Марыя Захарэвіч: «Якую б ролю ні прапанавалі, былі шчаслівыя іграць»

Марыя Захарэвіч распавяла пра жыццё ў Купалаўскім, сяброўства з Караткевічам і любоў да коцікаў.

Народная артыстка Беларусі большую частку свайго жыцця — амаль 63 гады — служыць Купалаўскаму тэатру. Яна нарадзілася ў сялянскай сям’і, вырасла на народных песнях і ўпершыню пабывала ў горадзе, калі прыехала паступаць у тэатральны.

Марыя Захарэвіч прысвяціла сваю творчасць сцэне, кіно і паэзіі, але галоўнае — людзям. Падчас навагодніх і калядных святаў people.onliner.by пагутарыў з Марыяй Георгіеўнай у рамках святочнага праекта «Падказкi» з А1, у якім разам з артысткай запісалі для дзетак казку «Зайчыкава хатка».

Спадарыня Захарэвіч расказала пра вясковае дзяцінства, стаўленне да папулярнасці і сяброўства з выдатнымі беларускімі пісьменнікамі.

З Марыяй Георгіеўнай сустракаемся ў грымёрцы яе роднага Купалаўскага тэатра. Хутка пачынаецца «Паўлінка», дзе 83-гадовая артыстка з’яўляецца вядучай. Яна бадзёра заходзіць у тэатр, паспявае пагумарыць і правесці small talk з усімі сустрэчнымі. Перад інтэрв'ю яна адмахваецца і сціпла заўважае: «Пра што гаварыць? Ужо сто разоў усё сказана-перасказана!» Пасля паводле звычкі глядзіцца ў люстэрка грымёркі і папраўляе валасы. Гатова.

— Вы неаднаразова згадвалі пра сваё цяжкае дзяцінства на Мядзельшчыне: шмат працавалі і дапамагалі бацькам. Але ж былі і светлыя моманты?

— Дзяцінства — гэта для ўсіх светлыя ўспаміны, праўда? Якое б яно ні было складанае, пасляваеннае... Але гэта заўсёды бацькі, родная хата, людзі, якіх ты ведаеш, — вяскоўцы...

— Чаму вы навучыліся ў сваіх бацькоў?

— Я, як адзіная дачушка, канешне, аберагалася. Але мае бацькі сапраўды многа працавалі, як і ўсе вяскоўцы. І я чамусьці такая сумленная была — спачувала ім. Калі маме нездаровілася, то я ішла замест яе на калгасную працу — хадзіла ўжо ў сёмы-восьмы клас. І не абы-што рабіла, а жала. І не абы-колькі, а па шэсць сотак выжынала. Любіла прыбіраць у хаце, каб заўсёды кветкі былі летам... Канешне, мама казала: «Не трэба, не трэба, не трэба!», але я ўсё роўна спачувала і рабіла. І атрымлівала ад гэтага задавальненне — не ад таго, што я нешта зрабіла, а ад таго, што дапамагла маёй маме.

— Ваша маці была песенніцай, ды і вы таксама спявалі...

— У вёсцы без песень нельга. Ішлі спрацаваныя пасля жніва і спявалі, падчас перапынку на сенакосе таксама зацягвалі песні. І моладзь пасля працоўнага дня збіралася на лаўцы каля чыёй-небудзь хаты і спявала. Гаспадары нас не праганялі — напэўна, і засыналі пад нашы спевы. Гэта былі такія харошыя, лірычныя песні... Памятаю, калі я ўжо вучылася ў інстытуце, мяне запрасілі ў родную школу на вечар — і я, гучнагалосая, таксама выйшла на сцэну і спявала, праўда, рускую песню: «Как хорошо, колосья раздвигая, сюда ходить вечернею порой. Стеной стоит пшеница золотая по сторонам дорожки полевой». Бачыш, як насычалася душа паэзіяй і прыгажосцю нашага краю?!

— Ці можна сказаць, што песні былі свайго роду псіхатэрапіяй для вясковага працоўнага насельніцтва?

— Канешне, без песень нельга было. Мяне нават дома мама перасцерагала: «Ой, не трэба так многа спяваць!», таму што пасля плакаць буду — такія былі прыкметы. Але я ўсё роўна спявала, і, канешне, пасля мой голас спатрэбіўся і ў тэатры — у спектаклі «Навальніца». Аднойчы падчас рэпетыцыі рэжысёр папрасіў мяне што-небудзь праспяваць для атмасферы на сцэне. Яму гэта так спадабалася, што пасля маім голасам быў аформлены спектакль. Пасля і на радыё было вельмі многа прац, дзе я спявала. Магла б і больш, але ж тады я не думала, што пазней мой голас будзе гучаць ужо не так.

— Вы былі вельмі паслухмянай дзяўчынкай, а тут бах — і хачу стаць артысткай!

— Так, гэта адбылося знянацку, ніхто з бацькоў да канца не разумеў, што гэта такое. Ды і я таксама... Нічога асабліва не бачыла, спявала ў хоры, ды і ўсё — для мяне гэта і была артыстка. Але пасля выпускнога вечара паводле рэкамендацыі настаўніка нямецкай мовы я прачытала аб’яву (пра актуальны набор у тэатральны інстытут. — Заўв. Onliner) і катэгарычна вырашыла: толькі туды. А ў горадзе ж ні разу не была... Ва ўніверсітэце нам вельмі пашчасціла з настаўнікам — Канстанцінам Мікалаевічам Саннікавым (беларускі і савецкі рэжысёр, акцёр, народны артыст БССР, лаўрэат дзвюх Сталінскіх прэмій. — Заўв. Onliner). Усе хлопцы звалі яго «баця», таму што ён для нас быў сапраўды як бацька. Захварэеш — ён абавязкова прыйдзе праведаць, у цябе няма чаго есці — прынясе з дому бутэрброды, пойдзе ў краму і купіць нам цэлую скрыню малака ці кефіра, асабліва перад экзаменамі. Ён ніколі не шкадаваў сябе, з ім мы вельмі многа рэпеціравалі... Толькі светлыя ўспаміны аб ім. Усе, хто вучыўся са мной: Галіна Талкачова, Віктар Тарасаў, Генадзь Аўсяннікаў, Таццяна Бабко (пасля Быхавец), Мікалай Казінін, — гэта наш «залаты» курс. Амаль усе сталі народнымі артыстамі. Але ж рэч не ў гэтым, проста сапраўды гэта быў «залаты» курс. І нас, чалавек сем, узялі працаваць у Купалаўскі тэатр.

— Калі вы здавалі ўступныя іспыты ў тэатральны інстытут, ці ўяўлялі сабе, якое жыццё вас чакае?

— Я нічога не ўяўляла. Ведала, што выходзіла на сцэну ў сельскім клубе, разумела, што гэта такое: перад табой людзі — і ты хочаш, каб ім спадабалася, — тое самае і ў тэатры. Усе ж працуюць на гледача, каб яму было прыемна і камфортна. Каб ён разумеў, пра што і для чаго ты гаворыш або спяваеш, што цябе хвалюе і кранае.

— Раскажыце пра сваю першую ролю ў Купалаўскім.

— Гэта была п’еса Івана Мележа «Пакуль вы маладыя». Я іграла студэнтку — там нічога складанага не было. А пасля ўжо былі больш складаныя псіхалагічныя ролі, з характарам...

— Але ж сярод іх не было роляў адмоўных персанажаў...

— Вось такая прырода артысткі, што выкарыстоўвалі ў гэткіх станоўчых ролях.

— А ніколі не прапаноўвалі ролю, ад якой вы адмовіліся?

— Не. Якую б ні прапанавалі, мы б не адмовіліся. Падабаецца табе ці не, усё роўна трэба іграць. Наадварот, былі шчаслівыя.

— Напачатку служэння Купалаўскаму вы хадзілі ў паношаных туфлях жонкі вашага педагога па сцэнічным маўленні...

— Такі час быў, не было чаго насіць — і ён прынёс мне туфлі, якія ўжо не насіла яго жонка, актрыса Рускага тэатра. Я вельмі дзякавала яму і дагэтуль згадваю, як ён пра мяне падумаў. Цудоўны педагог быў...

— Няўжо артысты так бедна жылі? Ці не замінала творчасці тое, што ў першую чаргу трэба было думаць пра кавалак хлеба?

— Абсалютна не замінала! Мы толькі і жадалі, што пабольш працаваць і мець пабольш роляў. Былі шчаслівыя, калі былі занятыя. Як толькі прыйшлі ў тэатр, моладзі было мала, таму нам даставаліся ўсе галоўныя ролі — па дзве і нават па тры ў сезон. Якія мы былі задаволеныя! А тое, што было матэрыяльна складана... Ну трохі зараблялі і на кінастудыі, хоць і ў эпізадычных ролях. Радыё — таксама мой другі дом, там я праводзіла не менш часу, чым у тэатры. Адразу пасля рэпетыцый бегла туды. Дагэтуль па радыё ідуць перадачы — амаль штодзень чую нашы пастаноўкі, не дарма працавалі.

— І што вы адчуваеце цяпер?

— Чую многа галасоў, якіх ужо няма... Маладыя прыгожыя галасы агучвалі ўсе творы нашых пісьменнікаў адразу пасля іх выхаду. Слухаеш цяпер — і не сорамна, а наадварот. Божа мой, дзень і ноч працавалі, дзень і ноч!

— А бацькі прыходзілі на вашы спектаклі?

— О-о-о-й, ой як рэдка! Можа, адзін раз які... Нельга было ім прыязджаць: гаспадарку на каго пакінуць? Яны асабліва пра гэта і не шкадавалі, таму што бачылі мяне на экране тэлевізара — і гэтага хапіла. Спачатку я ж была дыктарам беларускага тэлебачання, а пасля ўдзельнічала ў розных пастаноўках і фільмах. Цікавая была праца на досвітку тэлебачання: мы жылі адной сям’ёй, усе святы сустракалі разам.

— Памятаеце, калі і як адчулі сваю папулярнасць?

— На вуліцах мяне пазнавалі, калі толькі пачыналася тэлебачанне. А пасля і дагэтуль пазнаюць толькі па голасе. Куды ні прыедзеш, толькі загаворыш — і «Ой, ці не Марыя гэта Захарэвіч?». Многа гаварыла, і ў памяці людзей адбіўся голас. А пасля я ж была вельмі занятаю на вечарынах розных беларускіх пісьменнікаў — і ўсюды трэба было вучыць на памяць ці верш, ці прозу. У нашым тэатры праходзіў юбілейны вечар Васіля Быкава, і я на памяць чытала вялізны ўрывак з «Жураўлінага крыку», пазней — апавяданне Івана Шамякіна «Хлеб». Была маладая і трэніраваная памяць. Вершы — само сабой. Хоць на адзін раз, але мы вучылі. Зараз выходзяць — і божа мой! Чаму не выйсці і не патрымаць кніжку, праўда? І падгледзець, што тут такога? Галоўнае — данесці думку. А тады гэта было забаронена. Мы не выходзілі са «шпаргалкамі». А перад урадавымі канцэртамі, на якіх я выступала, іншы раз тэкст даваўся на рукі нават за тры дні да мерапрыемства. І толькі паспрабуй памыліцца, сэрца стукала перад кожным выхадам. Таксама падчас міжнароднай сустрэчы жанчын я на памяць чытала тэкст на англійскай мове, не ведаючы яе. Завучвалі, трэніравалі вымаўленне з педагогам.

— З-за хваробы вы так і не выканалі ролю Паўлінкі ў аднайменным спектаклі. Ці не было спроб пасля ўсё ж сыграць яе?

— Голас мела выдатны, усё было, каб сыграць гэтую дзяўчыну. Я ўжо падрыхтавала гэтую ролю, усё было адрэпеціравана. Але ж здарылася такое няшчасце, такая бяда. Мой тата хварэў у бальніцы, я ехала наведаць, бо ён быў у крытычным стане. Зіма, снег да васьмідзесяці сантыметраў, у полі адна я і аўтобус — і я трапіла пад яго... Была ў сваіх думках, а калі падняла галаву, было ўжо позна. Ужо калі ўвялі іншую Паўлінку, гаворка аб гэтай ролі для мяне не ішла. Я павінна была ўводзіцца ў ролю Ганны з «Людзей на балоце» Івана Мележа. Нават у бальніцы ляжала і чытала гэтую ролю, тады ўжо было не да Паўлінкі.

— Калі вы знаходзіліся ў шпіталі, вас падтрымліваў Уладзімір Караткевіч. Вы сябравалі?

— Так, у нас было сяброўства. Тады пісьменнікі часта хадзілі ў тэатр, у тым ліку і Караткевіч. Іншы раз, калі яму не падабалася, напрыклад, што хтосьці з акцёраў няправільна размаўляў па-беларуску, ён проста падымаўся і выходзіў з залы. Але ўсё-такі ў асноўным глядзеў многа спектакляў, заўважыў і мяне. У бальніцу дасылаў лісты з пажаданнямі, каб я ела кашку і папраўлялася. Абяцаў думаць над роллю, якая будзе напісана менавіта для мяне. Пасля я была ў яго дома, глядзела яго шыкоўную вялізную бібліятэку... Многа харошых успамінаў. Самае яркае ўражанне — што на цябе звярнуў увагу чалавек. Ды і такі чалавек. І я ўвогуле шмат з кім з пісьменнікаў сябравала і сябрую дагэтуль. Палова майго творчага жыцця звязана з паэзіяй.

— Вам прысвяцілі дваццаць пяць вершаў...

— Ужо нават больш! Мікола Мятліцкі яшчэ напісаў для мяне верш. Ёсць проста выдатныя творы.

— А першы быў ад каго?

— Ад Барадуліна, называецца «Чытае вершы Захарэвіч». Ён даслаў мне паштоўку, пасля яшчэ Караткевіч адзначыў: «Які цудоўны верш табе Рыгор прысвяціў!» Я адчула тады вялікі гонар. Усе вершы вельмі кранулі мяне, бо гэта нефармальныя творы — адчуваецца сапраўднае стаўленне аўтараў да мяне, гэта вельмі дорага. Зараз цудоўны паэт Сяргей Давідовіч напісаў паэму «Марыя»... Проста ўвекавечылі.

— Як цяпер праходзіць ваша жыццё?

— Працягваецца актыўная творчасць. Мы часта сустракаемся з паэтамі. Вось нядаўна для радыё запісала паэму Валянціны Паліканінай «Сестры милосердия». Мы былі на сустрэчы ў Свята-Елісавецінскім манастыры, дзе праходзіў з’езд сапраўдных сясцёр міласэрнасці. Чыталі ўрыўкі з гэтай паэмы — гэта сур’ёзная праца. Я рада, што пісьменнікі мне дагэтуль прапануюць свае новыя творы. Цягам дваццаці шасці гадоў я ездзіла ў экспедыцыю са святынямі ад Труны Гасподняй — праехалі трыццаць тры тысячы кіламетраў па Беларусі. Гэта сотні сустрэч, хрэсных хадоў. Самае дарагое для мяне цяпер — тыя пяцідзённыя паездкі. Гэта магчымасць пабачыць духоўную Беларусь, людзі на гэтыя сустрэчы ідуць бы на свята... Не перадаць словамі. Мы аб’ездзілі ўсю чарнобыльскую зону. Паглядзелі, як у тых раёнах працуюць святары і звычайныя людзі. Выслухоўвалі цэлыя маналогі аб жыцці — спачатку плакалі, а потым прывыкалі. Незабыўныя сустрэчы.

— А на сваёй малой радзіме цяпер часта бываеце?

— Не надта часта. Як толькі прыязджаем, да нас прыходзіць суседская котка і жыве як у сябе дома. Балючыя ўспаміны, звязаныя з гэтымі катамі і сабакамі... Летам у вёсцы я выратавала адну котку, хаця сказалі, што ёй ужо нельга дапамагчы. Па кропельцы кармілі яе, а пасля... гэта асобны аповед. Я не ведаю, ці жыве яна зараз. Мне яе падарыла сяброўка — як бы коціка Мурзіка. А аказалася, што гэта Мурзя, котка. Разумніца — не тое слова! Яшчэ адну котку я прывезла да сябе ў Мінск, каб выратаваць ад марозу. Яна вельмі не хацела ехаць, ледзь уцягнулі яе ў машыну. Толькі два тыдні яна ў мяне пражыла — і выцягнулася ў мяне на руках... Не ведаю — ад чаго. Яшчэ быў снег, і мы з сынам вазілі яе хаваць у вёску, пад грушу. Яна мне пасля прыснілася, такімі вачыма глядзела... Але цяпер я не маю магчымасці так часта ездзіць на радзіму.

— Напрыканцы. Назавіце тры рэчы, пра якія вы шкадуеце ў жыцці, і тры, за якія вы яму ўдзячныя.

— Я за ўсё ўдзячная. А што шкадаваць, калі нічога ўжо не вернеш? Дурніца была... Стараюся не шкадаваць, хаця гэта не атрымліваецца. Прашу ў Бога, каб дараваў.

 Дар'я Спявак, onliner.by

Фота: Аляксандр Ружачка