператрус, як яны пагражалі забіць Эрыка... «Спадзяюся, што тваё жыццё пройдзе спакойна і радасна. Таму што на сваім жыцці я ўжо паставіла пакутлівы крыж», — піша яна, і гэты радок, незаўважны сярод іншых, больш эмацыйных і красамоўных, адклікаецца ўва мне страшным разуменнем і бяссіллем.
Не сімвалічны, а цалкам рэальны крыж мог стаяць на магіле сабакі, чыёй гаспадыняй выпала быць Алене Пуціковіч, настаўніцы з Іванава. Амаль год таму падчас аблавы сілавікі прыйшлі па жанчыну, якая ўжо адбывала «хатнюю хімію» за два «рэпосты», і падчас затрымання стрэлілі ў бедную жывёліну, якая абараняла сваю гаспадыню.
Яны яшчэ не страляюць нас, але ўжо страляюць тых, каго мы любім. Тых, хто не падасць скаргу ў Еўрапейскі суд, не падпіша петыцыю і не выступіць з гучнай заявай у Фэйсбуку. Прыкладна гэтак жа — як з жывёламі — яны цяпер абыходзяцца з палітвязнямі, якія таксама пазбаўленыя голасу і сувязі са знешнім светам. Каля 90 дзён нічога не вядома пра Марыю Калеснікаву, Максіма Знака, Мікалая Статкевіча, Паўла Севярынца, Сяргея Ціханоўскага (а цяпер, пасля збіцця ў гэты спіс трапіў і Віктар Бабарыка). Ці жывыя яны? У якім яны стане? Што з імі цяпер адбываецца? Гэтыя пытанні застаюцца без адказаў, а родныя вар’яцеюць ад адсутнасці інфармацыі.
Палітвязня Вадзіма Гурмана месяц таму супрацоўнікі горацкай калоніі збівалі нагамі шэсць гадзін. У хлопца сур'ёзныя праблемы са зрокам — цяпер ён амаль нічога не бачыць. У гэтую ж калонію адправілі праваабаронцу і нобелеўскага лаўрэата Алеся Бяляцкага — і наўрад ці для таго, каб даць яму спакойна адбыць незаконна прысуджаныя 10 гадоў. Лукашэнка не даруе поўхаў. А Нобелеўская прэмія Бяляцкаму была адчувальнай поўхай яго рэжыму і яго часу, што імкліва выслізгвае, як пясок скрозь пальцы.
Беларусь — утрыраваная версія крызісу правоў чалавека, самая яркая яго праява. Можна, вядома, паспрачацца, кіўнуўшы ў бок Украіны — вось там сапраўды катастрофа. Але ўкраінцаў забіваюць чужыя. Нас забіваюць свае.
Сярэднявечча пачало вайну без яе аб'яўлення, і вайна гэтая — адчайная спроба без пяці хвілін жыхароў Апраметнай урваць яшчэ трохі часу, застацца — калі не фізічнымі целамі, то ідэямі, каштоўнасцямі, ладам жыцця. Таму ўжо тры дзясяткі гадоў краіна застаецца закансерваваным духам савецкасці, таму шалёныя сабакі рэжыму з адчайнай адданасцю рвуць глоткі тым, хто думае інакш і хто адным сваім існаваннем азначае канец старым парадкам.
Усе гэтыя гады, пакуль Лукашэнка выбудоўваў сваю вертыкаль і нацягваў сабак на падаўленне волі нязгодных, адным з галоўных сімвалаў супраціву злу былі праваабаронцы — нязручныя, непажаданыя, непатрэбныя ўласнаму народу, які спаў, калі ў яго адбіралі голас. 26 гадоў праваабарончы цэнтр «Вясна», створаны Алесем Бяляцкім, фіксаваў факты парушэння правоў чалавека ў Беларусі і гаварыў са светам аб тым, што тое, што тут адбываецца, трэба спыніць. За гэта Бяляцкага і пасадзілі — за спробу заставацца чалавекам і гаварыць пра чалавечнасць там, дзе гэтаму месца даўно ўжо няма. Пасадзілі ў нялюдскасць, якой не будзе ніякай меры.
Да гвалту прывыкаеш. Ён нарастае, ты зміраешся і ўжо нават не рэагуеш на тое, што для чалавека з навакольнага свету было б дзікунствам. Дакладна гэтак жа цяпер, пасля месяцаў маўчання, з радасцю прымаеш як лепшую навіну слова «жывы». Калі ў гэтым і складаўся план — каб мы навучыліся шанаваць жыццё, то ў беларускага Сусвету самае дрэннае пачуццё гумару, які нават «чорным» не назавеш.
Беларуская камедыя — гэта смех скрозь слёзы. Але ні смех, ні слёзы — не ад шчасця.