«Мы абавязкова пераможам. Нікуды мы ад гэтага не падзенемся»

Святлана Ціханоўская сустрэлася з нью-ёркскай беларускай дыяспарай у парку на фоне Статуі Свабоды і выспы Эліс. Беларусы-эмігранты ўбачылі чалавека, за якога год таму аддалі большасць галасоў на прэзідэнцкіх выбарах, у выпадку прыходу да ўлады многія з іх, верагодна, вярнуліся б дадому. Аднак у большай ступені гэта была сустрэча з марай і надзеяй, а не палітычнае мерапрыемства, піша «Голас Амерыкі».

Роўна год таму невялікая група беларускіх актывістаў-добраахвотнікаў самаарганізавалася для маніторынгу выбараў у нью-ёркскім консульстве Рэспублікі Беларусь. З неверагоднай цяжкасцю атрымалася прызначыць назіральнікаў і арганізаваць незалежны экзітпол. Усяго ў Нью-Ёрку прагаласавалі каля тысячы чалавек. З іх больш за 95 адсоткаў аддалі галасы за жонку палітвязня-блогера Святлану Ціханоўскую. Калі ноччу каля консульства аб'яўлялі вынікі, атмасфера была як на футбольным чэмпіянаце, калі перамагае любімая каманда.
Прайшоў роўна год і Святлана гэты давер апраўдала: цяпер яна ездзіць па свеце як прадстаўніца не столькі апазіцыі, колькі гэтай новай Беларусі актыўна дзеючых летуценнікаў. У Нью-Ёрку яе чакалі тыя самыя людзі, якія выбралі яе як прэзідэнтку, упершыню за 26 гадоў, мабыць, свядома выбраўшы нешта радыкальна іншае.
Беларусы чакалі ад сустрэчы не столькі інфармацыі, колькі хацелі ўбачыць чалавека, якому аддалі голас і права прадстаўляць сябе на глабальным узроўні.
Дыяспара сцякалася на сустрэчу з Каліфорніі, Бостана, Філадэльфіі: арганізавана, дружна, з дзецьмі, сцягамі ўсіх разнавіднасцей рэвалюцыйнага крэатыву: напрыклад, сцяг бостанскіх беларусаў у выглядзе бел-чырвона-белага лобстара.
Арганізатары сустрэчы — тыя самыя неабыякавыя беларусы, якія год назад зладзілі экзітпол — у чаканні Святланы прапаноўвалі прысутным напісаць лісты палітвязням; паштоўкі і маркі, як і спісы зняволеных, прыкладаліся («Можаце проста выбраць цёзак», — прапаноўвалі арганізатары: сапраўды, зняволеных у сувязі з падзеямі 2020 года Беларусі так шмат, што іх колькасць перавышае нават самы масавы сход беларусаў Нью-Ёрка). Партрэты зняволеных расклалі на масіўных бетонных парапетах уздоўж парка — яны ледзь змясціліся.
Святлана выйшла да беларусаў у белай футболцы з лагатыпам Youtube-праекта свайго мужа Сяргея «Краіна для жыцця». І першае, што ўразіла, — апраметная цішыня, што павісла над паркам, як толькі яна пачала сваю прамову на беларускай мове.
Ціханоўская гаварыла пра тое, што заўсёды выступае не столькі за сябе, колькі за ўсіх «родных людзей», якія не маюць магчымасці гаварыць: «Сёння я выступала ў беларускай царкве ў Брукліне. Я ўвесь час адчувала што там, на маім месцы, павінен стаяць Павел Севярынец. І я думала: што б ён сказаў на маім месцы? Учора ўвечары нас запрасілі на экскурсію ў МОМА. І я зразумела, што ў гэты музей трэба ісці з Марыяй Калеснікавай, каб яна падзялілася сваёй любоўю да мастацтва. Калі я тут гавару з журналістамі, мне вельмі хочацца, каб мой муж, Сяргей Ціханоўскі, бачыў, якой можа быць свабода слова».
Прызнаўшыся, што ў Вашынгтоне прайшлі «перамовы, якіх раней не было ў гісторыі Беларусі», Святлана паведаміла дыяспары: «Вы жывяце ў цудоўнай краіне, дзе галоўнай каштоўнасцю лічацца свабода і дэмакратыя. І я хачу вам падзякаваць за тое, што за апошні год ваша актыўнасць стала часткай падзей у Беларусі. Знаходзячыся так далёка ад дома, вы паўнавартасна ўдзельнічаеце ў жыцці нашай агульнай Радзімы».
Адказваючы на ​​пытанні, Святлана перайшла на больш звыклую ёй рускую і распавяла пра тое, як, просячы дапамогі, яна просіць заставацца з беларусамі не толькі цяпер, але і потым, «пасля перамен». Прыкметна, што ў фармаце простай імправізацыйнай, не падрыхтаванай спецыяльна прамовы Святлана выглядае цалкам шчырай.
«Ну, гэта добрыя навіны, рабяты — мы ў Амерыцы, беларусы ў Амерыцы!» — радавалася яна, распавядаючы, як шчыра ўсе хочуць ёй дапамагчы. За апошні год яе маўленчыя манеры змяніліся: Ціханоўская навучылася асноўным дыпламатычным прыёмам, але пры гэтым не замоўчвае ні пра што. Забыўшыся рускае слова, Святлана можа вымавіць яго па-беларуску, спытаўшы ў аўдыторыі пераклад — і дакладна гэтак жа, спантанна перайшоўшы на беларускую, раптам спытаць: «Ой, як па-беларуску "посещала"? О, "наведвала!" Дзякуй!». У нейкім сэнсе яна легітымізуе агульнабеларускую траўму дзвюхмоўя — цалкам нармальна вучыць беларускую ўжо ў сталым узросце. І зусім нармальна забываць словы і пытацца іх. Нават калі ты сімвал.
Пытанні, якія хвалююць беларусаў, накіраваныя менавіта да Ціханоўскай-сімвала. Магчыма, сімвала надзеі на будучыню. У прамове самой Святланы прысутнічае некаторы разрыў паміж «маленькімі крокамі», якія яна пастаянна рэкамендуе рабіць усім і кожнаму — і карцінай новага светлага заўтра. А што знаходзіцца паміж паўсядзённым гераізмам і велізарнай новай будучыняй — доўгі шлях або надзея на імклівыя перамены?
Беларусы ўсё яшчэ спадзяюцца на цуд. Хтосьці пытаецца, ці звярталіся да Святланы «набліжаныя дыктатара» і «ці ёсць надзея на дзяржаўны пераварот». Хтосьці спытаў, што адбудзецца, калі ў Лукашэнкі нешта здарыцца са здароўем: ці не пяройдзе ўлада яго сынам?
Святлана, адказваючы, таксама знаходзіцца ў парадыгме веры ў цуд: «Гэта будзе... Такое... Скажыце самі гэтае слова, каб я яго не прамаўляла у мікрафон... Усе, хто выехаў — вернуцца ў Беларусь, паверце мне. І людзей выпусцяць — тых, хто зараз у турмах, выпусцяць на волю. Уявіце адчуванні кожнага чалавека ў гэты дзень!» Паводле яе слоў, у такой сітуацыі магчыма будзе перахапіць кіраўніцтва, бо ёсць яе каманда і Каардынацыйная рада. «Але проста так, што нехта заходзіць і кіруе, — такой візуалізацыі ў мяне няма. Але пачнецца дыялог».
Многія задавалі пытанні пра тое, што яшчэ можна зрабіць для набліжэння перамен, асабліва тым, хто ўнутры краіны: гэтыя людзі фактычна зачыненыя ўнутры машыны рэпрэсій, але хочуць працягваць змагацца.
Паводле слоў Святланы, «людзі ў Беларусі самі ведаюць што рабіць»: валанцёры распаўсюджваюць улёткі, дзейнічаюць ініцыятыўныя групы. «Так, па іх таксама прыходзяць, яны разумеюць усе рызыкі, але замест аднаго прыходзіць двое новых», — удакладніла яна.
Усе астатнія ж могуць пісаць лісты палітвязням: «Пішыце лісты зняволеным. Можна не ўказваць зваротны адрас, гэта неабавязкова. Чым больш лістоў прыходзіць, тым больш аддаюць нашым родным. Трэба проста бясконца пісаць».
Да тэзы аб эпісталярнай барацьбе падыходзіць і рэкамендацыя станавіцца грамадзянскімі журналістамі ў сітуацыі амаль поўнага скасавання незалежных СМІ: Святлана раіць беларусам, якія засталіся на радзіме, дапамагаць распаўсюджваць інфармацыю, фатаграфаваць, запісваць «і адпраўляць у тэлеграм-каналы, якім вы больш давяраеце».
А яшчэ можна гаварыць з людзьмі навокал: «Цяпер у Беларусі ўсе абмеркаванні адбываюцца зноў на кухнях і за зачыненымі дзвярыма, але самі беларусы змяніліся — гэта ўжо не размовы пра тое, як дрэнна мы жывём, але пра тое, што мы можам зрабіць... У Беларусі не так шмат магчымасцей змагацца адкрыта... Але розумам жа мы ўсведамляем, што мы перамаглі. Трэба быць паслядоўнымі: крок за крокам, наперад, наперад. Хто што можа — той гэта і робіць».
Акрамя калектыўных мар і надзей, беларусы агучылі і свае страхі: як у выпадку перамогі пазбегнуць паўтарэння дыктатуры? Святлана паабяцала: толькі парламенцкая рэспубліка. Сама яна, паводле яе слоў, у новых дэмакратычных выбарах удзельнічаць не будзе. Зрэшты, таксама яна прызналася, што за год шмат чаму навучылася і будзе рада дапамагаць беларусам да таго часу, пакуль яна ім самім будзе неабходная. «Як толькі вы скажаце: "Усё!" — я пайду спакойна, таму што ў мяне палітычных амбіцый да гэтага часу не выяўлена. Я буду столькі, колькі патрэбна».
Святлана і праўда патрэбная — гэта стала зусім відавочна, калі дыяспара панесла ёй кветкі і падарункі. Дакранацца да падарункаў Святлане не рэкамендавалі з меркаванняў бяспекі — іх перадавалі яе асістэнтам. Праўда, пры гэтым беларусы маглі сказаць: «Можна, я вас проста абдыму?» — і са слязьмі заключалі Святлану ў абдымкі.
«Паколькі беларусы — коцікі, я зрабіла вам у падарунак катка-Змагара!» — жанчына дорыць Святлане валяную ваўняную цацку. Іншая дорыць партрэт Святланы, намаляваны яе дачкой: «Яна вучыцца ў мастацкай школе, і ім далі заданне намаляваць лідара — яна выбрала вас».
Ні адзін беларускі палітык не выклікаў у беларусаў такіх эмоцый. Святлану завальваюць карцінамі, кветкамі, паштоўкамі. Сыходзячы, яна паўтарае тэзіс пра маленькія крокі, якія трэба штодня рабіць для набліжэння перамен. «Мы абавязкова пераможам, — развітваецца яна. — Нікуды мы ад гэтага не падзенемся».
Дыяспары не патрэбная матывацыя — людзі і без гэтага актыўныя. Хутчэй, людзям была патрэбная верыфікацыя мары пра тое, што беларусы могуць дружна і калектыўна выбраць свайго прадстаўніка, і іх галасы ўлічаць, і гэты чалавек будзе адстойваць іх правы, а потым прыедзе да іх на сустрэчу, адкажа на ўсе пытанні, ды яшчэ і будзе гаварыць на трох мовах: беларускай, рускай і англійскай. Гэта зусім утапічная гісторыя для Беларусі -— але яна адбываецца, хай і ў такім фармаце і маштабе.
Таццяна Заміроўская, «Голас Амерыкі»