Беларуская вышэйшая адукацыя змагаецца за студэнтаў. Атрымліваецца кепска

Які стан сучаснай беларускай вышэйшай адукацыі? Ці ёсць жаданне ў абітурыентаў вучыцца на радзіме? Як улады плануюць працаваць з праблемамі ўніверсітэтаў?

Беларуская вышэйшая школа перажывае няпростыя часы. Праблема, аднак, яшчэ і ў тым, што выбраныя чыноўнікамі стратэгіі выхаду з сітуацыі могуць апынуцца настолькі няўдалымі, што толькі паглыбяць дэградацыю сістэмы адукацыі. Пра стан беларускай вышэйшай адукацыі распавядае «Позірк».

Жыраф вялікі, яму лепш відаць

У 2023 годзе па еўрапейскіх краінах пракацілася хваля забастовак у сферы адукацыі, якія ахапілі ўсе звёны — ад нянечак у дзіцячых садках да прафесарска-выкладчыцкага складу. Іх удзельнікі патрабавалі адэкватнай нагрузкі, сацыяльных гарантый і павышэння зарплаты. І гэтыя намаганні ў многіх выпадках далі вынік.

Аднак калі ў краінах ЕЗ праблемы ў сістэме адукацыі вырашаюцца дзякуючы імпульсам знізу, то ў Беларусі ўсё наадварот. Праблемы выяўляюцца зверху, а затым ўказанні спускаюцца па адміністрацыйнай лесвіцы.

Ланцуг, будка, адпрацоўка. Як дзяржава спрабуе ўтрымаць моладзь

Напрыклад, 13 лютага на сустрэчы з членамі Рэспубліканскага савета рэктараў Аляксандр Лукашэнка вылучыў пяць ключавых праблем:

 — разрыў паміж попытам і прапановай на рынку працы,

 — уцёкі выпускнікоў ВНУ за мяжу,

 — моладзь не занадта ахвотна ідзе ў навуку і выкладанне,

 — працаўладкаванне нелаяльных выкладчыкаў, «учорашніх шатальнікаў рэжыму»,

 — нездавальняючая ідэалагічная і выхаваўчая работа з моладдзю.

На першы погляд, мэты ясныя і задачы вызначаны. Аднак выкарыстанне лозунгаў накшталт «вельмі жорстка спытаем за выкананне», «думаць абавязаны па-дзяржаўнаму» і «мы захавалі найлепшыя савецкія традыцыі» выклікае эфект дэжавю і моцныя сумневы.

Студэнтаў становіцца менш, бюджэтныя грошы вылучаюцца скупа

Праблем у беларускай сістэме вышэйшай адукацыі нямала, аднак выбар пяцёркі пералічаных праблем выклікае пытанні, паколькі, узятыя разам, яны шмат у чым супярэчаць адна адной. Некаторыя з іх не столькі з'яўляюцца праблемамі, колькі ўяўляюць сабой корань узніклых цяжкасцяў, у той час як іншыя, па сутнасці, з'яўляюцца спробай іх вырашэння.

Па сцвярджэнні Лукашэнкі, «сёння многія практычныя пытанні вырашаныя, і трэба працаваць на больш высокім узроўні». Вялікае начальства ганарыцца захаваннем сістэмы адукацыі, пабудаванай на савецкіх практыках, умацаваннем матэрыяльнай базы ВНУ і забеспячэннем даступнасці вышэйшай адукацыі. Але лічбы часта кажуць пра іншае. Напрыклад, колькасць студэнтаў памяншаецца як у абсалютным, так і ў адносным выразе.

Былы дацэнт журфака БДУ распавёў пра сваё звальненне і калег-лукашыстаў

Важным пытаннем з'яўляецца фінансаванне сістэмы вышэйшай адукацыі. Сцвярджэнне Лукашэнкі, што ўлады «бераглі кожную капейку, укладвалі ў сферу немалыя сродкі», таксама выклікае сумневы. Правёўшы аналіз выдаткаў рэспубліканскага бюджэту на вышэйшую адукацыю, мы бачым, што рэальныя выдаткі на яго не перавышаюць 4% расходнай часткі бюджэту, прычым з 2011 года гэтая доля нават скараціліся.

Важна адзначыць, што многія праграмы мадэрнізацыі сістэмы вышэйшай адукацыі ў Беларусі да 2020 года былі рэалізаваны з выкарыстаннем сродкаў замежных донараў, у тым ліку з краін, якія Мінск цяпер абвясціў недружалюбнымі.

Гэта такія праекты, як фінансаванне з боку Міжнароднага банка рэканструкцыі і развіцця ў памеры 100 млн еўра, накіраванае на паляпшэнне вучэбна-адукацыйнага асяроддзя і адпаведнасць вышэйшай адукацыі патрэбам рынку працы, а таксама праграмы далучэння да Балонскага працэсу, развіцця акадэмічнай мабільнасці і студэнцкіх абменаў.

І вельмі сумна, што цяперашні курс уладаў перакрэслівае магчымасць такога супрацоўніцтва.

Моладзь выбірае, дзе лепш

Беларускае кіраўніцтва баіцца навацый у адукацыі, трымаецца за ўчорашні дзень. Праблема, падобна, у тым, што паглыбляецца прорва паміж сістэмай кіравання і сучаснасцю, тымі патрабаваннямі, якія прад'яўляюцца да выкладання ў ВНУ.

Беларускі ўніверсітэт будучыні — які ён?

Нягнуткасць уладаў у разуменні мэтаў і задач развіцця вышэйшай школы прывяла, у прыватнасці, да дэфіцыту кадраў. Колькасць спецыялістаў з кандыдацкімі і доктарскімі ступенямі ў беларускай сістэме адукацыі і навукі імкліва змяншаецца.

Разам з тым складана дакладна сцвярджаць, што «моладзь не занадта ахвотна ідзе ў навуку і выкладанне». Таленавітыя і перспектыўныя беларускія навукоўцы і педагогі ўсё больш актыўна рэалізуюць свой патэнцыял у сістэме вышэйшай адукацыі. Толькі ў дэмакратычных краінах Еўропы, Амерыкі ці Азіі.

З экспартам адукацыйных паслуг таксама не ўсё так гладка

У доказ якасці беларускай вышэйшай адукацыі гаворыцца пра рост экспарту адукацыйных паслуг. Сапраўды, у той час як беларускія юнакі і дзяўчаты ўсё часцей выбіраюць еўрапейскія ці нават расійскія навучальныя ўстановы, у беларускіх ВНУ на працягу шэрагу апошніх гадоў станавілася больш замежных студэнтаў.

Асноўны паток замежных студэнтаў, якія навучаюцца ў ВНУ Беларусі, прыходзіць з Кітая, Туркменістана, Узбекістана, Шры-Ланкі і Расійскай Федэрацыі.

Тым не менш мы бачым, што колькасць замежных абітурыентаў стала скарачацца. Нават студэнтаў з Туркменістана ў 2022/2023 навучальным годзе было прыкладна ў тры разы менш, чым у 2019/2020 годзе. У параўнанні з больш раннімі паказчыкамі зменшылася таксама колькасць студэнтаў з Кітая, Азербайджана, Таджыкістана, Ірана і Казахстана.

Так што папулярнасць беларускай сістэмы вышэйшай адукацыі зніжаецца не толькі сярод сваёй, але і сярод замежнай моладзі. І ёсць падазрэнне, што адбор у выкладчыкі ідэалагічна правільных, наскрозь лаяльных разам з узмацненнем ідэалагічнай працы сярод студэнтаў наўрад ці зменіць сітуацыю да лепшага. Аднак менавіта гэта высокае начальства бачыць панацэяй.

Пародыя на гітлерюгенд. Што рэжым робіць са школьнай адукацыяй