8 жанчын-палітыкаў, якія занялі месца сваіх мужоў

Святлана Ціханоўская вырашыла працягнуць палітычную кар'еру свайго мужа, які знаходзіцца ў турме, у закладніках рэжыма Лукашэнкі. Юлія Навальная пасля смерці свайго мужа, апазіцыйнага палітыка Аляксея Навальнага, заявіла, што будзе працягваць змагацца за дэмакратычную Расію. Якія яшчэ жанчыны-палітыкі ў свеце вырашылі (ці былі вымушаныя) заняць палітычнае месца сваіх мужоў?

BBC расказвае пра восем самых вядомых прыкладаў.

Карэта Скот Кінг: ад сачэння ФБР да павагі прэзідэнтаў

Хоць Карэта Кінг больш вядомая як жонка знакамітага змагара за грамадзянскія правы афраамерыканцаў Марціна Лютэра Кінга, яна пакінула і ўласную спадчыну, а пасля забойства мужа зрабіла ўсё магчымае, каб працягнуць яго справу.

З Марцінам Лютэрам Кінгам Карэта пазнаёмілася ў Бостане, дзе вучылася ў кансерваторыі. Пасля вяселля пара пераехала ў горад Мантгомеры ў штаце Алабама. Там яе муж заняў пасаду пастара баптысцкай царквы, якая неўзабаве стала цэнтрам руху за грамадзянскія правы афраамерыканцаў у Алабаме, а потым і па ўсёй краіне. З-за палітычнай пазіцыі Кінга іх дом стаў мішэнню прыхільнікаў перавагі белай расы.

Марцін Лютэр Кінг-малодшы быў забіты 4 красавіка 1968 года ў Мемфісе, штат Тэнэсі. Карэта працягнула яго справу, упершыню прыняўшы ўдзел у дэманстрацыі ўсяго праз некалькі дзён пасля пахавання мужа. Яна адкрыта выказвала абурэнне вайной у В'етнаме, з-за чаго на працягу некалькіх гадоў знаходзілася пад наглядам ФБР.

Карэта Кінг падтрымлівала жаночыя рухі і падарожнічала па ўсім свеце, чытаючы лекцыі пра расізм і эканамічныя праблемы ў ЗША. Пазней яна заснавала цэнтр імя мужа-нябожчыка, мэтай якога было і застаецца захаванне і вывучэнне яго спадчыны.

Кульмінацыяй яе дзейнасці стала ўвядзенне федэральнага свята ў ЗША: Дня Марціна Лютэра Кінга, які стаў агульнанацыянальным выхадным. Пазней Карэта перадала кіраванне цэнтрам свайму сыну Дэкстэру, Але працягвала ўдзельнічаць у яго працы. Карэта Кінг памерла ў 2006 годзе. На яе пахаванні прысутнічалі чатыры прэзідэнты ЗША: бацька і сын Бушы, Джымі Картэр і Біл Клінтан, а таксама (у той час яшчэ толькі сенатар) Барак Абама.

Карэта Кінг пахавана побач з мужам у Атланце, штат Джорджыя.

«Я маю мару!». Знакамітай прамове 60 гадоў

Соня Гандзі: палітык не па сваім жаданні

Соня Гандзі была абраная прэзідэнтам партыі Індыйскі нацыянальны кангрэс у 1998 годзе. Гэта быў вельмі няпросты час: два ранейшыя лідэры партыі: Індзіра Гандзі і яе сын, муж Соні, Раджыў, сталі ахвярамі палітычных забойстваў, а сама партыя пацярпела найцяжэйшае паражэнне на выбарах у ніжнюю палату парламента краіны — Лок сабха, у выніку якога колькасць яе членаў рэзка скарацілася.

Соня Гандзі, у дзявоцтве Эдвіга Антонія Альбіна Майно, нарадзілася ў Італіі. Са сваім будучым мужам яна пазнаёмілася ў Кембрыджы, дзе вывучала англійскую мову. Пара ажанілася ў 1968 годзе, пасля чаго Соня з мужам пераехалі ў дом яго маці, Індзіры Гандзі, якая ў тую пару была прэм'ер-міністрам.

Пасля забойства Індзіры Гандзі ў 1984 годзе прэм'ерам стаў Раджыў. Соня вельмі не хацела, каб яе муж займаўся палітыкай, але ёй давялося змірыцца з непазбежным. Раджыў быў забіты ў 1991 годзе падчас перадвыбарнай кампаніі ў горадзе Шрыперумпудур у штаце Тамілнад.

Спачатку Соня Гандзі не толькі адмовілася ўспадкаваць ролю свайго мужа ў партыі, яна нават вырашыла не ўдзельнічаць у перадвыбарнай кампаніі на выбарах 1996 года.

Гутэрыш: Разнастайнасць чалавецтва — скарб, а не пагроза

У артыкуле, надрукаваным у газеце India Today усяго праз тры месяцы пасля забойства Раджыва, гаварылася: «Соня трапіла ў палітычны вір. Падабаецца гэта ўдаве Раджыва ці не, але яна стала цэнтрам барацьбы за ўладу ўнутры кіруючай партыі».

Соня змяніла сваю пазіцыю ў снежні 1997 года, сказаўшы, што гатовая прымаць удзел у перадвыбарнай кампаніі 1998 года. Палітычныя аглядальнікі лічаць, што гэтае рашэнне стала вынікам шматлікіх фактараў, у тым ліку яно было звязана з жаданнем пакінуць незаплямленым імя мужа-нябожчыка і забяспечыць палітычную будучыню сына, Рахула.

У тым жа годзе яна афіцыйна ўступіла ў партыю сваёй сям'і, Індыйскі нацыянальны кангрэс, і праз некалькі месяцаў была абраная яе старшынёй.

Соня перасягнула большасць чаканняў. Чаго нельга сказаць пра яе партыю, якая ў апошні час перажыла значна больш паражэнняў, чым перамог.

Карасон Акіна: рэлігійная Хатняя гаспадыня, якая стала дэмакратычным сцягам Філіпін

Карасон Акіна стала прэзідэнтам Філіпін у 1986 годзе, калі ў выніку народнага паўстання быў зняты з пасады Фердынанд Маркас. Яна прыйшла да ўлады на хвалі актыўных выступаў супраць яго праўлення, збольшага выкліканых забойствам яе мужа, лідэра апазіцыі Беніньё Акіна, у 1983 годзе.

Крытыкі адкінулі яе як простую і глыбока рэлігійную хатнюю гаспадыню. Акіна сапраўды была верніцай-каталічкай і часта ў сваіх прамовах заклікала да Бога.

Яна нарадзілася ў багатай і ўплывовай філіпінскай сям'і, вучылася ў ЗША. У 1954 годзе выйшла замуж за Беніньё («Ніньё») Акіна, сына іншай багатай філіпінскай сям'і і шматабяцальнага маладога палітыка. Верагодна, яе муж быў бы абраны прэзідэнтам Філіпін, калі б Маркас не прыпыніў выбары.

У 1972 годзе ён быў арыштаваны і прысуджаны да турэмнага зняволення тэрмінам на сем гадоў па абвінавачанні ў падрыўной дзейнасці, пасля чаго яму дазволілі паехаць у ЗША. У жніўні 1983 года, мяркуючы, што Маркас памірае, Акіна вярнуўся ў Манілу і быў застрэлены ўсяго праз некалькі секунд пасля выхаду з самалёта.

Карасон Акіна заставалася ў цені на працягу ўсёй кар'еры мужа, выхоўваючы пецярых дзяцей дома, а затым і ў выгнанні. Але калі Маркас пад ціскам амерыканцаў нечакана пачаў заклікаць да правядзення прэзідэнцкіх выбараў у лютым 1986 года, яна стала кандыдатам ад аб'яднанай апазіцыі на пасаду прэзідэнта.

Новы сусветны парадак: роля Маргарэт Тэтчэр у фармаванні жаночага лідарства

Сапраўды, яе ўстойлівы каталіцызм, верагодна, аказаў галоўнае, калі не адзіны ўплыў на яе палітычныя погляды. Гэта зрабіла яе магутным сімвалам апазіцыі карумпаванай сям'і Маркас, але мала што дало ў плане праграмы для ўрада.

Перамога Карасон Акіна на выбарах была сустрэта з эйфарыяй на Філіпінах і ва ўсім свеце. Яна была прызнана жанчынай года па версіі часопіса Time, была вылучана на Нобелеўскую прэмію міру, атрымала прэмію Элеаноры Рузвельт у галіне правоў чалавека, сярэбраны медаль Арганізацыі Аб'яднаных Нацый і Канадскую Міжнародную прэмію За Свабоду. Але неўзабаве пачала выяўляцца яе неспрактыкаванасць.

За гады яе кіравання ў краіне было некалькі спробаў дзяржаўнага перавароту. Але яна выстаяла, абараніўшы народжаную дэмакратыю і вызваліўшы палітычных зняволеных.

Святлана Ціханоўская: пераможца, які прайграў

Да выбараў Прэзідэнта Беларусі 2020 года Святлана Ціханоўская была перакладчыцай.

Падзеі 2020 года радыкальна змянілі яе жыццё. Яна зарэгістравала сваю кандыдатуру на прэзідэнцкіх выбарах толькі таму, што яе мужа, прадпрымальніка і блогера Сяргея Ціханоўскага, да іх не дапусцілі. Цяпер Ціханоўскі адбывае 18-гадовы тэрмін; ужо ў турме яму дадалі 1,5 года за нібыта непадпарадкаванне адміністрацыі калоніі.

Ціханоўскую выбарчая камісія зарэгістравала, і вакол яе аб'ядналіся прыхільнікі іншых кандыдатаў, не дапушчаных да выбараў. У першую чаргу, гэта прыхільнікі банкіра Віктара Бабарыкі (арыштаванага яшчэ да выбараў, цяпер ён адбывае 14-гадовы тэрмін) і сузаснавальніка «Парку высокіх тэхналогій» Валерыя Цапкалы (цяпер знаходзіцца ў эміграцыі).

Паводле афіцыйных звестак, на выбарах 9 жніўня 2020-га года Аляксандр Лукашэнка набраў 80,1% галасоў, а Ціханоўская — 10,1%. Даныя незалежных падлікаў паказвалі прама супрацьлеглыя суадносіны. Еўразвяз, ЗША, Брытанія і шэраг іншых краін не прызналі афіцыйныя вынікі выбараў, а Лукашэнку — іх пераможцам.

Шматлікія паведамленні пра фальсіфікацыі на ўсіх узроўнях прывялі да самых масавых у гісторыі Беларусі пратэстаў і беспрэцэдэнтнага ўзроўню гвалту ўладаў і ціску на незадаволеных з боку сілавікоў. Гэты ціск працягваецца і цяпер.

Святлана Ціханоўская: Дыктатараў нельга перавыхаваць і ўлагодзіць

Ужо 10 жніўня Ціханоўскую запрасілі ў ЦВК Беларусі. Там проста ў кабінеце старшыні з ёй гаварылі два высокапастаўленыя сілавікі. Пасля гэтай гутаркі яна з'ехала на аўтамабілі ў Літву — і толькі шмат пазней распавяла, што яе шантажавалі дзецьмі. Аднак цягам наступных дзён і тыдняў яна спачатку стала галоўнай асобай беларускіх пратэстаў, а затым і лідарам апазіцыі ў выгнанні.

Адначасова ў Беларусі супраць яе распачыналіся ўсе новыя крымінальныя справы. Самая першая (пра «стварэнне экстрэмісцкага фармавання») — яшчэ ў снежні 2020-га.

Беларусь звярталася да Літвы з патрабаваннем выдаць Ціханоўскую, МЗС краіны на гэта адказаў, што «хутчэй пекла замерзне». Інтэрпол таксама адмовіўся аб'яўляць яе ў міжнародны вышук. У сакавіку 2023 года Ціханоўская была завочна прысуджаная судом у Менску да 15 гадоў пазбаўлення волі па цэлым шэрагу цяжкіх артыкулаў, уключаючы дзяржаўную здраду.

Ісабэль Перон: трэцяя жонка двойчы прэзідэнта, віцэ-прэзідэнт, прэзідэнт, выгнанніца

Са сваім будучым мужам, які быў старэйшы за яе больш чым на 30 гадоў, яна пазнаёмілася ў Панаме. Там палітык жыў у выгнанні, пасля таго, як быў скінуты ў выніку ваеннага перавароту, а яна выступала ў начным клубе. Спачатку яна стала яго сакратаром, а потым выйшла за яго замуж.

Са ссылкі Перон вярнуўся ў Аргенціну ў 1973 годзе. На прэзідэнцкіх выбарах у верасні гэтага ж года Перон вылучыў сваю кандыдатуру разам з Ісабэль у якасці свайго віцэ-прэзідэнта.

Аргентынцы называлі яе Ісабеліта (Маленькая Ісабэль), хоць яна і не стала такой жа народнай улюбёнкай, як другая жонка Перона Эва (Эвіта), якую многія і па гэты дзень памятаюць і любяць за яе працу на карысць самых бедных слаёў насельніцтва.

Ісабель Перон была прызначаная прэзідэнтам у ліпені 1974 года, пасля смерці мужа. Такім чынам яна стала першай у свеце жанчынай-прэзідэнтам дзяржавы, хоць і не перамагала на ўсеагульных выбарах.

«Бачная»: колькі выбітных жанчын было ў гісторыі Беларусі?

Ісабэль, безумоўна, атрымала вялікі палітычны досвед, рыхтуючы разам з мужам яго вяртанне да ўлады, але ёй давялося нялёгка ў ролі першай жанчыны-прэзідэнта Аргенціны. У тым ліку з-за расколу ў перанісцкай партыі і эскалацыі гвалту паміж левымі партызанамі і ультраправымі «эскадронамі смерці», звязанымі з ваенным кіраўніцтвам краіны.

Праваабаронцы сцвярджаюць, што за два гады прэзідэнцтва Ісабэль каля 2000 чалавек былі выкрадзеныя і забітыя, хоць асабіста яна ў гэтым удзелу і не прымала. Ваенная хунта, якая прыйшла да ўлады, адхіліла Ісабэль і змясціла яе пад хатні арышт аж да 1981 года. Пасля вызвалення яна з'ехала ў Іспанію, дзе і жыве дагэтуль.

Сірымава Бандаранаіке: поспех дарагой цаной

Сірымава Бандаранаіке са Шры-Ланкі была першай жанчынай у свеце, якая заняла пасаду прэм'ер-міністра. І займала яна яго тры разы. Яе называлі «спадарыняй Б». Кіраўніцай урада яна стала ў 1960 годзе, калі яе муж Саламон быў забіты практычна ў яе на вачах.

Яна была прэм'ерам з 1960 па 1965 год, з 1970 па 1977 год і зноў у больш цырыманіяльнай ролі з 1994 па 2000 год, калі Прэзідэнтам была яе дачка Чандрыка Кумаратунга. Галоўнай заслугай палітычнай пары Бандранаіке, безумоўна, стала паспяховая спроба адхіліць ад улады каланіяльную эліту і вяртанне сінгальскай большасці вострава магчымасці самакіравання.

Аднак гэта было зроблена ў асноўным за кошт этнічнай меншасці, тамілаў. Гэта пацягнула за сабой шматгадовы этнічны канфлікт і грамадзянскую вайну, якая працягвалася з 1983 па 2009 год і забрала жыцці больш за 80 тысяч чалавек.

Мірэя Маскоса: не адбыліся рэформы

Мірэя Маскоса была прэзідэнтам Панамы з 1999 па 2004 год. Яе муж Арнульфа Арыас, які быў амаль на 45 гадоў старэйшы за яе, быў прэзідэнтам тройчы, у тым ліку на адзін вельмі кароткі тэрмін, які доўжыўся ўсяго 11 дзён. Пасля таго як Арыас памёр у выгнанні, Маскоса вярнулася ў Панаму і стала прэзідэнтам. 

Мірэя Маскоса нарадзілася ў небагатай сям'і. Яна пачала працаваць сакратаром, а потым і актывісткай у прэзідэнцкай кампаніі свайго будучага мужа Арнульфа Арысаса. Яна рушыла ўслед за ім у выгнанне, а пасля смерці ўзяла на сябе кіраўніцтва яго партыяй «Арнульфіста», яна таксама ўдзельнічала ў двух прэзідэнцкіх выбарах.

Першая спроба скончылася няўдачай, а другая — поспехам. Маскоса хацела атрымаць дзяржаўны кантроль над Панамскім каналам і спрабавала вырашыць некаторыя з экалагічных праблем рэгіёну. Аднак у краіне існавалі  строгія законы супраць дзяржаўных выдаткаў, якія не дазволілі правесці рэформы. Яна паступова страціла сімпатыі электарату, і на другі тэрмін абраная ўжо не была

Халеда Зія: супрацьстаянне з вайскоўцамі і жаночая адукацыя

Халеда Зія займала пасаду прэм'ер-міністра Бангладэш з 1991 па 1996 год, а затым з 2001 па 2006 год. Яна была першай жанчынай у гісторыі Бангладэш і другой у мусульманскім свеце (пасля Беназір Бхутта з Пакістана), якая ўзначаліла дэмакратычны ўрад у якасці прэм'ер-міністра.

Яе муж Зіаўр Рахман стаў прэзідэнтам у 1977 годзе. Тады ж ён сфармаваў нацыяналістычную партыю Бангладэш (БНП). Ён быў забіты ў 1981 годзе, а яго віцэ-прэзідэнт Абдус Сатар быў скінуты ў выніку ваеннага перавароту генералам Эршадам, які абвясціў ваеннае становішча.

За дзевяць гадоў яго кіравання Халеду Зія арыштоўвалі сем разоў. Пасля таго, як Эршад быў вымушаны сысці ў адстаўку, яна стала першай жанчынай прэм'ер-міністрам краіны на свабодных і ўсеагульных выбарах 27 лютага 1991 года.

Знаходзячыся ва ўладзе, урад Зіі ўвёў абавязковую бясплатную пачатковую адукацыю для дзяўчынак, павялічыў узроставы цэнз паступлення на дзяржаўную службу і вылучыў найбольшыя бюджэтныя асігнаванні на адукацыю ў цэлым.

У 2003 годзе яна дамаглася прыняцця закона, па якім для жанчын браніравалася 30 месцаў у 330-мясцовым парламенце.

Вяртаньне фэміністкі, якая пакрыўдзіла самога Мантэск'ё