Аўтабаны на некропалях, альбо Асаблівасці беларускага ўрбанізму

Я б не вельмі цешыўся тым, што на час праверкі, ініцыяванай Следчым камітэтам, працы на раскалупаных лютэранскіх могілках прыпынілі. 

kostki_1_800x533.jpg


Пільнае чытанне паведамленняў СК дазваляе зразумець, што следчую праверку вядзе Камітэт судовых экспертыз, што вывучаецца не факт арганізацыі прац на свежым некропалі, які быў знесены толькі ў 1970-х, а самі вынятыя людскія парэшткі. Болей за тое, у арганізацыі, якая рабіла пашырэнне дарогі, ужо выяўлены «патрэбны дазвол» на варушэнне трунаў.

То бок вынікі праверкі вельмі лёгка прадказаць: экспертыза канстатуе, што чалавечыя косткі належаць улічанаму пахаванню, дазвол на ягонае знішчэнне ёсць, калупаем далей. Такім чынам, адзіны плён ад гучнага грамадскага абурэння, паднятага вакол тэмы, будзе хіба ў тым, што мёртвых мінчан перастануць звозіць на Паўночны палігон ці прынамсі перастануць публічна прызнавацца ў гэтым.

 

Але мяне ў пракладанні трасы па продках цікавяць не асаблівасці дадзенага прыватнага выпадку. Мяне цікавіць тэндэнцыя. Бо ўскрываць дамавіны дзеля таго, каб будаваць дамы, ёсць буйным стылем нашага квітнеючага мегаполіса.

 

Тэндэнцыя паўстала за савецкім часам, калі на месцы Старажоўскіх кладоў закладалі кінатэатр (цяпер — Моладзевы тэатр), на месцы габрэйскіх могілак арганізоўвалі стадыён “Дынама”, на месцы святаюр’еўскага цвінтара адбудоўвалі Палац прафсаюзаў. І гэта можна калі не зразумець, то неяк вытлумачыць: саветы адрыналі рэлігійную метафізіку, з пункту гледжання дыялектычных матэрыялістаў мёртвыя целы былі такім жа брудам, як і ўсе астатнія адкіды жыцця. Адзінымі мёртвымі, якіх шанавала савецкая рэлігія, былі салдаты, што загінулі падчас Вялікай Айчыннай — і ў гэтым ёсць пэўнае падабенства і з сучаснай Беларуссю, у якой таксама магілы герояў ВАВ пакуль не ўшчыльняюць (хаця хутка яны зоймуцца «зносам надгробных сааружэній, якія прыйшлі ў нягоднасць» нават наВайсковых могілках, ля якіх, каб мёртвым было красіва, пабудуюць 12-павярховы гмах).

 

Гэты падыход — ушчыльняць мёртвых, каб жывым лепей ездзілася, гандлявалася нерухомасцю ды тусілася па прыгарадных рэстарацыях, — мусіў быць перагледжаны пасля таго, як БССР скончыўся і ў краіне замест ленінізму ў якасці афіцыйнай рэлігіі зноў пачалі казаць пра хрысціянства.

 

Але ўсе мы памятаем іншую дарогу, якая прайшла па костках ужо ў незалежную эпоху — Мінскую кальцавую ў раёне Курапат. Я асабіста ночыў у зімніку абаронцаў гэтага пахавання, і мне дагэтуль не зразумела, чаму МКАД нельга было зрушыць на 3 кіламетры ў які-небудзь бок. Ці чаму Лібкнехта не пашырыць, наблізіўшы да дамоў на іншым баку Лютэранскага сквера?

 

Але гэтая сумесь — рэлігійнасці, выражанай ў забегах па кулічы на Пасху, атавістычнага паганства, ад якога засталіся Дзяды, але не засталося разумення, пра што гэтыя Дзяды, ды глыбіннай шчарбатай савецкасці ў сумесі з капіталістычнай прагай павелічэння прыбытку ды змяншэння стратаў прывяла да таго, што дарогі, як і гмахі, не зрушваюць з аглядкай на тых, хто не можа пратэставаць. Максімізаваць прыбытак можна толькі шляхам ушчыльнення нечых інтарэсаў. Тых, хто здольны арганізавацца і запярэчыць — а хаця б проста напісаць ліст да прэзідэнта, як гэта зрабілі некалі жыхары вул. К. Маркса, — не чапаюць. Тых, хто маўчыць, пускаюць у эканамічны расход. Мёртвыя праз уласную моўчадзь засталіся самымі неабароненымі. Сёння прынята казаць пра правы меншасцяў, але дыскурс правоў нябожчыкаў неяк нікому не прыходзіць у галаву. Хаця іх заўсёды больш, чым жывых.

 

Лютэранскія могілкі, дарэчы, пачалі капаць літаральна праз тыдзень пасля Дзядоў. Усе ведалі, што там пахаванне, любы жыхар раёна мог расказаць, чаму парк называецца «Косткі», але адны давалі дазвол, другія капалі, трэція везлі на Паўночны палігон. Вось гэтая ідэя — адвозіць мёртвых на сметнік — гэта нешта неўласцівае нават саветам, за якімі магілы пераносіліся з перазахаваннем. Але ў саветаў не было гэтага цудоўнага складніку сучаснага беларускага ўрбанізму — прагі да мінімізацыі выдаткаў. Нашто перазахоўваць людзей, калі танней проста звезці іх на Паўночны палігон?

 

Спрадвеку беларусы шанавалі мёртвых. Беларускі фальклор мае татэмічны міф пра скарбы, захаваныя на кургане, побач са старажытным пахаваннем. Нябожчык звычайна мае рысы волата ды воіна. І пра дурняў, якія, нягледзячы на перасцярогі старых да разумных людзей, апаганілі старажытную магілу і пакрыўдзілі рыцара. І пра помсту, якая ў розных версіях гэтага падання апісваецца па-рознаму, але заўсёды вельмі непрыемная для блюзнераў. Ды што — пачытайце хаця б «Шляхціца Завальню, альбо Беларусь у фантастычных апавяданнях» Яна Баршчэўскага!

 

Гэты тэкст можна было б скончыць культаралагічна. Паводле адной з цывілізацыйных тэорыяў, чалавек зрабіўся чалавекам і перастаў быць жывёлай у той момант, калі пачаў дбаць пра сваіх памерлых. Такім чынам, калі гэты самы чалавек, замест таго каб шанаваць памерлых, пачынае шпурляцца іх косткамі, думаючы выключна пра тое, колькі грошай ён на гэтым сэканоміў, ён перастае быць чалавекам цывілізаваным і набліжаецца да жывёліны, у якой няма ўяўлення, што з нябожчыкам здарылася тое, што незваротна здарыцца і з ім самім.

 

Але мне падаецца, што найбольш прымальная мова для апісання таго, як адбываецца пашырэнне беларускіх гарадоў, — мова этнаграфічная.

 

Міф пра дурня, які калупае могілкі, знаходзіць там скарбы і думае, што ён афігенна ўсіх надурыў.


budzma.by