Пётра Мурзёнак — беларускі навуковец у Канадзе

Асоба 02.07.2011

У Канадзе я выразна зразумела, што апошняя хваля беларускай эміграцыі, адметная, адрозная ад папярэдніх, пачалася не з развалам савецкай краіны (гэтую хвалю можна лічыць перадапошняй). Апошняя хваля пачалася недзе ў 1997 годзе і была справакавана падзеямі ўжо ў незалежнай Беларусі. І выязджаць сталі зусім не з эканамічных прычынаў. Людзі, якія былі прыстойна ўладкаваныя ў краіне, уцякалі ад бесперспектыўнасці і пачуцця сораму за тое, чаму яны вымушаны былі быць сведкамі. Можна сказаць, што менавіта ў гэты час Беларусь згубіла шмат прафесіяналаў высокага ўзроўню. Адным з іх стаў доктар медыцынскіх навук Пётра Мурзёнак.
Беларускае мінулае
Пётра Мурзёнак:
— Нарадзіўся я 8 мая 1951 года ў вёсцы Дунілавічы на Пастаўшчыне ў Віцебскай вобласці, але дзяцінства і юнацтва правёў у іншай вёсцы — Дварчаны таксама Пастаўскага раёна, дзе мае бацькі працавалі настаўнікамі ў школе. Бацька некаторы час працаваў дырэктарам школы, выкладаў фізіку і матэматыку, а маці вучыла дзетак у пачатковых класах. Па сканчэнні васьмігодкі я вучыўся ў Паставах. У сярэдняй школе толькі адзін раз меў тройку за чвэрць па фізіцы праз складанасці пераходу на іншую мову. Бо ўсё выкладанне ў васьмігодцы было на беларускай мове, а калі прыйшоў у Паставы, там было па-руску, і ўсю першую чвэрць мне было складана прыстасоўвацца да іншай тэрміналогіі.
Пасля я паступіў у Мінскі дзяржаўны медыцынскі інстытут, вучыўся там шэсць гадоў. Адразу меў імкненне займацца навукай. Таму ад другога курсу, акрамя таго, што вучыўся, я пачаў хадзіць у навуковы гурток, займаўся біяхіміяй. Мяне ўзялі лабарантам на кафедру, каб падпрацоўваць. На шостым курсе, калі трэба было выбіраць спецыялізацыю, я пайшоў у тэрапеўты, бо планаваў займацца навукай і бачыў тэрапію як больш шырокую сферу — базу для навуковых даследаванняў.
Вядома ж, я быў актыўны па жыцці. Усюды займаўся грамадскай працай, ды яшчэ добра вучыўся, займаўся навукай. Таму мяне пакінулі для навукова-даследчай працы ў Мінску, у інстытуце гематалогіі і пералівання крыві. Я стаў працаваць як малодшы навуковы супрацоўнік у гематалагічным аддзеле, а потым — у лабараторыі праблем клетачнай імуналогіі. Там займаўся навукай, зрабіў кандыдацкую дысертацыю. Я яе абараніў у 1981 годзе, калі мне было 30. Дарэчы, у 40 год я абараніў доктарскую дысертацыю, гэта быў 1991 год. Але на той час я ўжо перайшоў у Акадэмію навук (у 1984-м) у Інстытут фізіялогіі, які ў той час узначаліў прафесар Гурын В.М. Ён набіраў новую каманду, і я пайшоў да яго старэйшым навуковым супрацоўнікам. Праз пяць гадоў я ўзначаліў лабараторыю прыкладной фізіялогіі, а праз яшчэ два гады я абараніў доктарскую.
Мая жонка Наталля таксама займалася навукай. Нейкі час мы працавалі разам. Яна абараніла кандыдацкую дысертацыю, кандыдат біялагічных навук. Старэйшы сын скончыў Мінскі медычны інстытут санітарна-эпідэміялагічны факультэт. А малодшы апошні год перад выездам скончыў першы курс міжнароднага радыялагічнага інстытута імя Сахарава. А перад гэтым ён скончыў беларускі гуманітарны ліцэй. Я добра ведаў педагагічны калектыў ліцэя, бо быў намеснікам старшыні бацькоўскага камітэту.
Пасля абароны доктарскай дысертацыі я працаваў, атрымоўваў розныя гранты, пазнаёміўся з прафесарамі замежжа, пісаў лісты, і мяне ўключылі ў еўрапейскую даследчую праграму. Дзякуючы гэтай праграме я, па тых часах, даволі многа ездзіў. На канферэнцыі ездзіў у Францыю, Англію, Галандыю, Германію. Гэта было цікава, і тое была адзіная крыніца, каб напоўніць працу свайго калектыву. Бо сродкаў ужо на гэты час амаль ніякіх не было, і не было з чым працаваць. Нам давалі заробак, выдавалі спірт і вату — і ўсё. Працавалі на старым абсталяванні, на старых запасах. А рэагенты прывозіў той, хто ездзіў за мяжу. Я атрымоўваў гранты, і разам з імі бясплатна розныя рэагенты. Я іх прывозіў, і мы на іх працавалі. Мелі магчымасць зрабіць нейкія эксперыменты і нешта апублікаваць. Спачатку я лічыў, што так, напэўна, і будзе, і я буду ездзіць, знайду мо магчымасць, каб і на заробкі нешта давалі. Насамрэч, магчымасцей працаваць вялікіх не было. І гэта была адна з прычын, якая прымусіла мяне думаць пра тое, што можа варта з Беларусі з’ехаць.
Канадскае мінулае
Наталля Гардзіенка: А якія яшчэ былі прычыны эміграцыі?
П.М.: Па-першае, думалася, як нашы дзеці будуць далей, як мы зможам ім дапамагчы стаць на ногі. А па-другое — што беларускае адраджэнне скончылася не пачаўшыся, пачаліся захады па славянізацыі, гэтыя рэферэндумы прайшлі. Жудасна ўсё гэта было бачыць і чуць на найвышэйшым узроўні. Агідна.
Ну і яшчэ быў адзін момант. Я ўявіў сабе, што я буду рабіць на пенсіі — буду прадаваць яблыкі з уласнага саду, бо як яшчэ пражыць пенсіянеру? І мне гэта стала неяк вельмі сумна. Я падумаў, а чаму не паспрабаваць яшчэ раз пачаць усё спачатку. І гэта быў такі вялікі выклік, выпрабаванне. Бо калі падумаць пра гэта сур’ёзна, то мы, калі адпраўляліся сюды, усё кінулі. У нас было ўсё. У нас была кватэра, у нас была дача, у нас быў гараж, машына, бацькі ў вёсцы, у нас была добрая праца, дзеці вучыліся ўжо. І на гэтым месцы ўсё кінуць-рынуць і паехаць…

Пётра Мурзёнак выступае на святкаванні ў Атаве. 2006 г.

Н.Г.: А чаму Вы абралі менавіта Канаду?
П.М.: Таму што Канада дазваляла. Яна ўвесь час набірае імігрантаў, прымае 250 тысяч штогод. У іх ёсць спіс прафесій, на якія яны запрашаюць людзей. На той час яны бралі навукоўцаў і нас узялі.
Н.Г.: А як Вы тут уладкоўваліся? Вы ехалі на працу ўжо дамоўленую?
П.М.: Так, я ехаў на працу. Мы выехалі даволі хутка. Падалі дакументы ў канадскую амбасаду, і нас нават на інтэрв’ю не запрашалі. Нам адразу далі дазвол. І яшчэ з Мінску я пачаў шукаць працу. І мне пашчасціла, з’явіліся дзве прапановы: адна з Вініпегу (але я туды ехаць не захацеў, бо захалодна), а другая — з Атавы. Адзін прафесар напісаў, што мае кантракт быццам бы для мяне на адзін год. Гэта была праца эксперыментальная, дамова з фармацэўтычнай кампаніяй, мы даследавалі ўздзеянне лекаў на жывёлінаў. Гэта была праца для пачаткоўца.
У мяне такі паслужны спіс быў, што я прафесар, доктар навук і г.д., я прыйшоў да таго прафесара праз два тыдні пасля прыезду. Першае, што ён у мяне запытаўся: “Што ты для мяне можаш зрабіць? Я яму пачаў расказваць, які я добры і разумны, што я рабіў. “Не, — ён кажа, — што ты можаш для мяне зрабіць? Давялося мне папацець, даказаць, што я магу быць для яго карысны. Я чамусьці думаў, што ён мяне адразу возьме. Урэшце дамовіліся, і мне далі пазіцыю research fellow. Гэта такое, каб не пакрыўдзіць, як бы даследчык-стажор. У мяне быў мізэрны заробак, і я працаваў там ад “а да “я. Гэта было тое, з чаго я калісьці пачынаў, ад працы з жывёламі, ад вымярэнняў, ад вядзення пратаколаў. Звычайная навуковая праца, але прыйшлося закатаць рукавы, бо гэта была мікрахірургія, з якой я раней мала сутыкаўся. І першыя два месяцы былі для мяне вельмі складаныя.
А яшчэ ж ніхто не працаваў у сям’і, акрамя мяне. Жонка з сынам пайшлі вучыць англійскую мову, а малодшага сына прынялі ва ўніверсітэт. То першы год я вельмі шмат і цяжка працаваў. Тым не менш па выніках працы я напісаў і апублікаваў у прыстойных журналах два артыкулы. Гэта было даволі ўдала. А потым я знайшоў падобную працу, але крыху ў іншай галіне, стаў займацца імуналогіяй, чым і ў Беларусі займаўся. І заробак паднялі. На новым месцы я працаваў чатыры гады. Была магчымасць паездзіць зноў на канферэнцыі, быў у Шатландыі, Італіі, Амерыцы. Тэзісы нейкія пісаў, артыкулы.

Беларуская дэманстрацыя ў Атаве. Сакавік 2006 г.

Потым мяне бралі на працу ў Health Canada [кшталту Міністэрства аховы здароўя — Н.Г.] — ва ўрадавую арганізацыю. Але раптам прыйшоў запыт на мяне на вельмі добрую пасаду на старэйшага навукоўца-імунолага адной кампаніі. Я прайшоў інтэрв’ю на розных узроўнях і год працаваў там, гэта было вельмі цікава. А пасля вярнуўся назад у Health Canada, дзе займаўся ацэнкай новых лекаў, што паступаюць на канадскі рынак. Цяпер мяне запрасілі ў Statistics Canada [кшталту Міністэрства статыстыкі — Н.Г.], тут працую ў вялікім даследаванні, і гэта вельмі цікавая праца, якая дае мне каштоўны вопыт. Такім чынам я працую па спецыяльнасці, і Наталля (жонка) таксама працуе па спецыяльнасці ў Health Canada, і работай мы задаволеныя. Я як навукай займаўся, так і займаюся. Бо трэба ж выкарыстоўваць свой багаж.
Мне ўжо 60 гадоў, але яблыкі я прадаваць не збіраюся, і на пенсію таксама не іду, бо трэба працаваць. Мы занадта позна прыехалі сюды, каб у нас усё было для пенсіі. Яна яшчэ будзе маленькай.
Н.Г.: Што было самае складанае для Вас у Канадзе?
П.М.: Яно мо і зараз самае складанае… Я не магу сказаць, што адчуваю сябе чалавекам другога гатунку, але... Я сустракаўся з многімі імігрантамі першага пакалення. Прыкладам, адзін егіпцянін скардзіўся: “Я пражыў тут 35 гадоў, і я адчуваю сябе чалавекам другога гатунку. Хаця ён даволі паспяховы, у яго і бізнэс тут свой. Але яму ў твар казалі: “А чаго ты сюды прыехаў? І я сам размаўляў з прафесурай, з разумнымі людзьмі, прадстаўляўся, хто я такі, і мне таксама часам казалі: “А чаго ты сюды прыехаў? Мы цябе сюды не звалі. І тым не менш Канада, па-мойму, найлепшая краіна для эмігрантаў.
Напачатку было цяжка. Адчуванне, што ты адзін на барыкадах, і каб выжыць тваёй сям’і, ты павінен рабіць тое, за што ўзяўся. Мне было вельмі цяжка ў першыя два месяцы. Я ішоў на працу ў восем раніцы, а вяртаўся ў адзінаццаць вечара. І раніцай зноў, і зноў, і зноў. Бо былі вельмі складаныя аперацыі, пакуль я навучыўся іх рабіць, і адказнасць, і ціск такі. Пацук загінуў, дык не паспеў ты дайсці да верху, ужо прафесар ведае і пытае: “А што здарылася?, бо ўжо яму паведамілі. І за кожнага ты павінен адказваць, дзе дадзеныя, што ты зрабіў.
Я не кажу, што гэта дрэнна, тое нармальна і прымушае людзей працаваць, і на гэтым тут усё пабудавана. Таму тут людзі адказныя. Яны адказваюць за свае словы, за свае дзеянні. І вынік іншы. У нас людзі свабадней, чым тут, у нейкім сэнсе, вольныя птушкі, што хачу, тое раблю, а не хачу, дык не раблю. Фактычна людзі не зацікаўленыя ў выніках сваёй працы ці іх не бачаць. А тут —не, тут ты павінен працаваць. Таму што ў цябе сям’я, таму што табе на пенсію трэба зарабіць, таму што ў цябе абавязак перад банкам і г.д. Тут яшчэ і інстытут рэкамендацый дзейнічае. Калі ты недзе наслядзіў, то гэты след пойдзе з табою далей. Таму людзі зацікаўлены, каб добра працаваць. Як добра працуеш, то гэта заўважаць і ацэняць. Добрая праца спрыяе твайму росту і тваёй кар’еры.
Канадска-беларуская рэчаіснасць
Н.Г.: Калі і як Вы сустрэліся ў Канадзе з беларусамі?
П.М.: Недзе ў 1999 годзе мы трапілі на нейкае мерапрыемства, дзе пазнаёміліся з Івонкай Сурвілай і іншымі беларусамі. І адтуль пайшло. Мяне прапанавалі зрабіць старшынёй Атаўскага аддзелу Згуртавання беларусаў Канады (ЗБК). Тады гэты аддзел — мо чалавек 20, што прыходзілі на мерапрыемствы. Паступова сталі знаёміцца, нарошчваць кола ўдзельнікаў.
У 2001 годзе мяне абралі ўжо на старшыню ўсяго ЗБК, і я быў на гэтай пасадзе да 2005-га. Што я паспеў зрабіць? З маёй ініцыятывы быў створаны сайт ЗБК, быў перагледжаны Статут арганізацыі. Былі, праўда, і няўдалыя спробы аднавіць дзейнасць беларусаў у Вініпегу і арганізаваць у Ванкуверы. Цяпер я далей працягваю беларускую працу ў Атаве.
Н.Г.: Якія Вы можаце адзначыць найбольш запамінальныя беларускія падзеі тут?
П.М.: Для мяне заўсёды было важным зрабіць свята 25 сакавіка, каб гэта было прыгожа, запамінальна. Адзін год мы нанялі Сіці-хол, вялізную залю. Прыехалі “Яваровыя людзі з Таронта, зрабілі вялікі канцэрт, чалавек 80 прыйшло на гэтае свята. А перад тым мы зрабілі яшчэ маніфестацыю за дэмакратычную Беларусь, прайшлі па цэнтры горада. Гэта была значная падзея, якая аб’яднала беларусаў Таронта, Атавы і Манрэаля. Калі я быў старшынёй ЗБК, я стараўся злучыць беларусаў, каб супольна працаваць. І мне здаецца, што гэта атрымалася.
Н.Г.: Кожны беларускі асяродак у свеце па-свойму адметны. У чым асаблівасці беларускай грамады ў Атаве?
П.М.: Я думаю, першае адметнае для нашай грамады тое, што гэта вельмі адукаваныя людзі, і ў прафесійным, і ў культурным, эстэтычным плане. Хтосьці піша вершы, хтосьці грае на музычных інструментах, хтосьці малюе. І мы адрозніваемся ад былой эміграцыі. Мы зусім іншыя людзі. Мы імкнёмся аб’яднацца найперш на культурнай глебе, а потым ужо палітычны фактар можа далучыцца. І гэта апошняе агульнае для беларускіх суполак не толькі ў Атаве.
Ёсць можа 2–3 працэнты людзей палітычна ангажаваных і гатовых тут за нешта змагацца. Але большасць — не. Але ўсе тыя, што збіраюцца разам, гэта мо 5 працэнтаў ад усіх беларусаў, што жывуць у Канадзе. А тыя 95 працэнтаў наогул нічога не цікавіць.
У Атаве жывуць каля тысячы беларусаў, большасць іх занятыя ў кампутарнай галіне. Да нас на імпрэзы прыходзіць каля 70. Гэта пераважна эміграцыя 1997–2000-х гадоў. З ранейшых толькі Івонка Сурвіла. Былі некалькі чалавек з эміграцыі пачатку 1990-х, якія тады прыехалі на стажыроўку і тут засталіся. Але яны зусім савецкія людзі. Яны не жылі ў незалежнай Беларусі. Для іх важныя бярозкі, Ала Пугачова… Яны да нас не ходзяць, бо не разумеюць.
Н.Г.: Я так разумею, што сваім жыццём у Канадзе Вы задаволены. Ці ёсць жаданні, якія Вы на сёння яшчэ не рэалізавалі?
П.М.: Я пішу вершы, рыхтуюся выдаць кнігу. Адна невялічкая ў мяне ўжо ёсць. Напісана ў 2000 годзе. Хачу цяпер выдаць лепшае. Я пачаў пісаць яшчэ ў Беларусі, але там амаль не друкаваўся (позна пачаў). Апошнія гады я вельмі мала пісаў. Бацька быў вельмі хворы. І цяпер мне хацелася б яшчэ пісаць. Гэта, бадай, найгалоўнае.
З іншага я, здаецца, шмат рэалізаваў. Я маю пасаду, якая мяне задавальняе. Хочацца і далей займацца навукай. У мяне ёсць каля 160 розных публікацый. Але ёсць жаданне працаваць далей. Быў бы задаволены, калі б гэта атрымалася.
І хацеў бы яшчэ патрапіць у Беларусь, калі там зменіцца ўлада.