Герой Беларусі — гэта хто? Сацыёлагі назвалі ТОП-10 выбітных беларусаў і беларусак усіх часоў

Грамадства

Цэнтр новых ідэй і «Народнае апытанне» ў даследаванні беларускай ідэнтычнасці паспрабавалі вызначыць, што, ва ўяўленні беларусаў, з’яўляецца падмуркам беларускай дзяржаўнасці і хто зрабіў найбольш значны ўнёсак на карысць Айчыны. Вынікі ў нечым нечаканыя. 

Малюнак з bel-news.by

Малюнак з bel-news.by

Як адзначаеГенадзь Коршунаў, у інтэрнэт-апытанні бралі ўдзел 4000 чалавек, 2127 з іх цяпер знаходзяцца ў Беларусі; яно праводзілася сярод пераважна пратэснай часткі грамадства ў траўні-чэрвені 2023 года. Яшчэ адной асаблівасцю даследавання было тое, што людзі маглі выбіраць мову для адказаў на пытанні: беларускую ці рускую.

Веды пра мінулае і адчуванне повязі эпох, відавочна, ёсць адным з кутніх камянёў нацыянальнай самасвядомасці. Тое, хто мы ёсць, шмат у чым залежыць ад таго, адкуль мы паходзім. 

І тут не з’яўляецца нечаканасцю, што галоўным гістарычным падмуркам беларускай дзяржаўнасці апытаныя ў першую чаргу бачаць раннесярэднявечныя княствы: Полацкае і Турава-Пінскае (48%). На другім месцы — і з пункту гледжання гісторыі, і па колькасці выбараў — Вялікае Княства Літоўскае, Жамойцкае і Рускае (29%), а на трэцім месцы — Беларуская Народная Рэспубліка (9%). 

Звяртае на сябе ўвагу, што і БССР, і сучасная Рэспубліка Беларусь на «падмуркі» не цягнуць, у такой якасці іх адзначыла крыху болей за 1%. Таксама паказальна, што ў адказах на пытанне, якія гістарычныя перыяды найбольш паўплывалі на развіццё беларускага народа, і перыяд сучаснай Рэспублікі Беларусь, і савецкі час — далёка не на першых месцах.

Найбольш уплывовымі апытаныя палічылі эпоху ВКЛ (70%), а таксама часы БНР і Рэчы Паспалітай (па 36%). Перыяд існавання Рэспублікі Беларусь апынуўся толькі на 4-м месцы з 24% выбараў.

У даследаванні было і пытанне, якія асобы зрабілі найбольш на карысць Беларусі і беларусаў. Гэта было адкрытае пытанне, то-бок апытаныя пісалі свае адказы без аніякіх падказак. У выніку атрымаўся наступны ТОП-10 выбітных беларусаў і беларусак усіх часоў:

  • Кастусь Каліноўскі
  • Францыск Скарына
  • Вітаўт
  • Леў Сапега (і цалкам род Сапегаў)
  • Тадэвуш Касцюшка
  • род Радзівілаў цалкам
  • Янка Купала
  • Пётр Машэраў
  • Станіслаў Шушкевіч
  • Еўфрасіння Полацкая

Так агулам, але яшчэ цікава паглядзець на такі «пантэон герояў і гераінь» у разрэзе эпох, тым больш што пытанне пра асоб было звязана з папярэднім пытаннем пра ўплывовыя перыяды беларускай гісторыі.

Адзначым яшчэ адзін момант. Хаця пытанне задавалася пра асоб, якія зрабілі шмат на карысць Беларусі, рэспандэнты(кі) час ад часу ўзгадвалі і тых, чый уплыў таксама быў значны, але ішоў далёка не на карысць беларусам. Такія прозвішчы ішлі з подпісамі кшталту «шмат кепскага нарабіў» ці «згуртаваў супраць сябе». То-бок маем на ўвазе, што ў спісе «герояў» трапляюцца і «антыгероі», якія таксама паўплывалі на развіццё і беларускіх зямель, і беларускага народа.

Пачнём з эпохі, якую рэспандэнты(кі) адзначылі галоўнай па ўплыве на развіццё беларускага народа. Такім чынам, ТОП-10 найбольш уплывовых асоб часоў ВКЛ:

  • Францыск Скарына
  • Вітаўт
  • род Сапегаў
  • род Радзівілаў
  • Міндоўг
  • Альгерд
  • Ягайла
  • Гедымін
  • Канстанцін Астрожскі
  • Мікола Гусоўскі

Зразумела, што гэта ўсё – вынік гістарычнай палітыкі і таго, што прапісана ў школьных падручніках. Але падаецца выбітным першае месца кніжніка Скарыны, які пасунуў уніз і вялікіх князёў, і вайсковых правадыроў.

Наступны па важнасці этап — часы БНР. І вось ТОП-5 выбітных асоб часоў Беларускай Народнай Рэспублікі:

  • браты Антон і Іван Луцкевічы
  • Вацлаў Ластоўскі
  • Браніслаў Тарашкевіч
  • Клаўдзій Дуж-Душэўскі
  • Раман Скірмунт

З пералічаных тут асоб рэпрэсіі абмінулі толькі Івана Луцкевіча, бо ён памёр у 1919 годзе. А перажыў рэпрэсіі толькі Клаўдзій Дуж-Душэўскі. Астатнія былі забіты.

За час Рэчы Паспалітай абодвух народаў абралі такі ТОП-5 асоб:

  • род Сапегаў
  • род Радзівілаў
  • Стэфан Баторый
  • род Агінскіх
  • Бона Сфорца

Тут адзначу, што калі сярод Радзівілаў і Агінскіх цяжка вылучыць умоўны «твар» роду, то сярод Сапегаў гэта, безумоўна, Леў Сапега — дзяржаўны дзеяч і дыпламат, без якога магло і не стацца Статута Вялікага Княства Літоўскага.

Калі ж казаць пра асоб, якія паспелі зрабіць шмат на карысць краіны за час існавання Рэспублікі Беларусь, то тут топ выглядае наступным чынам:

  • Станіслаў Шушкевіч
  • Зянон Пазняк
  • Васіль Быкаў
  • Святлана і Сяргей Ціханоўскія
  • Віктар Бабарыка
  • Аляксандр Лукашэнка
  • Алесь Бяляцкі
  • Святлана Алексіевіч
  • Марыя Калеснікава
  • Мікалай Статкевіч

Адзначу, што часцяком Аляксандр Лукашэнка ўносіўся рэспандэнт(к)амі ў спіс з пазнакай «антыгерой».

Перыяд раннесярэднявечных княстваў даў Беларусі такіх выбітных асоб (па меркаваннях апытаных):

  • Еўфрасіння Полацкая
  • Усяслаў Чарадзей
  • Рагвалод
  • Кірыла Тураўскі
  • Рагнеда

Не магу не адзначыць, што гэта другі гістарычны перыяд, дзе чалавека кнігі (і жанчыну) апытаныя паставілі вышэй за людзей мяча (князёў-мужчын).

Спіс выбітных беларусаў і беларусак за часы СССР мае такі выгляд:

  • Янка Купала
  • Пётр Машэраў
  • Якуб Колас
  • Уладзімір Караткевіч
  • Ларыса Геніюш

Як мы бачым, тут таксама літаратар стаіць вышэй за палітыка.

І скончым спісам тых, што шмат даў Беларусі падчас яе знаходжання ў складзе Расійскай імперыі:

  • Кастусь Каліноўскі
  • Тадэвуш Касцюшка
  • Адам і Максім Багдановічы
  • Францішак Багушэвіч
  • Адам Міцкевіч
  • Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч
  • Марк Шагал
  • Эмілія Плятэр
  • Эліза Ажэшка

Як мяркуюць апытаныя, за часамі Расійскай імперыі на нашых землях галоўнымі героямі і гераінямі Беларусі былі тыя, хто змагаўся супраць гэтага.

Напрыканцы яшчэ раз зазначу, што гэта вынікі апытання не ўсяго беларускага грамадства, а яго пратэсна настроенай часткі.