Рэжым карае беларускую культуру за яе непадкантрольнасць
Прысуды музыкам «Tor Band» і галоўнаму рэдактару «Рэгіянальнай газеты» Аляксандру Манцэвічу яскрава сведчаць пра тое, што рэжым і яго ідэалогія засталіся ў мінулым, адкуль не атрымліваецца кіраваць сучаснасцю без рэпрэсій.
Беларускі праваабарончы цэнтр «Вясна» распаўсюдзіў інфармацыю пра тое, што суд у Маладзечне прысудзіў да чатырох гадоў калоніі агульнага рэжыму галоўнага рэдактара «Рэгіянальнай газеты»Аляксандра Манцэвіча па абвінавачанні ў «дыскрэдытацыі Беларусі» (арт. 369-1 Крымінальнага кодэкса). Манцэвічу таксама прызначылі штраф у 14 800 тысячы беларускіх рублёў, што роўна прыкладна 4,5 тысячам еўра. Да матэрыялаў справы былі далучаныя назвы і спасылкі ўсіх публікацый, у якіх прадстаўнікі дзяржаўнай экспертызы знайшлі «экстрэмізм».
«Рэгіянальная газета» выходзіла на беларускай мове ў чатырох раёнах Мінскай вобласці з 1995 года і стала першым масавым недзяржаўным выданнем у рэгіёне.
Сам Аляксандр Манцэвіч віну не прызнаў. У сваім апошнім слове ён адзначыў, што ніколі не здраджваў Беларусі. «Я люблю мой народ і маю Беларусь. Знаходзячыся за кратамі, я не змог паставіць помнік бацьку на могілках да гадавіны... Шкада, што я як дзед не магу навучыць унука новым беларускім словам. А мая дачка не можа растлумачыць унуку, дзе знаходзіцца яго дзядуля. Але яму не будзе сорамна за дзеда».
Праваабаронцамі Манцэвіч прызнаны палітычным зняволеным.
Яшчэ больш суровы прысуд быў вынесены на гэтым тыдні ўдзельнікам беларускага рок-гурта «Tor Band». Гомельскі абласны суд прызначыў Яўгену Бурло 8 гадоў калоніі, Дзмітрыю Галавачу — 9 гадоў, Андрэю Ярэмчыку — 7,5 гадоў калоніі. Пры гэтым Яўген Бурло падчас судовага пасяджэння быў на мыліцах.
Песні гурта Tor Band «Жыве Беларусь» і «Сыходзь!» сталі сімвалам пратэстаў супраць Аляксандра Лукашэнкі ў 2020 годзе. Беларускія рокеры былі затрыманыя ў кастрычніку 2022 года, гурт быў прызнаны «экстрэмісцкім фарміраваннем», а яго ўдзельнікаў судзілі па некалькіх крымінальных артыкулах, уключаючы «дыскрэдытацыю Рэспублікі Беларусь» і «абразу Лукашэнкі».
«Голас Амерыкі» папрасіў незалежных беларускіх экспертаў даць ацэнку рэпрэсіям рэжыму самаабвешчанага кіраўніка Беларусі супраць прадстаўнікоў творчай інтэлігенцыі.
«Калегі з "Рэгіянальнай газеты" праўдзіва і цалкам асвятлялі ўсю сітуацыю і пратэсты 2020 года»
Паводле версіі следства, галоўны рэдактар «Рэгіянальнай газеты» Аляксандр Манцэвіч «распаўсюджваў у друкаваным выданні і яго інтэрнэт-рэсурсах загадзя ілжывыя звесткі, якія дыскрэдытуюць Беларусь і яе органы ўлады». Што цяпер дзеючая ўлада Беларусі можа лічыць «ілжывымі звесткамі», якія яе дыскрэдытуюць?
На гэтае пытанне адказвае намеснік старшыні «Беларускай асацыяцыі журналістаў» Барыс Гарэцкі.
Яшчэ да пратэстаў 2020 года пералік інфармацыі, забароненай да публікацыі ў Беларусі, не быў канчатковым. «Забаронена публікаваць шэраг рэчаў у Беларусі, у тым ліку "інфармацыю, якая можа нанесці шкоду інтарэсам Рэспублікі Беларусь". І нідзе няма аніякага тлумачэння, якая гэта інфармацыя», — растлумачыў Гарэцкі.
І працягнуў, што, па факце, сённяшняя беларуская ўлада можа такой прызнаваць любую інфармацыю. Чым яна актыўна карыстаецца, і словы пра «загадзя ілжывыя звесткі» і «дыскрэдытацыю органаў улады» вельмі часта з'яўляюцца ў абвінаваўчых заключэннях. «Таму што любы крытычны матэрыял сёння можна аддаць так званаму "эксперту Следчага камітэта", які знойдзе ў іх альбо "заклікі да санкцый", альбо "дыскрэдытацыю Рэспублікі Беларусь", альбо "нанясенне шкоды" нейкаму чыноўніку. На жаль, беларуская ўлада ўжо паставіла на паток падобныя артыкулы, а фактычна ў працы кожнага журналіста можна знайсці падобныя дыфамацыі», — прыводзіць прыклады намеснік старшыні БАЖ.
Глядзіце таксама
Што тычыцца Аляксандра Манцэвіча, то, на погляд эксперта, гэта звядзенне рахункаў, таму што Манцэвіч стварыў і доўгі час трымаў у сваіх руках найбуйнейшае рэгіянальнае незалежнае медыя ў Заходняй Беларусі, дзе дзяржаўная прэса па папулярнасці заўсёды адставала ад незалежных выданняў. І гэтае адставанне было вельмі заўважным, нягледзячы на велізарныя прэферэнцыі для дзяржаўных СМІ і на тое, што для незалежных медыя ў дзесяць разоў даражэй друк і папера — і нават нягледзячы на ціск і ператрусы. Усё роўна, паводле сцвярджэння Гарэцкага, «Рэгіянальная газета» была больш папулярная ў гэтым рэгіёне. «І, вядома, калегі з "Рэгіянальнай газеты" праўдзіва і цалкам асвятлялі ўсю сітуацыю і пратэсты 2020 года. А цяпер улада проста зводзіць рахункі за гэтыя публікацыі. Якая канкрэтна публікацыя стала прычынай, я не ведаю, мы ўвесь час утыкаемся ў закрытасць матэрыялаў судовай справы. Аднак мы лічым гэты працэс цалкам палітычна матываваным — гэта расправа за прафесійную працу, за тое, што незалежнае медыя ў гэтым рэгіёне дзяржаўная прэса была ўвесь час вымушаная даганяць», — падкрэслівае Барыс Гарэцкі.
Пасля пратэстаў восені 2020 года вялікая колькасць беларускіх журналістаў з непадкантрольных уладам СМІ знаходзяцца ў зняволенні або былі вымушаныя з'ехаць за мяжу.
А ці ёсць у распараджэнні «Беларускай асацыяцыі журналістаў» нейкая інсайдарская інфармацыя, якая сведчыць пра тое, што незалежная журналістыка па-ранейшаму запатрабаваная ўнутры самой Беларусі?
У адказ Барыс Гарэцкі заўважыў, што ён увесь час гаворыць пра гэта падчас сваіх выступаў на розных сустрэчах і форумах. «Па статыстыцы нашых інфармацыйных рэсурсаў, па наведвальнасці сайтаў мы бачым, што траціна беларускага грамадства, нягледзячы на рэпрэсіі, запалохванні, арышты за падпіску ў Тэлеграме, стабільна чытае навіны незалежных медыя. Гэта вельмі добра паказвае палітычны выбар беларусаў глабальна і ў тым ліку пасля 2020 года, калі, нягледзячы на ўсе блакіроўкі, крыміналізацыю атрымання і распаўсюджання інфармацыі, людзі працягваюць яе шукаць і за ёй сачыць. Такая наша аўдыторыя», — лічыць намеснік старшыні БАЖ.
«Цяпер можна ўбачыць шмат маладых людзей на любым рок-канцэрце, у клубе ці на фестывалі»
З моманту ўзнікнення року ў 50-я гады мінулага стагоддзя гэты жанр лічыўся «музыкай бунту». Дарэчы, так называлася кніга Алега Феафанава, якая была выдадзена ў СССР у 1975 годзе стотысячным накладам і імгненна стала дэфіцытам.
«Голас Амерыкі» пацікавіўся ў беларускага драматурга, супрацоўніка Ельскага ўніверсітэта Андрэя Курэйчыка, наколькі, на яго думку, беларускія рок-музыкі, і, у прыватнасці, «Tor Band», адпавядаюць гэтаму крытэру?
«Наогул, калі мы бярэм фармальную кропку, з якой можна адлічваць нашы пратэсты, то гэта песня Віктара Цоя "Перамен!", якую паставілі дыджэі на нейкім урадавым мітынгу перад выбарамі 2020 года. Беларускі рок часта сутыкаўся з забаронамі, быў афіцыйны "чорны спіс" Міністэрства культуры, які забараняў канцэрты беларускіх гуртоў "N. R. M", Лявона Вольскага, і, вядома, "Ляпіса Трубяцкога". Беларускі рок увесь час знаходзіўся ў стане "паўандэрграўнднай", паўзабароненай культуры. Але ў выпадку з "Tor Band" — гэта беспрэцэдэнтны пераход на зусім іншы ўзровень рэпрэсій», — лічыць Курэйчык.
Глядзіце таксама
І тлумачыць сваю думку: упершыню рок-гурт быў абвешчаны «экстрэмісцкім фарміраваннем» і ледзь не тэрарыстычнай групай. І тэрміны, якія атрымалі музыкі гурта, абсалютна беспрэцэдэнтныя ў дачыненні да дзеячаў культуры ў Беларусі, такія тэрміны даюць забойцам, гвалтаўнікам, ды і тое не ўсім. «Таму так, сапраўды "Tor Band" цалкам адпавядаюць крытэру беларускага рок-гурта, які з'яўляецца не тое каб апазіцыйным, а проста нармальным рок-гуртом, але пры гэтым сутыкаецца з беспрэцэдэнтнымі рэпрэсіямі, якія не ўжываліся ў дачыненні да музыкаў ніколі», — перакананы драматург.
На ўдакладняючае пытанне пра «дух супраціву» беларускай моладзі і яе стаўленне да рэжыму Андрэй Курэйчык нагадаў, што рок-музыка была на піку папулярнасці ў 60-я – 80-я гады мінулага стагоддзя. «І вось тое пакаленне ў значна большай ступені прыхільнае да нонканфармізму рок-культуры, чым цяперашняе, якое больш выхавана на электроннай музыцы, на рэпе, гэта значыць на трохі іншых эстэтычных плынях. І мне здаецца, што такую класічную рок-музыку моладзь, вядома, слухае, але не ў той колькасці, калі гэта было ў перыяд росквіту "Neuro Dubel", "N. R. M", Касі Камоцкай ці Лявона Вольскага. Аднак і цяпер можна ўбачыць шмат маладых людзей на любым рок-канцэрце, у клубе або на фестывалі. Усё роўна гэта ў асноўным моладзь. Але калі мы гаворым пра мільёны — ці можа цяпер беларускі рок-гурт сабраць стадыён і прымусіць гэты стадыён скандаваць "Мы чакаем перамен!" — не ведаю, няма ў мяне такой упэўненасці», — прызнаецца драматург.
Для рэжыму, які абапіраецца не на большасць грамадзян, а на сілавыя структуры, любая альтэрнатыва — вялікі выклік
У сваю чаргу, дарадца Святланы Ціханоўскай па пытаннях канстытуцыйнай рэформы і парламенцкага супрацоўніцтва, дырэктар «Цэнтра еўрапейскага дыялогу» Анатоль Лябедзька спаслаўся на даныя даследаванняў, якія сведчаць пра тое, што пераважная большасць зняволеных па палітычных артыкулах у беларускіх калоніях — людзі ва ўзросце да 40 гадоў. «Гэта азначае, што ў першую чаргу моладзь і людзі сярэдняга ўзросту арыентаваныя на перамены, на змяненне сітуацыі, і гэта найбольш актыўная пратэсная група. Таму гэты прысуд (музыкам "Tor Band") вар'яцкі сам па сабе. Хутчэй за ўсё, гэта бяссілле (дзеючай улады), якая не можа заваяваць моладзевую аўдыторыю. А Лукашэнка ўкладвае ў гэта велізарныя грашовыя і інфармацыйныя рэсурсы», — канстатуе апазіцыйны палітык.
Анатоль Лябедзька нагадвае, што ў Лукашэнкі ёсць аналагі савецкай піянерыі і камсамолу, які ў краіне прыніжальна празвалі «лукамолам». «Але яго пасланні, яго мэсэджы не даходзяць да моладзі. А адна песня такіх гуртоў як "Tor Band" забівае гады працы прапаганды Лукашэнкі. Таму я б разглядаў прысуд хлопцам з "Tor Band" як помсту тым, на каго моладзь арыентуецца і каго слухае», — мяркуе Лябедзька.
Глядзіце таксама
Але рэпрэсіўныя дзеянні ўладаў, на яго думку, маюць адваротны эфект, пра што сведчыць збор грошай у падтрымку арыштаваных рок-музыкаў. Таму беларуская моладзь застаецца пратэснай групай, якая выступае за перамены ў сваёй краіне.
Што тычыцца сітуацыі з незалежнай прэсай, то суразмоўца «Голасу Амерыкі» адзначае, што яе прадстаўнікі альбо знаходзяцца ў турмах, альбо былі вымушаныя эміграваць. І трэцяга, паводле яго слоў, не дадзена. «Але попыт унутры краіны на незалежную журналістыку, безумоўна, ёсць. І пакуль ёсць попыт на атрыманне праўдзівай інфармацыі, незалежная беларуская журналістыка нікуды не знікне. Яна будзе запатрабаваная, нават знаходзячыся ў турме і за мяжой. Тым больш, што часы сур'ёзна змяніліся, і цяпер інтэрнэт дае новыя магчымасці для распаўсюджання інфармацыі», — перакананы Анатоль Лябедзька.
І, як доказ сваёй рацыі, прыводзіць аргумент: амаль кожны дзень у Беларусі праходзяць судовыя працэсы, дзе людзей прыцягваюць да адміністрацыйнай або крымінальнай адказнасці за тое, што яны карыстаюцца «экстрэмісцкімі рэсурсамі», а на самой справе — незалежнымі медыя, якія былі вымушаныя змяніць месца сваёй дыслакацыі. «Цяпер у Беларусі ўзрасла роля "мультыплікатараў", гэта значыць людзей, якія падпісаныя на так званыя "экстрэмісцкія каналы" і, з улікам пытанняў бяспекі, атрымліваюць адтуль інфармацыю. А на працы, у лазні, на вуліцах або ў кафэ яны рэтранслююць інфармацыю, атрыманую з незалежных мас-медыя. Таму запыт застаецца, а форма падачы і спосабы атрымання незалежных звестак змянілася», — сведчыць ён.
Што тычыцца непасрэдна справы галоўнага рэдактара «Рэгіянальнай газеты» Аляксандра Манцэвіча, то, на думку Лябедзькі, гэта яшчэ адно пацвярджэнне таго, што незалежная журналістыка ў Беларусі жывая і што запыт на праўдзівую інфармацыю ёсць не толькі ў такіх вялікіх гарадах, як Мінск, Гомель ці Віцебск, але і на ўзроўні рэгіёнаў. «Тым больш, тое, што робіць рэжым у ажыццяўленні сваёй інфармацыйнай палітыкі, не задавальняе гэты запыт. Дастаткова паслухаць найбольш адыёзных беларускіх прапагандыстаў — такіх, як Рыгор Азаронак, — каб зразумець, што на такую журналістыку ў Беларусі дакладна няма запыту», — працягвае дарадца Святланы Ціханоўскай.
Глядзіце таксама
І робіць выснову, што цяперашні мінскі рэжым па-ранейшаму разглядае незалежную прэсу і блогераў як выклік свайму існаванню, таму прысуджае непадкантрольных журналістаў да вялікіх тэрмінаў зняволення. «Бо "Рэгіянальная газета" не належыць да ліку выданняў радыкальнай апазіцыі, дзе на першай старонцы пішуць, што Лукашэнка — мярзотнік, тэрарыст і забойца. Яны ("Рэгіянальная газета") сканцэнтраваны на асвятленні таго, што адбываецца ў канкрэтнай мясцовасці. І нават такі падыход — называць сваімі імёнамі тое, што адбываецца ў сацыяльнай сферы, у ахове здароўя або адукацыі — гэта для рэжыму ўжо праблема. І гэта аб'ектыўна, таму што для рэжыму, які абапіраецца не на большасць грамадзян, а на сілавыя структуры, любая альтэрнатыва, уключаючы атрыманне незалежнай інфармацыі, — вялікі выклік. І змагаюцца з гэтымі выклікамі яны як умеюць: рэпрэсіямі, страхам і жудаснымі прысудамі, якія яны выносяць», — падсумоўвае дырэктар« Цэнтра еўрапейскага дыялогу» Анатоль Лябедзька.